محسن بهزادکریمی- در گفتگوهای اخیر میان طرفین ایرانی و اروپایی نشانه‌های بیشتری از علاقمندی رژیم ایران به تأمین گاز مصرفی اروپا به چشم می‌خورد. اما آیا جمهوری اسلامی توانایی بازی با دم شیر را دارد؟
پس از رویدادهای اوکراین و حمله روسیه به جزیره استراتژیک کریمه ، مسئله پایان بخشیدن به وابستگی اروپا از لحاظ انرژی به مسکو، پس از سال‌ها نگرانی به موضوع نخست شورای سیاست‌گذاری اروپا تبدیل شد.
این نخستین بار نیست که اختلافات میان مسکو و کیف، اروپا را با خطر بحران انرژی روبرو ساخته است. این معضل استراتژیک مسئله تازه‌ای برای اروپا نیست اما در این میان تاثیر آن بر گفتگوهای اتمی و موضوع تحریم‌ها به شدت فعالان سیاسی و حقوق بشری را نگران کرده است.
آنچه از تحلیل فعل و انفعالات حاشیه‌ای مسئله اتمی ایران به دست می‌آید نشانگر آمادگی اروپا به چشم‌پوشی بر بسیاری از مسائل از جمله نقض دائم حقوق بشر در صورت تغییر رویه جمهوری اسلامی در سیاست‌های اتمی‌اش است.
با این تغییر و حرف‌شنوی، رژیم ایران می‌تواند تبدیل به تامین کننده گاز مورد نیاز اروپا از طریق خط لوله در دست احداث به نام « کریدور جنوبی » شود. به این ترتیب اروپا از شرّ روسیه راحت شده و به وابستگی گازی به این شریک مستبد پایان خواهد بخشید.
در حال حاضر شرکت نفت بریتانیا با چند شریک ریز و درشت دیگر در حال احداث خط لوله کریدور جنوبی است که به زودی به پایان خواهد رسید. اما آیا روسیه به رژیم ایران اجازه این خیانت استراتژیک را می‌دهد؟ در طول یک دهه اخیر روسیه و چین همواره در نقش قیم و حامی جمهوری اسلامی در شورای امنیت حاضر شدند و هر طرحی را که می‌توانست رژیم اسلامی را در مقابل خواسته‌های جامعه جهانی به زانو در آورد وتو کردند. حال آیا ولادیمیر پوتین و دولت‌مردانش اجازه چنین فعالیت «گستاخانه‌ای» را به تهران می دهند؟
در هفته گذشته و در طول دیدار پارلمانی هیئت نمایندگان مجلس شورای اسلامی از پارلمان اروپا کاظم جلالی در مصاحبه‌ای با یورو آبزرور مطرح کرد که در ادامه این گزارش به نکات برجسته آن می‌پردازیم .
نخست در ارتباط با امکان ایفای نقش بدیل انرژی برای اروپا از سوی ایران، کاظم جلالی به یوروآبزرور گفت: «انتقال گاز طبیعی از ایران به اروپا می‌تواند به عنوان منبع جایگزین انرژی برای اروپا در تنوع این منابع کمک کند» ، در واقع همان طور که در گزارش این دیدار در کیهان هفته پیش خواندید این تیم اختیاراتی برای رایزنی بر سر مسائل حقوق بشری و مسئله سیاسی نداشت اما به نوعی در پس پرده به لابی‌گری و ترقیب اروپا به یک معامله شیرین پرداخت.
در بخشی دیگر از این گفتگو کاظم جلالی با اشاره به توافق احتمالی میان ۱+۵ و ایران گفت :« اگر خدا بخواهد و این گفتگوها به نتیجه برسد پنجره‌ای از امکان همکاری‌های مشترک باز خواهد شد. ایران بازار خوبی است و شرکت‌های اروپایی می‌توانند از آن سود ببرند».
