سیاوش آذری – «ضرب‌المثل‌های منظوم فارسی» عنوان کتابی است شامل بیش از ۲۰ هزار زبانزد رایج فارسی به شعر که ممکن است بسیاری از ما تنها مصرع اول یا دوم آنها را که دهان به دهان می‌گردد بدانیم و شعر کامل آنها را از یاد برده باشیم و یا اصلا ندانیم.
محمدعلی حقیقت سمنانی نویسنده و محقق معاصرکه سالیان متمادی آثار قلمی وی را به صورت مقالات گوناگون در روزنامه‌ها خوانده‌ایم این بار پس از ۲۲ سال تحقیق و تتبع در زمینه مصرع‌های گمشده یا از یاد رفته، آنها را در کتابی با جلدطلاکوب گرد آورده و استاد دکتر محمد علی اسلامی ندوشن نیز مقدمه‌ای بر آن نگاشته است.
ناشر این کتاب در پیش‌گفتار پس از اشاره به تلاش بزرگانی چون علامه دهخدا، محمدعلی جمال زاده، علامه محمد قزوینی، احمد بهمنیار و تنی چند از پژوهشگران فارسی در جمع‌آوری امثال و حکم، نتیجه گرفته است که حاصل کوشش‌های آنان چراغ راه پویندگان این رشته است.
سمنانی سپس به کوشش‌های خود برای گردآوری مصراع‌های گمشده زبانزدها توضیح می‌دهد و می‌نویسد: بر سر آن نیستم به آنچه محققان و اندیشمندان درباره امثال و حکم سخن گفته‌اند و آن را تمام و کمال به علاقمندان شناسانده‌اند، مطلبی اضافه کنم ولی لازم می‌دانم نکاتی را درباره کتاب حاضر یادآور شوم.
وی ادامه می‌دهد: همگان می‌دانند ضرب‌المثل‌های زبان فارسی به دو بخش منظوم و منثور تقسیم می‌شود و مثال‌های این کتاب همگی منظوم است و مثل‌های منثور در آن نیامده است به استثنای چند نمونه که به عنوان شاهد آورده شده است.
هرگز تصور نشودکه نگارنده مدعی است تمام ضرب‌المثل‌های منظوم فارسی را در این کتاب جمع کرده است. دامنه ضرب‌المثل‌های منظوم فارسی به اندازه‌ای وسیع است که از مجموع آنها می‌توان ده‌ها کتاب تهیه کرد که آن هم از عهده این جانب بر نمی‌آید. در این کتاب نظر به ضرب‌المثل‌های منظومی بوده که یک مصراع آن مشهوراست و مصراع دیگر را کمتر کسی ممکن است بداند و تقریبا ناشناخته است، به دیگر معنی، منظور و مقصود شاعر در همان نیم بیت آمده و برای درک معنی مورد نظر به مصراع دیگر نیازی نیست مانند این ابیات:
*آتش به جان شمع فتد که این بنا نهاد
*آنان که غنی‌ترند محتاج ترند
*آنچه خوبان همه دارند تو تنها داری
*از کوزه همان برون تراود که در اوست
به عنوان نمونه بسیاری از ما این مصرع را در حفظ داریم که می‌گوید:
*اشک کباب باعث طغیان آتش است
که مصرع نخست آن چنین است:
اظهار ضعف نزد ستم‌پیشه ابلهی است
اشک کباب باعث طغیان آتش است
دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن نیز در مقدمه کتاب نوشته است: مثل‌ها ما را به درون کومه‌ها و کلبه‌های دوردست و زوایای گمشده جامعه ایران می‌برند و با رنج و شادی و دل‌مشغولی و امید و هیجان مردم ساده آشنا می‌کنند به خصوص اکنون که تلویزیون و رادیو زبان خشک و سرد قالب‌بندی شده‌ای را پراکنده می‌کنند، این اصطلاح و مثل‌های محلی می‌توانند قدری از سایه‌روشن و طراوت زندگی کسانی که هنوز افسردگی و جمود شهری پیدا نکرده‌اند به نزد ما آورند.
دکتر ندوشن می‌افزاید: به نظر من آقای محمدعلی حقیقت سمنانی درباره «ضرب‌المثل‌های منظوم فارسی» کتاب ارزنده‌ای تالیف کرده‌اند. در این کتاب ارتباط میان «مثل رایج» و شعر فارسی، هم‌چنین سیلان فکر از کوچه و بازار به مغز شاعر، و برعکس، از خلوت شاعر به غوغای برزن، خوب نموده می‌شود.
