امسال برای نخستین بار در شهر کلن آلمان دو جشنوارهی فیلم ایرانی برگزار می‌شود: اولی با عنوان «فانوس خیال» از ۱۷ تا ۲۱ ماه مه و دومی با نام «چشم‌اندازهای ایران» از ۳۱ مه تا ۳ ژوئن.
محور موضوعی فستیوال نخست، فیلم‌های سینمایی نسل جوان کارگردانان ایرانی است که در دو سال گذشته ساخته شده‌اند.
جشنوارهی «چشم‌اندازها…» در کنار ۳ فیلم سینمایی، فیلم‌های مستندی که از سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۸ تهیه شده‌اند با دو موضوع اصلی «حلبچه» و «کارستان» به نمایش می‌گذارد. «کارستان» پروژه‌ای سینمایی است که رخشان بنی‌اعتماد و مجتبی میرطهماسبی بطور مشترک طراحی کرده و با کمک چند مستندساز به اجرا در آورده‌اند. این پروژه، به زندگی و فعالیت انسان‌هایی می‌پردازد که با ایجاد واحدهای اقتصادی در راه حفظ محیط زیست و گسترش نهادهای آموزشی تلاش می‌کنند.
اختلاف سلیقه
کارنامه‌ی درخشان چهار دوره‌ی گذشته‌ی فستیوال نشان می‌دهد که فیلم‌های امسال نیز می‌توانستند به خوبی به صورت یک مجموعه متشکل از فیلم‌های بلند داستانی، مستند و کوتاه در چارچوب یک جشنواره واحد، ولی با ابعادی کوچکتر به نمایش درآیند. ظاهرا اختلاف سلیقه میان دست‌اندرکاران برپایی فستیوال، امسال ادامه‌ی همکاری مشترک میان آنان را ناممکن ساخته است؛ امری که تا اندازه‌ای به سود علاقمندان به ژانرهای گوناگون فیلم ایرانی تمام می‌شود: این تماشاگران ۸ روز تمام امکان دارند با تازه‌ترین دستاورد‌های سینمای ایران آشنا شوند و خود درباره‌ی کم و کیف آن به قضاوت بنشینند. اینکه آیا شهر کلن در سال‌های آینده هم از امکان برگزاری دو فستیوال فیلم برخوردار خواهد بود، به همت والای افراد و نهادهای دولتی‌ای بستگی دارد که تا کنون از این جشنواره حمایت مالی کرده‌اند.
«فیلم‌های سبز»
انتخاب فیلم‌های جشنواره «چشم‌اندازها…» امسال هم به عهده امین فرزانه‌فر، کارشناس و منتقد سینما، گذاشته شده است. او در چهار فستیوال گذشته این وظیفه را با موفقیت انجام داده و در این دوره، مسئولیت مدیریت هنری آن را نیز به عهده دارد. در میان مستندهای انتخابی او که به «فیلم‌های سبز» معروفند، دو مستند «مادر زمین» از مهناز افضلی و «شاعران زندگی» از شیرین برق‌نورد، به نمایش در می‌آیند. این فیلمها از نظر مضمون به ویژه به مسائل مبرم محیط زیستی می‌پردازند.
«مادر زمین» که در چارچوب پروژه «کارستان» تهیه شده، گوشه‌ای از زندگی و فعالیت دکتر هایده شیرزادی را نشان می‌دهد که چند سال پیش با همسر آلمانی خود به ایران بازگشته تا با استفاده از فن‌آوری‌های جدید از تخریب بیشتر محیط زیست در زادگاه‌اش جلوگیری کند. مهناز افضلی در مستند «مادر زمین»، به تلاش‌های این زوج ایرانی‌ـ آلمانی در راه تبدیل پسماندهای زباله‌های شهری به بیوکمپوست و تولید کود آلی می‌پردازد. این مستند که فیلمبرداری آن ۱۰ روز به طول انجامیده، تا کنون در چند جشنواره محیط زیستی نشان داده شده است. افضلی، هر چند کار هنری خود را با بازیگری آغاز کرده، ولی چندی است که به کارگردانی روی آورده و تا کنون مستندهای «کارت قرمز»، «زنانه» و «بدون شاهد» را تهیه کرده است.
«شاعران زندگی» مستند دیگری است که بخشی از زندگی و فعالیت شیرین پارسی را روایت می‌کند. این کنشگر محیط زیستی پس از تحصیل در رشته‌ی ادبیات در پاریس به روستایی در نزدیکی دریای مازندران باز می‌گردد و به عنوان تولید‌کننده‌ی مواد غذایی طبیعی در راه حفظ محیط زیست و احقاق حقوق زنان در منطقه می‌کوشد. نخستین نمایش فستیوالی این مستند، در بخش مسابقه «جشنواره بین‌المللی فیلم سبز سئول» بود که جایزه ویژه هیئت‌داوران را از آن خود کرد.
