بیژن فرهودی – تحولات برق‌آسا در عراق طی چند هفته اخیر که با فتوحات تروریست‌های اسلام‌گرای گروه موسوم به «دولت اسلامی عراق و شامات» و از هم گسیختن شیرازه قدرت دولت مرکزی عراق همراه بوده، بار دیگر توجه محافل مختلف را به این نکته جلب کرده که ۱۱ سال پس از سرنگونی رژیم صدام حسین، عراق هم‌چنان سرزمینی آشوب‌زده است، و با توجه به روند کنونی حوادث، بعید به نظر می‌رسد که این همسایه ایران در آینده‌ای نزدیک و یا حتی کمی دورتر روی آرامش به خود ببیند.
از زمان تسخیر اراضی وسیع در سوریه و عراق، همراه با بی‌رحمی باورنکردنی توسط گروه «دولت اسلامی» از اوایل ماه ژوئن که نام داعش را نه تنها وارد فرهنگ سیاسی منطقه کرده بلکه آن را به صورت واژه‌ای آشنا برای شرق و غرب درآورده، ناظران و مقامات سیاسی کشورهای ذ‌ینفع در عراق تقصیر این تحول را به گردن نوری المالکی نخست وزیر شیعه عراق انداخته‌اند که به گفته انها با بی تدبیری و سیاست‌های تفرقه‌افکنانه، دولت بغداد را به صورت دولتی صرفا شیعه و ضد اهل سنت درآورده و اقداماتش جز دلزده ساختن سنی‌ها و جذب شدن آنها به افراطیونی چون داعش نتیجه دیگری به همراه نداشته است .
بسیاری از ناظران با اشاره به سقوط بسیاری از شهرهای شمالی و غربی عراق و نبرد کنونی نیروهای پیشمرگه اقلیم خودمختار کردستان با تروریست‌های گروه دولت اسلامی، عراق را عملا کشوری تجزیه شده می‌دانند. در این میان، آمریکا که در سال ۲۰۱۱ نیروهای خود را براساس موافقت‌نامه‌ای با دولت مالکی از عراق خارج ساخت، با وجود درخواست‌های مکرر بغداد برای حمله هوایی علیه داعش، هرگونه کمک خود را برای ضربه زدن به داعش منوط به تشکیل دولتی فراگیر در عراق ساخته بود که منافع کلیه گروه‌های سیاسی و مذهبی را نمایندگی کند. با این همه آمریکا از هفته پیش با انجام اقدامات نظامی علیه مواضع داعش و جلوگیری از پیش‌روی آنها به سوی اربیل با هدف حفاظت از جان پرسنل خود در کردستان عراق مداخله‌ای محدود را در مناقشه عراق آغاز کرد. مقام‌های آمریکایی گو اینکه مستقیما خواستار کناره‌گیری مالکی نشده بودند اما به طور خصوصی خاطرنشان می‌ساختند که اگر مالکی از قدرت کناره بگیرد، نفس آسوده‌ای خواهند کشید.
در این میان جمهوری اسلامی هم که در ۸ سال گذشته حامی بی چون و چرای مالکی بود، بیمناک از تجزیه واقعی عراق، به ویژه بخش کردنشین، و خطرات و تبعات محتمل آن برای امنیت نظام خودش و هم چنین یکپارچگی کشور، مدتیست که زمزمه رفتن مالکی را سر داده و در پاره‌ای گزارش‌ها از ابراز نارضایی ولی فقیه از عملکرد مالکی در دیدار با اعضای حزب الدعوه نیز سخن رفته بود.
خبری که روز چهارشنبه توسط روزنامه الرأی‌العام منتشر شد موضوع همگرایی منافع ایران و آمریکا را در مورد نیاز به تشکیل کابینه‌ای فراگیر به رهبری چهره‌ای چون حیدرالعبادی برجسته می‌سازد. بنا به این گزارش، منابع امریکایی به روزنامه الرأی گفته‌اند که برت مک گرک مدیرکل امور خاور نزدیک در وزارت خارجه آمریکا و باب بیکرافت سفیر امریکا در عراق از طریق کانال‌های عراقی با قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس سپاه که از عراق دیدن می‌کرد در تماس بودند. به نوشته این روزنامه کویتی، این تماس‌ها جدا از مذاکرات مستقیم آمریکایی‌ها و ایرانیان در هفته گذشته در ژنو، انجام شد که در آن اکثر مسایل منطقه‌ای از جمله عراق مورد گفتگو قرار گرفت. البته گفتنی است که تهران و واشنگتن اعلام کرده بودند که مذاکرات ژنو صرفا در رابطه با مساله هسته‌ای و تلاش‌های جاری در راستای مذاکرات گروه پنج بعلاوه یک با ایران صورت گرفت.
