بحرانی‌بودن وضعیت سدهای کشور و کاهش منابع آبی در پی کاهش بارندگی در سال آبی جاری وضعیتی بحرانی را در ایران رقم زده است. در آنسو سیاست دولت برداشت بیشتر از آبخوان‌ها و منابع آب زیرزمینی است که سبب هشدارهایی درباره تشدید فرونشست در کشور شده است.
طی روزهای گذشته آمارهایی تکاندهنده از سدهای خالی و نیمه‌خالی ایران منتشر شده است. وضعیت کمبود آب در برخی استان‌ها مانند تهران و اصفهان سبب برنامه‌ریزی برای جیره‌بندی آب شده و تأمین آب بخش کشاورزی نیز با مشکل روبروست.
سخنگوی صنعت آب هفته گذشته اعلام کرد تا ۱۹ اسفند میزان بارندگی‌ها در ۲۸ استان کشور کمتر از حد نرمال بوده و تنها یک استان بارشی بالاتر از میزان معمول خود داشته است. این آمار نگران‌کننده در حالی منتشر می‌شود که متوسط بارش در کشور تا کنون تنها ۱۰۱ میلی‌متر ثبت شده که در مقایسه با میانگین ۱۶۰ میلی‌متری بلندمدت، کاهش ۳۷ درصدی را نشان می‌دهد.
سد کرج خشک شده و ۸۹ درصد سد لتیان، ۹۴ درصد سد امیرکبیر، ۹۹ درصد سد لار، ۸۹ درصد سد زاینده رود، و ۹۰ درصد سد دوستی و طرق خالی هستند.
بر اساس آخرین آمار از ابتدای سال آبی تا تاریخ ۲۷ اسفندماه از وضعیت سدهای کشور ۱۵ سد زیر ۲۰ درصد آب دارند و حجم آب موجود در مخازن ۴۴ درصد است.
صادق ضیائیان رئیس مرکز اقلیم شناسی جبران کمبود آب را «بسیار دشوار» خوانده و گفته «کاهش بارندگی می‌تواند تأثیرات عمده‌ای بر منابع آبی کشور داشته باشد؛ به ویژه در مناطقی که بطور سنتی با کم‌آبی و خشکسالی مواجه هستند. جبران این کمبود بارش نیز بسیار دشوار به نظر می‌رسد، زیرا حجم بارش‌های مورد نیاز برای بازگرداندن شرایط به وضعیت عادی بسیار زیاد است و در کوتاه‌مدت نمی‌توان انتظار بهبود شرایط را داشت.»
رئیس مرکز اقلیم‌شناسی توضیح داده که «با کاهش بارندگی‌ها، منابع آب زیرزمینی و سدهای کشور با افت شدید [آب] مواجه خواهند شد. این مسئله می‌تواند تأمین آب آشامیدنی شهرها و روستاها را با مشکل جدی مواجه کند. کشاورزی یکی از بخش‌هایی است که بیشترین وابستگی را به منابع آبی دارد. کاهش بارندگی‌ها می‌تواند منجر به کاهش تولید محصولات کشاورزی، افزایش قیمت مواد غذایی و آسیب به معیشت کشاورزان شود.»
صادق ضیائیان افزوده که «کمبود بارندگی باعث خشکی خاک و افزایش پدیده گرد و غبار در مناطق مختلف کشور می‌شود. این امر می‌تواند مشکلات تنفسی و سلامتی برای مردم ایجاد کند و کیفیت زندگی را کاهش دهد. بسیاری از نیروگاه‌های کشور به سدها وابسته هستند و کاهش سطح آب این سدها می‌تواند تولید برق را کاهش داده و مشکلاتی در تأمین انرژی کشور ایجاد کند. با توجه به شرایط موجود، لازم است که اقدامات جدی برای مدیریت بحران کم‌آبی انجام شود.»
سدهای ایران یکی پس از دیگری خالی می‌شوند؛ هشدار درباره تأمین آب در سال آینده
اگرچه به گفته کارشناسان اقداماتی چون اصلاح الگوی مصرف آب در بخش‌های مختلف، از جمله مصارف خانگی، صنعتی و کشاورزی می‌تواند در شرایط کمبود منابع آبی موثر باشد اما به نظر نمی‌رسد بحرانی که این روزها در حوزه آب کشور ایجاد شده با این راهکارها جبران شود.
در این میان، جیره‌بندی آب در دستور کار سازمان آب استان‌های مختلفی چون تهران و اصفهان قرار گرفته است. در شهر تهران طی روزهای گذشته آب در برخی محله‌ها با قطع چند ساعته همراه بوده است.
یکی دیگر از راهکارهای دولت برداشت بیشتر از منابع آب زیرزمینی است. بر اساس اعلام مسئولان سازمان آب تهران قصد دارد با حفر ۷۰ چاه عمیق ۲۵۰ متری آب آشامیدنی پایتخت در سال پیش رو را تأمین کند؛ اقدامی که با هشدار کارشناسان همراه شده است.
