یک عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی گفته «مهمترین تهدید حضور گسترده افغانستانی‌ها در ایران این است که نمی‌دانیم چه تعداد از آنها در ایران حضور دارند، کجا ساکن هستند، چه تردد و ارتباطاتی دارند و اساساً چه کار‌هایی می‌کنند!»
شمار بالای مهاجران افغانستانی در ایران که بخش قابل توجهی از آنها نیز به صورت غیرقانونی به کشور وارد و به صورت غیرقانونی نیز در حال زندگی در ایران هستند، مدت‌هاست با هشدار کارشناسان اقتصادی و اجتماعی روبرو شده است.
ایجاد اختلال در بخش‌هایی از اقتصاد از جمله در بازار کار و بازار مسکن، افزایش بزهکاری و جنایت، و بروز مشکلات اجتماعی از جمله پیامدهای ورود و اسکان ساختار نیافته مهاجران افغانستانی در ایران است. جمهوری اسلامی حتی آمار دقیق و شفافی از اینکه چه تعداد مهاجر افغانستانی در ایران زندگی می‌کنند ندارد!
محمدرضا محسنی ثانی عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در گفتگو با «اقتصاد۲۴» گفته «اینکه آمارهای مختلفی از حضور مردمان افغانستانی در ایران داده می‌شود به خاطر این است که واقعاً آمار درست و دقیقی در این رابطه در دست نیست، اما می‌توانم بگویم تعداد این افراد خیلی بیشتر از آمار پنج میلیون نفری است که برخی می‌گویند.»
او تأکید کرده «مهمترین تهدید حضور گسترده افغانستانی‌ها در ایران این است که نمی‌دانیم چه تعداد از آنها در ایران حضور دارند، کجا ساکن هستند، چه تردد و ارتباطاتی دارند و اساساً چه کار‌هایی می‌کنند.»
برخی برآوردها شمار افغانستانی‌های قانونی و غیرقانونی ساکن در ایران را در مجموع حدود ۹ تا حتی ۱۰ میلیون نفر عنوان می‌کنند. مقامات دولتی آمارهای متناقض و متفاوتی از ۵ تا ۸ میلیون نفر را اعلام کرده‌اند.
نادر یاراحمدی مشاور وزیر و رئیس مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور هفته گذشته تعداد اتباع افغانستانی مجاز و غیرمجاز در کشور را شش میلیون و یکصد هزار نفر اعلام کرد و گفت: «از این تعداد دو میلیون و ۱۰۰ هزار نفر مجاز، دو میلیون نفر غیرمجاز و دو میلیون نفر در دسته افراد سرشماری شده هستند.»
مشاور وزیر کشور افزوده بود «به دلیل جمعیت بالای خانوارهای مهاجرین افغانستانی و یارانه‌های مختلف حمل و نقل، سوخت و… که برای آنها از سوی کشور ایران پرداخت می‌شود، هزینه بالایی را به کشور تحمیل می‌کند؛ این در حالیست که متأسفانه از سوی سازمان های بین المللی به کشور ما کمکی نمی شود و درخواست ایران بازگشت اتباع افغانستانی غیر مجاز به کشورشان است، هرچند که در این سال‌ها ما برخوردمان با اتباع خارجی به ویژه اتباع افغانستانی همچون مهمان بوده و پذیرای آنها در کشورمان بوده‌ایم.»
محمدرضا محسنی‌ثانی عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی اما به سازمان‌نیافتگی مهاجران افغانستانی در کشور حتی آن بخش که مهاجران قانونی به شمار می‌روند اشاره کرده و گفته «موضوعی که برای همه مهم است اینکه در همه دنیا برای مهاجران خود، سازماندهی و ساماندهی مشخصی دارند و اینطور نیست که موضوع رها شده باشد تا ندانیم چقدر از این اتباع افغانی از مرز وارد ایران شدند و چقدر آنها از کشور خارج شدند.»
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی افزوده «قانون ساماندهی اتباع خارجی ایراداتی دارد که می‌باید برطرف شود تا وزارت کشور بطور دقیق قانون را اجرا کند که در آن صورت حتماً شاهد نظم و نسق بیشتری در این راستا در کشور خواهیم بود. بطور مثال در ایران یارانه بالایی برای نان پرداخت می‌شود که جمعیت میلیونی افغان‌ها در ایران از این ظرفیت بهره می‌برند.»
این نماینده مجلس شورای اسلامی افزوده «ما نه تنها به واسطه حضور اتباع افغان در کشور با چالش‌هایی روبرو هستیم، بلکه فرزندانی که آنها در ایران به دنیا آوردند هم در نوع خود، چالش‌هایی داشته‌اند، زیرا در خصوص صدور شناسنامه، هویت، تحصیل و… مشکلاتی پیش رو وجود دارد. اگر ساماندهی اتباع خارجی یک قانون قوی داشته باشد، هم این مشکلات عمق پیدا نمی‌کند و هم به مرور چالش‌های گذشته کاهش پیدا می‌کند و کار، اصولی پیش خواهد رفت.»