هرچند ایده صادرات گاز ایران از طریق این خط لوله از زمان آغاز پروژه قبلی در سال ۲۰۰۹ مطرح است اما مسئله اینک فراتر از صادرات گاز آذربایجان و ایران است. با نزدیک‌تر شدن پایان این پروژه و ناتوانی آذربایجان در تامین نیاز اروپا و هم‌چنین نزدیک شدن به مهلت مذاکرات هستهای پای شریک سومی به بازار گاز اروپا قرار است باز شود. پرسش اما باقی می‌ماند: آیا روسیه در این بازار رقابت به شریک استراتژیک‌اش ایران اجازه سهم‌خواهی بیشتر و ورود به بازی پر سود گاز را خواهد داد؟ روسیه در طول تاریخ ارتباطات دیپلماتیک‌اش با ایران همواره به بی‌ثباتی و گردش‌های ۱۸۰ درجه مشهور بوده است. اینک با قوت گرفتن موفقیت مذاکرات هستهای، تا چه حد می‌تواند نزدیکی غرب و ایران بر سیاست‌های روسیه در مقابل ایران مؤثر باشد؟
هرچند احداث خط لوله ناباکو هیچ وقت صورت نپذیرفت اما در آن زمان هم سفیر وقت آمریکا در ترکیه و هم اردوغان به صدور گاز ایران از طریق این خط لوله در زمانی که شرایط مهیا باشد، تاکید کردند. حالا با احداث خط لوله کریدور جنوبی این کابوس استراتژیک روسیه دارد به واقعیت نزدیک میشود. در همین رابطه کاظم جلالی تاکید کرد: «پیوند ایران از طریق پروژه‌ای کم هزینه به خط لوله کریدور جنوبی بسیار به صرفه است و اروپا باید این موضوع مهم و سودآور را در نظر داشته باشد.»
آیا شرایط آماده است؟
با توجه به مسائل منطقه و بحران اوکراین به نظر می‌رسد اروپا بیش از پیش به جایگزینی ایران به عنوان منبع تامین کننده گاز مورد نیازش علاقمند است.
اگر تفاهمات حاصله میان ۱+ ۵ و ایران در آخر ماه ژوئن به یک توافق دائم برسد، تحریم‌ها در مقابل ۱۵ سال توقف غنی‌سازی برچیده خواهد شد که این خود به آغاز فعالیت‌های شرکت‌های نفتی برای ارائه تکنولوژی و سرمایه لازم جهت اتصال ایران به این خط لوله خواهد انجامید و امر صادرات گاز طبیعی ایران را به اروپا به عمل در خواهد آورد. هم‌چنین پس از مهلت مقرر، مقامات ایرانی در لاهه هلند منشور بین‌المللی انرژی را امضا خواهند کرد، سندی که ضمانت اجرایی و حقوقی را برای سرمایه‌گذاران در بخش انرژی ایران تامین می‌نماید، تا در صورت تخطی ایران از توافق و بازگشت مجدد تحریم‌ها، شرکت‌هایی که وارد صنایع انرژی ایران می‌شوند متضرر نشوند.
در سال‌های اخیر اما بازار گاز تغییرات عمده‌ای داشته است. بنا به گزارش اتحادیه بازار و صنایع اروپا کشورهای اروپایی در سال ۲۰۱۴ حدودا ۱۱% کمتر از سال قبل گاز مصرف کرده‌اند. همین سیر نزولی امسال هم ادامه خواهد داشت، هر چند «یوروگاز» افزایش چشمگیر مصرف و سیر صعودی را تا سال ۲۰۳۵ پیش‌بینی کرده اما در صورتی که اوضاع فعلی و الگوی مصرفی کنونی ادامه یابد تا دو دهه آتی میزان کاهش مصرف ۲۵% را شاهد خواهیم بود.
شاید یکی از دلایل این کاهش رکود اقتصادی باشد اما دلایلی از قبیل رشد منفی جمعیت، خروج صنایع سنگین از اروپا و قوانین زیست محیطی اروپا تاثیرات طولانی‌تری بر این سیر نزولی داشته است.
باید یادآوری کرد که در این بازار ایران تنها نیست و با امضا توافق بازار آزاد بین اروپا و آمریکای شمالی شاهد صدور بیش از پیش گاز به اروپا از سوی شرکت‌های آمریکایی خواهیم بود، ترکیه و روسیه نیز توافق کرده‌اند خط لوله جدیدی برای رسیدن به بازار اروپا احداث کنند و از سوی دیگر اسرائیل در حال لابی کردن برای خط لوله مدیترانه است.