به عقیده کارشناسان حفر این ۷۰ چاه به عمق ۲۵۰ متر به عنوان راه حلی موقت برای تأمین آب آشامیدنی ممکن است در ظاهر یک پاسخ فوری به بحران آب پایتخت به نظر برسد. اما حقیقت این است که این چاه‌ها به سرعت منابع زیرزمینی را تخلیه کرده و تهران را با خطراتی چون فرونشست زمین، آلودگی آب و کاهش شدید کیفیت آب روبرو خواهد ساخت.
محمد درویش تحلیگر محیط زیست با انتقاد از ادامه روند حفر چاه در تهران که موجب افزایش فرونشست زمین می‌شود، تأکید کرده که بجای این رویکرد، باید از ظرفیت بازچرخانی آب و تصفیه فاضلاب‌ها برای تأمین آب آشامیدنی و آبیاری فضای سبز تهران بهره‌برداری کرد.
این تحلیلگر محیط زیست گفته «شهرداری مدام اعلام می‌کند آب برای درختان نداریم، چطور است که آب ندارید اما فاضلاب را می‌فروشید؟ چرا از محل تصفیه فاضلاب‌ها، فضای سبز تهران را آب یاری نمی‌کنید؟ چرا ۳۱۴ هکتار از فضای سبز تهران باید خشک شود و ۶ هزار و دویست هکتار در تنش و خشکی قرار بگیرد؟ منطقه‌ی ۲۲ تهران بحران جدی فاضلاب وجود دارد. منطقه‌ای که قرار بود منطقه‌ی سالم تهران باشد دچار مشکل فاضلاب شده است.»
محمد درویش افزوده «بحران آب در تابستان ۱۴۰۴ جدی خواهد بود. با وجود خشکسالی بی‌سابقه در کشور، راه حل بحران آب در افزایش مدیریت و استفاده بهینه از منابع موجود است. به ویژه با استفاده از تصفیه فاضلاب و بازچرخانی آب، مشکلات فعلی به راحتی قابل حل است.»
یکی از مهمترین نتایج جبران‌ناپذیر حفر چاه برای تأمین آب آشامیدنی شهروندان آنهم در مدتی کوتاه، تشدید فرونشست‌ها خواهد بود. موضوعی که علی بیت‌الهی رئیس مرکز زلزله‌شناسی و خطرپذیری در گفتگو با روزنامه «پیام ما» درباره آن توضیح داده است.
وی درباره وضعیت سدهای استان تهران گفته «در بازدید از سد کرج فقط ته‌مانده بستر دریاچه سد را مشاهده نموده که عمدتاً با گل و لای همراه است و با هدف آسیب ندیدن تجهیزات تصفیه پایین‌دستی از این آب نباید استفاده کرد تا حالت آشفتگی ایجاد نشود. در این میان برای سدهای طالقان، لتیان و لار نیز شرایط مناسبی را توصیف نمی‌کند.»
او معتقد است که «کمبود آب با کمبود گاز و برق قابل‌مقایسه نیست. چرا که آب الفبای زندگی است و تصور اینکه آب وجود نداشته باشد دهشتناک است. زمانی که شرایط فورس ماژور و بحرانی می‌شود، به هر نحوی آب باید تأمین شود.»
رئیس مرکز زلزله‌شناسی و خطرپذیری درباره حفر چاه برای جبران کمبود آب پایتخت گفته «طبیعی است چنین ساز و کاری افت آب زیرزمینی را تشدید خواهد کرد و به طبع آن فرونشست زمین بیشتر خواهد شد. البته این برای آینده نیست و در هفته جاری سازمان نقشه‌برداری نقشه جدید فرونشست زمین تهران را تهیه کرده و نشان دادند بطور غیرمنتظره‌ای نرخ فرونشست در جنوب غرب تهران در منطقه ۱۸ از حدود ۲۱ سانت‌متر که مقدار بیشینه آن است به ۳۱ سانتیمتر افزایش‌یافته است.»
علی بیت‌الهی گفته «با توجه به اینکه در زمستان بسر می‌بریم و هنوز وارد سال جدید نشدیم، این اثرات کم‌آبی برای حال حاضر رخ‌داده است. واضح است که با کاهش رواناب‌ها و جریان آب‌های سطحی و کم‌شدن آب سدها تغذیه آبخوان کم، نفوذپذیری آب به زیرزمین نیز کم شده در نتیجه تغذیه سفره آب زیرزمینی کم می‌شود. از طرف دیگر ما باهدف تأمین اضطراری آب نیاز به برداشت بیشتر از همان سفره آبی داریم که در حال کاهش است. انتظار طبیعی، منطقی و کارشناسی این است که توسعه فرونشست هم در ابعاد پهنه‌های فرونشست و تشدید نرخ فرونشست را داشته باشیم.»