چهره‌های زنانه
جشنواره «فانوس خیال» که مدیر هنری آن سیامک پورشریف است، با فیلم «خوک» ساخته مانی حقیقی آغاز به کار می‌کند. این فیلم در برلیناله‌ی ۲۰۱۸ نخستین نمایش بین‌المللی خود را در بخش مسابقه داشت. از فیلم‌های دیدنی این فستیوال تازه‌ترین کار جنجال‌برانگیز تهمینه میلانی با عنوان «مَلی و راه‌های نرفته‌اش» است که در سال ۲۰۱۷ ساخته شده و هنگام اکران در ایران، مورد انتقاد شدید اصولگرایان قرار گرفت. میلانی در این فیلم داستان دختری پرورده خانواده‌ای سنتی را بازگو می‌کند که پس از دل‌باختن به جوانی به نام سیامک بدون موافقت خانواده به همسری او در می‌آید، ولی به تدریج با آشنا شدن با چهره‌ی واقعی و خشن او، از کرده‌ی خود پشیمان می‌شود.
در فیلم «اسرافیل» به کارگردانی آیدا پناهنده نیز داستان رابطه عاطفی دو زن به نام‌های ماهی و سارا با مردی به ن ام بهروز بازگو می‌شود. تصمیم نهایی مرد برای انتخاب یکی از این دو زن که اولی در شمال و دومی در تهران زندگی می‌کند، نقطه‌ی عطف داستان را تشکیل می‌دهد. در این چارچوب تقسیم روایت به دو بخش متمایز از نظر قاب‌بندی و رنگ و نور در شمال و تهران، گرایش عاطفی شخصیت‌ها به یکدیگر را پر رنگ‌تر می‌کند.
نمایش کارهای شهرام مکری، بخش ویژه‌ی این جشنواره را تشکیل می‌دهد. در این قسمت از جمله فیلم‌های «هجوم» و «اشکان، انگشتر متبرک و داستان‌های دیگر» این کارگردان به نمایش در می‌آید.
تصاویر دیگر
فیلم‌های «خانه» ساخته اصغر یوسفی‌نژاد، «کله سرخ» از کریم لک‌زاده، «هندی و هرمز» ساخته عباس امینی و «جای منو تو اتاق بنداز» ساخته امیر توده روستا از جمله ۱۳ فیلمی هستند که در کنار ۱۰ فیلم کوتاه در بخش مسابقه به نمایش در می‌آیند. این جشنواره که از ۳۰ مه تا ۳ ژوئن با مدیریت فردریک یگر، دبیر اول هیئت اجرایی انجمن منقدان آلمان، در برلین برگزار می‌شود، در کلن با نمایش فیلم «لرد» ساخته محمد رسول‌اف، به پایان می‌رسد.
کیهان لندن برای آشنایی با ویژگی‌های فستیوال «فانوس خیال» با سیامک پورشریف گفتگو کرده است.
کیهان لندن: امسال جشنواره به شکلی متفاوت از چهار دوره پیش برگزار می‌شود. از جمله اینکه اکثر کارها، فیلم‌های بلند داستانی هستند و کمتر فیلم‌های مستند به نمایش در می‌آیند. علت این تغییرات چه بوده؟
سیامک پورشریف: پنجمین جشنواره فیلم‌های ایرانی‌ـ کلن علاوه بر رعایتِ رویه و شکل سال‌های گذشته‌اش، امسال دست به تغییراتی بزرگ در ساختار خود زده است. جشنواره امسال با رویکردی حرفه‌ای‌تر تلاش می‌کند با انتخاب فیلم‌های مستقل سینمایی و کوتاه داستانی، آینه تنوع و تکثر سینمای امروز ایران باشد. این جشنواره بدون وابستگی به سازمان‌های سیاسی یا مذهبی، با رویکردی اغلب جوانگرا از سینماگران ایرانی تلاشِ خود را برای حمایت و معرفی این سینما به کار می‌گیرد. برای رسیدن به این هدف، از امسال جشنواره در یکی از سینماهای قدیمی در مرکز شهر کلن و در دو سالن برگزار خواهد شد و یک هیات داوری مرکب از سینماگران و صاحب نظران آلمانی و ایرانی بهترین فیلم کوتاه و بهترین فیلم بلند منتخب خود را در پایان جشنواره اعلام خواهند کرد. امسال برای اولین بار سعی می‌کنیم همه فیلمها را با زیرنویس آلمانی پخش کنیم. به نظر ما سینمای مستند ایران جایگاه مهمی دارد. به همین دلیل در برنامه جداگانه‌ای به سینمای مستند ایران خواهیم پرداخت.