مقامات مسئول در حالی طی سال‌های گذشته و پس از استقرار دوباره طالبان در افغانستان، نظارتی بر موج گسترده ورود مهاجران افغانستانی به ایران نداشته‌اند که حالا با برخوردهای ضربتی به دنبال اخراج مهاجران هستند.
نادر یاراحمدی رئیس مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور روز سه‌شنبه ۱۹ فروردین‌ماه اعلام کرد که روند تعیین تکلیف سرنوشت مهاجران «شبه‌قانونی» شروع شده و تا پایان تابستان امسال تکلیف آنها مشخص خواهد شد.
مهاجران افغان دارای برگه سرشماری که برای گرفتن اقامت در ایران اقدام نکرده‌اند، مهاجران «شبه‌قانونی» محسوب می‌شوند و تعداد این مهاجران به بیش از دو میلیون نفر می‌رسد.
نادر یاراحمدی گفته بود که دولت جمهوری اسلامی به شماری از مهاجران افغانستانی که دارای برگه سرشماری هستند، می‌تواند اقامت یکساله بدهد، اما بقیه باید به افغانستان بازگردند.
رضا سپهوند نماینده خرم‌آباد در مجلس شورای اسلامی به تازگی در اظهاراتی گفته «منطقی نیست که مرز‌ها باز باشد و روزی ۱۰ یا ۲۰ هزار نفر وارد مملکت شوند و زمانی که به خودمان می‌آییم متوجه شویم ۹ میلیون افغانستانی در ایران هستند. از مدت‌ها پیش، بخش عمده‌ای از مرز‌های ایران بسته و حتی دیوارکشی‌هایی هم صورت گرفته که کاری شایسته است، اما تنها به واسطه این کار‌ها نمی‌توان تمام و کمال جلوی مهاجرت غیرقانونی به کشور را گرفت.»
این نماینده مجلس شورای اسلامی افزوده «در برخی بیمارستان‌های کشور، بیش از نیمی از زاد و ولد‌ها مربوط به افغانستانی‌ها است و این آمار‌ها تأمل زیادی را می‌طلبد. در نهایت موضوع مهم دیگر، بهره‌مندی این جمعیت از یارانه‌های کشور است. در این ناترازی انرژی در کشور، بین پنج تا ۹ میلیون نفر افغانستانی از انرژی‌های موجود استفاده می‌کنند. از طرفی این افراد هم خیلی در قید و بند این نیستند که مثلاً کمتر از انرژی استفاده کنند و این نگرانی برای ما است. از این‌رو دولت باید هرچه سریع‌تر ساماندهی اتباع خارجی در ایران و مخصوصاً افغانستانی‌ها را داشته باشد و ما ظرفیت بیش از یک تا دو میلیون افغانستانی در ایران را نداریم، آنهم برای ارائه خدماتی در کشور که نیاز به نیروی انسانی است.»
رضا سپهوند به برخی ابعاد اجتماعی حضور گسترده و بدون چارچوب افغانستانی‌ها در ایران اشاره کرده و گفته «برخی از افغانستانی‌ها در ایران، ناآرامی به بار آوردند که این موضوع، کاملاً امنیتی شده است. معنی ندارد که مترو، پارک، نانوایی و خیلی جا‌ها که می‌رویم شاهد تعداد بالای افغانستانی‌ها در مملکت‌مان باشیم. این موضوع، حس ناامنی را در بین مردم افزایش داده است و جنایت‌هایی که در یکی، دو سال اخیر مخصوصاً در تهران و اطراف تهران رخ داده، حکایت از این ناامنی دارد و اگر ادامه پیدا کند حتماً این چالش امنیتی، عمق پیدا خواهد کرد.»
بنا به اعلام سازمان بین‌المللی مهاجرت، از سال ۲۰۲۰ میلادی تا کنون نزدیک به هشت میلیون شهروند افغانستانی سرزمین خود را ترک کرده‌اند. سازمان بین‌المللی مهاجرت می‌گوید از این میان یک میلیون افغانستانی به کشور‌های اروپایی پناه برده و ۸۵ درصد به کشور‌های همسایه رفته‌اند. در گزارش این آژانس متعلق به سازمان ملل آمده است که حدود ۷۰ درصد از افغانستانی‌هایی که به ایران مهاجرت می‌کنند، می‌گویند به دلیل نبود فرصت‌های شغلی سرزمین خود را ترک کرده‌اند.