در همین زمینه خبرنگار یورو آبزرور از کاظم جلالی پرسید: آیا ایران توان رقابت دارد؟
جلالی پاسخ داد: «ایران دارای بزرگ‌ترین منابع و ذخائر گاز طبیعی است و می‌تواند در این بازار تاثیرگذار باشد» وی اشاره کرد: «باید مطالعات دقیقی انجام شود تا مشخص شود این خط لوله‌ها کدام به صرفه‌ترند، ما معتقدیم یک خط لوله از ایران به ترکیه بسیار مقرون به صرفه است، ایران در حال حاضر از شبکه انتقال بسیار پیشرفته‌ای برای انتقال گاز به مصرف کنندگان داخلی برخوردار است»
برای آنکه بتوان گفتگوهای هستهای را ثمربخش خواند هنوز اندکی زمان لازم است. اختلاف‌های زیادی حتی میان خود کشورهای ۱+۵ وجود دارد، برای مثال روسیه و آمریکا در مورد اینکه در صورت تخلف ایران از مفاد توافق احتمالی، تحریم‌ها به صورت کلی و دوباره اجرا شوند یا خیر اختلاف نظر هست.
گفتگوهای هستهای با مخالفت اسرائیل و عربستان سعودی دو متحد بزرگ آمریکا و از سوی دیگر جمهوری‌خواهان آمریکا و تندروهای ایران رویروست. در عین حال، این گفتگوها که مسائل حقوق بشر را در سایه قرار داده است گاهی با اعتراضاتی روبرو میشود. نماینده لهستانی پارلمان اروپا هفته پیش اعلام کرد :«نمایندگان اروپا نباید با کاظم جلالی ملاقات می‌کردند» وی اشاره کرد: «ایران صدها نفر را در سال اعدام می‌کند، از جمله فعالین سیاسی را، و هم‌چنین به طور گسترده حقوق زنان را پایمال می‌کند، هیئتی از یک چنین دولت در خور ملاقات با نمایندگان قانونی ممالک دموکراتیک نیست.»
در همین رابطه و در مورد نقش اصول‌گرایان کاظم جلالی به خبرنگار یورو آبزرور گفت: «ما باید بیشتر نگران تندروهای کنگره آمریکا باشیم تا اصول‌گرایان ایران، آنها تهدید بزرگ‌تری برای توافق به شمار می‌آیند تا اصول‌گرایان جمهوری اسلامی. اگر توافق احتمالی منافع ایران را در بر بگیرد هیچ کس از سوی ما اعتراضی نخواهد کرد.»
جلالی در مورد نقض حقوق بشر در جمهوری اسلامی گفت: ایران با انتقادات با روی باز برخورد می‌کند، اگر افرادی را که با انگیزه سیاسی در حوزه حقوق بشر با ما برخورد می‌کنند کنار بگذاریم، و اگر نکات مثبتی در این انتقادات باشد که باید در کشورمان به اجرا گذاریم، ما با روی باز خواهیم پذیرفت برای مثال همان طور که در دهه‌های پیش توقف اعدام‌های زیر سن قانونی را پذیرفتیم.»
هر چند این روزها در حواشی ملاقات‌ها و مذاکرات هستهای به بهانه کمبود وقت کمتر و کمتر به مسئله حقوق بشر در ایران پرداخته میشود اما اروپا تا امروز از این اهرم به خوبی سود برده و اکنون حاضر است در مقابل تامین گاز مورد نیازش از ایران عاری از انرژی هستهای که بازار و صنایع‌اش را نیز تحت کنترل خواهد داشت از مسئله حقوق بشر چشم‌پوشی کند.
اروپا اشتباه بزرگی خواهد کرد اگر خط لوله ی نفت یا گاز خود را از مسیر ترکیه ببرد.
به این میگن گذاشتن همه ی تخم مرغها در یک سبد.
اطمینان داشتن انرژی فسیلی شان وقتی کسب میشود که از چند مسیر مختلف تامین شود.حتی اگر امروز خرجش زیاد تر باشد.