اکونومیست: دولت آمریکا، رژیم ایران و شیوخ خلیج فارس

مجله اکونومیست در حالی که در تیتر گزارش خود به جای خلیج فارس تنها از کلمه «خلیج» استفاده کرده است، تصویری از مناسبات آمریکا و کشورهای خاورمیانه، از یک سو اسراییل و از سوی دیگر کشورهای عربی، به دست می‌دهد و می‌نویسد روزی نیست که بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل، معامله‌ای را که آمریکا در حال انجام دادن با ایران است بد و نادرست نخواند. ولی چنین دشمنی و ضدیت آشکاری از جانب زمامداران عرب خاورمیانه دیده و شنیده نمی‌شود بلکه علناً از توفیقی که تا کنون در این زمینه به‌عمل آمده استقبال می‌کنند.

اما پادشاهان، امیران، سلاطین و شیوخ عرب در درون کاخ‌های طلایی خود به ‌اندازۀ اسرائیل نگران توافق هستند و در مقابل سکوت خود می‌خواهند و  انتظار دارند که آمریکا تعهد معتبر جدیدی برای حفظ و تأمین امنیت آنان بر عهده بگیرد.

به اظهار امیدواری باراک اوباما دربارۀ اینکه توافق با ایران موجب نزدیکی دامنه‌دارتری با این کشور خواهد شد توجه نکنید و اظهارات محمدجواد ظریف وزیر خارجۀ ایران را که می‌گوید توافق ممکن است آغاز ترتیبات جدید امنیتی در منطقه گردد را نیز فراموش کنید و بیشتر به سپاه پاسداران ایران توجه کنید که عملا خواهان سرنگونی رژیم عربستان سعودی است و یک کشتی دانمارکی را هنگام عبور از تنگۀ هرمز توقیف و به بندر عباس هدایت کرد.

به ‌اعتقاد رهبران منطقه، توافق با ایران منجر به از توقیف ‌در آمدن میلیاردها دلار پول ایران در مراکز مالی دولت‌های غربی، آزادی تجارت و داد و ستد با ایران و سرمایه‌گذاری در آن کشور خواهد شد و امکان خواهد داد که بیشتر از گذشته در عراق، سوریه، لبنان و یمن دخالت کند و چه‌ بسا آتش اختلاف شیعیان با دولت بحرین و فعالیت علیه امنیت عربستان سعودی در شرق آن کشور را که شیعه‌نشین و هم‌مرز با یمن است دامن بزند.

به‌عقیدۀ یکی از مقامات بلندپایۀ کشورهای واقع در جنوب خلیج فارس، توافق با ایران امکان خواهد داد که در منطقه مقام مسلط و برتر شود. با آنکه رژیم ایران در شرایط کنونی از نظر مالی در مضیقه است اما به اقدامات تجاوزکارانه دست می‌زند و اکنون با این توافق مورد شناسایی رسمی قرار گرفته و از نظر مالی به شرایط بسیار مناسب‌تری دست خواهد یافت و این برای ما موجب نگرانی است.

در نتیجه، هنگامی که رهبران کشورهای عرب خلیج فارس روزهای ۱۳ و ۱۴ مه در کاخ سفید و سپس در کمپ‌ دیوید با اوباما دیدار و گفتگو خواهند کرد، رئیس جمهوری آمریکا با درخواست آنان در مورد تسلیحات بیشتر برای مقابله با ایران که با در دست داشتن امکانات مالی افزون‌تر،  از روسیه و چین سلاح‌های بیشتری خواهد خرید، روبرو خواهد شد. جلب رضایت خاطر آنان و در عین حال، احترام به تعهد آمریکا مبنی بر این که همواره تفوق نیروی نظامی اسرائیل را در مقابل اعراب حفظ کند، کار آسانی نخواهد بود.

برخی از صاحب‌نظران بر این عقیده‌اند که اوباما بیشتر از این نمی‌تواند متعهد شود و اقدامی بکند جز آنکه به کشورهای عرب مزبور توصیه کند با هم متحد شوند و موجبات دفاع و برتری دسته‌جمعی خود را فراهم آورند تا بتوانند در مقابل ایران قد علم کنند.

مشکل بزرگ دیگر آن است  که آمریکا باید با امضای معاهده‌ای با کشورهای عربی خلیج فارس،  نظرات آنان را تأمین کند و در عین حال بر هیچ یک پوشیده نیست که امضای چنین تعهدنامه‌ای ممکن نیست زیرا باید به‌ تصویب سنا برسد که اکثریت آن را جمهوری‌خواهان تشکیل می‌دهند و به‌خاطر روابط خاص‌شان با اسرائیل، هرگز با تصویب آن موافقت نخواهند کرد.  بنا بر این،  شیوخ عرب به دنبال امضای «تذکاریه»ای هستند و معلوم نیست  که اوباما تا چه حد حاضر است در این زمینه نظرات اعراب را تأمین کند.

