مذاکرات هسته‌ای در وین: رقابت با زمان و نیاز به سخت‌کوشی بیشتر

بیژن فرهودی – تازه‌ترین دور مذاکرات هسته‌ای بین ایران و ۱+۵ که می‌تواند دور سرنوشت‌ساز و پایان‌بخش این بحران بین‌المللی ۱۲ ساله باشد با حضور مقامات ارشد این ۷ کشور در هتل کوبورگ وین آغاز شده است.

ایران و قدرت‌های بزرگ می‌کوشند تا روز ۳۰ ژوئن که مهلت تعیین شده از سوی طرفین برای توافق نهایی است، نگارش متن توافق جامع  هسته‌ای بر اساس تفاهم دوم آوریل (۱۳ فروردرین)  لوزان را به پایان رسانند.

امروز شنبه جان کری وزیر امورخارجه آمریکا دیداری دوجانبه با همتای ایرانی خود جواد ظریف داشت و  به مدت ۲ ساعت و نیم با وی به گفتگو پرداخت. اما به نظر می‌رسد که توافق برای مهار برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی در ازای لغو تحریم‌ها به دلیل برخی مسایل بنیادی  هم‌چنان با دشواری روبروست. مقامات آمریکایی و ایرانی هر دو اظهار داشتند که برای رفع اختلافات عمده به سخت‌کوشی نیاز هست. بر اساس متن منتشر شده از سوی وزارت خارجه آمریکا جان کری در مذاکرات امروز گفته است که کارهای سخت زیادیست که باید انجام شود. ما با برخی مسایل بسیار دشوار روبروهستیم. جواد ظریف نیز گفته است: موافقم. شاید نه در مورد مسایل  بلکه در زمینه این واقعیت که برای دستیابی به پیشرفت و گام برداشتن به جلو باید سخت‌کوشی کنیم.

به هر ترتیب کری  نسبت به دستیابی به نتیجه‌ای موفقیت آمیز ابراز امیدواری کرد.

لوران فابیوس وزیر امورخارجه فرانسه نیز که برای پیوستن به همتایان خود در مذاکرات روز شنبه وارد پایتخت اتریش شده است تاکید کرد که انچه بدان نیاز هست توافقی محکم است که حق ایران برای برخورداری از انرژی هسته‌ای غیرنظامی را به رسمیت بشناسد اما در عین حال تضمین کند که ایران قطعا دست از تلاش برای تولید سلاح هسته‌ای برخواهد داشت. فابیوس که کشورش موضع بسیار سفت و سختی در برابر مساله هسته‌ای ایران در پیش گرفته و حتی بیشتر از طرف آمریکایی روی شفافیت و بازرسی از مراکز هسته‌ای ایران تاکید می‌کند اضافه کرد که برای این منظور ۳ شرط غیر قابل چشم‌پوشی است: محدودیت پایدار ظرفیت برنامه توسعه و تحقیق، بازرسی دقیق از مراکز هسته‌ای از جمله مراکز نظامی در صورت لزوم،  و بازگشت خود بخود تحریم ها در صورت تخطی ایران از تعهدات خود.

فابیوس گفت این ۳ شرط حق حاکمیت ایران را محترم می‌شمارد. اما هنوز از سوی همه طرف‌ها پذیرفته نشده است هرچند آنها قاعده مهم مثلثی هستند که توافق محکمی را که ما به دنبالش هستیم تشکیل می‌دهند.

موارد اصلی اختلاف طرفین به سرعت و زمان لغو تحریم‌ها مربوط می‌شود . ولی فقیه در تازه‌ترین سخنرانی خود در این زمینه تاکید کرده است که تحریم‌های مالی و اقتصادی باید هم‌زمان با امضای توافق نهایی برداشته شوند حال آنکه غرب اصرار  دارد که تحریم‌ها بعد از عمل کردن ایران به تعهداتش برچیده شوند . علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی  هم‌چنین بر مخالفت خود  با بازرسی آژانس از مراکز نظامی ایران تاکید کرده است. در واکنش به این گفته ولی فقیه گروهی از مشاوران امنیتی پیشین پرزیدنت اوباما در نامه‌ای به وی هشدار داده‌اند که نباید امتیازات بیشتری به طرف ایرانی بدهد.

غرب هم‌چنین می‌خواهد اطمینان حاصل کند که اگر ایران تقلب کند و یا به تعهداتش عمل نکند تحریم‌های آمریکا، اتحادیه اروپا و سازمان ملل  را بتوان به سرعت برقرار کرد. آمریکا و کشورهای اروپایی با این ملاحظه که روسیه و چین ممکن است دیگر حاضر به حمایت از اعمال تحریم علیه جمهوری اسلامی نشوند و از حق وتوی خود در شورای امنیت برای جلوگیری از برقراری مجدد آنها استفاده کنند به دنبال ایجاد مکانیزمی برای اعمال سریع آنها با گرفتن رای اکثریت در یک کمیته با حضور نمایندگان ۱+۵ هستند. در این صورت آمریکا و ۳ متحد اروپایی‌اش با داشتن ۴ رای می‌توانند ایران را مجددا مشمول تحریم سازند.

در حالی که همه جا صحبت از مهلت ۳۰ ژوئن برای توافق نهایی است اما مهلت واقعی را باید ۹ ژوییه دانست.  هیات نمایندگی امریکا باید تا این روز یعنی ۹ ژوییه متن توافق نهایی را برای بررسی ۳۰ روزه کنگره تسلیم  قانون‌گذاران امریکایی کند و تنها پس از پایان موفقیت آمیز این بررسی است که پرزیدنت اوباما اجازه تعلیق تحریم‌ها را کسب خواهد کرد. براساس لایحه‌ای که اخیرا از تصویب کنگره این کشور گذشت  بعد از ۹ ژوییه دوره بررسی توافق توسط کنگره به ۶۰ روز افزایش خواهد یافت .

مذاکره کنندگان در وین بیم از آن دارند که یک چنین دوره بررسی طولانی  لغو تحریم‌های شورای امنیت  سازمان ملل  در رابطه با برنامه هسته‌ای ایران را نیز به تعویق خواهد انداخت و به طور کلی می‌تواند بر هم زننده هر گونه توافقی باشد که در وین ممکن است حاصل شود.