روزنامه الرأی باز به نقل از منابع آمریکایی می‌نویسد که در منزل مسکونی حسین شهرستانی نماینده پارلمان از بلوک اتحاد ملی و در حضور العبادی، هادی الامیری، خضیر الخزاعی و قاسم سلیمانی، تصمیم سرنوشت‌ساز نامزدی العبادی برای پست نخست وزیری عراق اتخاذ شد چون همگان می‌دانستند که العبادی از حمایت واشنگتن جهت جانشینی مالکی برخوردار است.
بنا به این گزارش و گزارشی مشابه از سوی رویترز، که البته روز چهارشنبه ۱۴ اوت از سوی یک مقام وزارت امورخارجه جمهوری اسلامی تکذیب شد، کابینه جدید تمام اختیاراتی را که مالکی به دفتر فرماندهی کل نیروهای مسلح واگذار کرده بود بازپس خواهد گرفت و برخی چهره‌های سُنی در پارلمان و هم‌چنین چند چهره از قبایل نیز وارد کابینه خواهند شد.
محسن میلانی استاد دانشگاه فلوریدای جنوبی در گفتگویی اختصاصی با کیهان آنلاین (لندن) تاکید کرد که ایران و آمریکا در این مورد که مالکی باید برود موضعی مشترک داشته‌اند و نیازی هم نبوده که در این زمینه با هم دیدار کنند. وی نامزدی العبادی برای پست نخست وزیری را رویدادی مثبت توصیف کرد اما گفت که امکان موفقیت العبادی به این بستگی دارد که چه کسانی را وارد کابینه سازد و ثروت در عراق چگونه تقسیم شود. به گفته دکتر میلانی حیدر العبادی نسبت به نوری المالکی از امکانات بیشتری برای حل این مسایل برخوردار است. دکتر میلانی در پاسخ به این پرسش که آیا نزدیک شدن نیروهای داعش به مرزهای ایران ممکن است جمهوری اسلامی را وارد یک جنگ تمام عیار در عراق سازد، اظهار داشت که داعش خطری جدی برای ایران است ولی بعید می‌داند که نیروهای داعش بخواهند با یورش به طرف مرزهای ایران، تهران را وارد یک مناقشه مستقیم در خاک عراق سازند.
در عین حال روزنامهالرأی نوشته است که به نظر می‌رسد توافق بر سر العبادی هم‌چنین شامل احیای نیروهای الصحوه و عرضه پول و سلاح به آنها نیز بشود. این نیروها عمدتا توسط قبایل سُنّی تشکیل شده‌اند . توافق‌نامه دولت عراق هم‌چنین شامل همکاری بین ارتش عراق و نیروهای قبیله‌ای به منظور بازگرداندن کنترل مناطقی خواهد بود گروه «دولت اسلامی» در ماه ژوئن آنها را به زیر نفوذ خود در آورد.
به نوشته این روزنامه، اوباما و دستیارانش معتقدند که توافق با ایران ممکن است به تنش‌زدایی در عراق و لبنان و مقابله با تروریسم در منطقه فرا روید. از همه مهم‌تر، توافق در زمینه مسایل منطقه‌ای میان واشنگتن و تهران ممکن است به افزایش اعتماد بین این دو کشور بیانجامد و آنها را به دستیابی به یک توافق جامع در مورد برنامه هسته‌ای ایران رهنمون شود.
با این همه شواهد نشان می‌دهد که رهبر جمهوری اسلامی نظر مثبتی نسبت به امکان موفقیت در گفتگو با آمریکاییان ندارد. علی خامنه‌ای دیروز در یک سخنرانی در حضور وزیر امورخارجه رژیم، محمد جواد ظریف و سفرای ایران در کشورهای خارجی، صراحتا گفت که برخلاف تصورات برخی‌ها مذاکره با آمریکاییان نشان داده که نشست و برخاست و حرف زدن با امریکایی‌ها مطلقا تاثیری در کم کردن دشمنی آنها ندارد و بدون فایده خواهد بود، اما در عین حال تاکید کرد که ادامه مذاکره با آمریکاییان را منع نمی‌کند.