از سال‌ها قبل،  رهبران سُنّی خلیج فارس به تفاوت و درجات مختلف،  به ایران به چشم بدبینی نگاه می‌کردند ولی از زمانی که رژیم‌های عرب یکی پس از دیگری سقوط کردند نگرانی آنها بیشتر شده است. خلأ ناشی از سقوط این رژیم‌ها را یا جهادیست‌ها گرفتند و یا گروه‌های دست‌نشاندۀ ایران. در عراق و سوریه ایران مستقیماً صاحب‌ نظر و نفوذ شده و می‌تواند دولت‌های دست‌نشاندۀ خود را تشکیل دهد. ایران بر حزب‌الله لبنان‌ـ مشتری پر و پا قرص خودـ اتکای فراوانی دارد. حزب‌الله نیروهای بومی دست‌نشاندۀ ایرانند که هم اکنون در سوریه می‌جنگند و در عین حال شیعیان عراقی را نیز آموزش می‌دهند. با سقوط دشمن اصلی خود [عراق] حزب‌الله لبنان از نظر اسرائیلیان نیز تقریباً بزرگ‌ترین تهدید به‌ شمار می‌رود.

از زمانی که سلمان در عربستان سعودی در ماه ژانویه به سلطنت رسید، دست از احتیاط‌های معمولی اسلاف خود برداشت و در حالی که بر گروهی از کشورهای عربی ریاست دارد در ماه مارس پس از سقوط حکومت عبدالرب منصور هادی بمباران‌های هوایی را علیه حوثی‌ها آغاز کرد و  اکنون در پی آن است تا نیروی نظامی به منطقۀ مزبور گسیل دارد. رهبران عرب منطقه می‌گویند تلاش ما در آن جهت است که مانع از آن شویم که حوثی‌های یمن به‌صورت حزب‌الله لبنان در آیند. ممکن است ایران کاملا بر حوثی‌ها نظارت نداشته باشد ولی تردیدی نیست که اهداف آنان مورد پشتیبانی ایران است. آیت‌‌الله خامنه‌ای عربستان سعودی را متهم می‌کند که در یمن مشغول نسل‌کُشی و قتل عام مردم یمن می‌باشد. فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به تازگی اعلام داشته که رژیم سعودی به لرزه افتاده و در حال سقوط است.

برای استحکام بیشتر بخشیدن به جبهۀ عربی، عربستان سعودی پیام‌های آشتی‌آمیز به اخوان‌المسلمین فرستاده است. این گروه که اعضای آن به ‌وسیلۀ مصر در هم شکسته شد، بیشتر به یکی از طرفداران خودـ ترکیه‌ـ نزدیک شده است. تلاش عربستان سعودی برای نزدیکی به اخوان‌المسلمین ممکن است موجب عدم رضایت مخالفان این گروه را فراهم آورد که اخوان‌المسلمین را حتی درصورت بی‌طرف بودن نسبت به سایر اعراب، سرچشمۀ فکر جهادیسم می‌دانند. ولی در سوریه همکاری منطقه‌ای موجب شده است که به نیروهای بشار اسد شکست‌هایی وارد آید. بعضی بر این عقیده‌اند که بعید نیست در آیندۀ نزدیک عربستان سعودی و ایران دربارۀ سوریه به توافقی برسند.

از جهتی این قاطعیت همان است که اوباما خواهان آن بود که با کاهش نیروهای آمریکایی در منطقه، آن را  تشویق کند. با تمام این احوال این آمریکاست  که آزادی کشتیرانی در خلیج فارس را تضمین می‌کند و قرائنی وجود دارد که نشان می‌دهد گرچه آمریکا اقدام نظامی عربستان سعودی را از نظر اطلاعات و لجستیک تأیید می‌کند، اما از نتایج و پیامدهای آن نگران است.

مقامات رسمی شیخ‌نشین‌های خلیج فارس می‌گویند دلیلی که عربستان سعودی از حملات هوایی علیه یمن کاست آن است که نگرانی آمریکا را از تأثیرات منفی این بمباران‌ها بر توافق هسته‌ای با ایران تخفیف دهد و از افزایش فضای بیشتر و مناسب‌تری برای القاعده در یمن جلوگیری کند. با این همه، باراک اوباما هنوز هم باید توضیح دهد که در این مسابقۀ اقتدار و سلطه‌جویی منطقه‌ای و مبارزات فرقه‌ای،  نقش آمریکا چه خواهد بود.