ـ تبلیغات فستیوال بیشتر بر ارائه‌ی کارهای سینماگران جوان ایران تکیه می‌کند. شما چه تعریفی از این سینما دارید؟
ـ اکثریت مردم ایران زیر ۳۵ سال هستند. به این ترتیب بخش عمده‌ای از فیلمسازان ایرانی جوان هستند. این جوانان سینمای مستقل کوتاه را به وجود آورده‌اند. عده زیادی از کارگردانان مهم سینمای ایران از فیلم کوتاه شروع کرده‌اند. امسال ما در کنار ۱۳ فیلم بلند ۱۰ فیلم کوتاه هم نمایش می‌دهیم تا جایگاه این سینما را به تماشاگران نشان بدهیم. جوانان فیلم کوتاه‌ساز، آینده سینمای ایران هستند و ما به‌عنوان فستیوال باید به آن بپردازیم.
ـ یوزف اشنله که امسال فیلم‌های جشنواره را انتخاب کرده، به عنوان منتقد و کارشناس سینمای آلمان، نامی آشناست. اصولا معیارهای گزینش فیلم‌های جشنواره چه بود؟
ـ دکتر یوزف اشنله مدیر هنری جدید فستیوال ما در کلن است. ایشان به عنوان منتقد فعال و عضو برجسته انجمن منتقدان آلمان، سینمای ایران را خوب می‌شناخت و سریع به پیشنهاد فستیوال جواب مثبت داد. فستیوال معیارهای تعیین‌شده برای گزینش فیلم ندارد. ما به دنبال فیلم‌های برجسته سینمای ایران هستیم و همیشه هم این فیلمها را پیدا می‌کنیم.
ـ اغلب فیلم‌های جشنواره اکران شده‌اند، با این حال در کلن در بخش مسابقه به نمایش در می‌آیند. این نوع «ارزش‌گذاری» چه ضرورتی دارد؟
ـ هدف ما این است که سینمای برجسته ایران را به تماشاگران خودمان در کلن نشان بدهیم. برای ما مهم این نیست که فیلم در ایران اکران شده است یا نه. ما امسال ۵ فیلم بلند نشان می‌دهیم که در ایران هنوز اکران نشده‌اند.
در این دوره، در کنار ده فیلم کوتاه، ۱۳ فیلم سینمایی هم به نمایش در می‌آید. برای دعوت از عوامل فیلم با چه نهادهایی تماس گرفتید؟
ـ در ایران خوشبختانه شما احتیاج ندارید با نهادهای دولتی تماس بگیرید. در درجه اول باید بدانید حق پخش فیلم در اروپا در اختیار کدام شرکت پخش است. در صورت توافق با او، باید با کارگردان فیلم تماس گرفت.
ـ بجز یک فیلم، بقیه‌ی فیلم‌های جشنواره در سال ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ ساخته شده‌اند. آیا برای خروج این فیلمها با مشکلی روبرو شدید؟
ـ نه.
ـ اینطور که از اطلاعات بروشور جشنواره برمی‌آید، بجز تهمینه میلانی که با تازه‌ترین کارش با عنوان «مَلی و راه‌های نرفته‌اش» به جشنواره دعوت شده، بقیه‌ی سینماگران مهمان از میان عوامل مرد فیلمها انتخاب شده‌اند. معیار شما برای حضور فیلمسازان ایرانی در جشنواره چه بوده؟
ـ خانم آیدا پناهنده [کارگردان فیلم «اسرافیل»ـ در بروشور درج نشده] و خانم مستانه مهاجر، همچنین سه کارگردان زن فیلم‌های کوتاه و یک هنرپیشه از فیلم‌های کوتاه هم از جمله مهمانان کلن هستند [در بروشور درج نشده].
ـ در بروشور، آرم بیش از ۷ نهاد هنری‌ـ سینمایی که در برگزاری این فستیوال همکاری کرده‌اند، چاپ شده، از جمله وزارت امور خارجه آلمان. این وزارت چه نقشی در تامین بودجه جشنواره داشته است؟
ـ بودجه فستیوال را ارگان‌های فرهنگی آلمان تامین می‌کنند. البته بخش بلیت‌فروشی نیز اهمیت زیادی دارد.
