احمد رأفت – شاهدخت فوزیه بنتالملک فواد، تنها ۱۷ سال داشت که ابتدا در قاهره و سپس در تهران، به عقد و ازدواج محمدرضا پهلوی، ولیعهد وقت ایران درآمد. ازدواجی که مدت زیادی به طول نیانجامید و جدایی رسمی آنها در سال ۱۳۲۷ در تهران و دو سال قبل از آن در قاهره به ثبت رسید. حاصل این ازدواج شاهدخت شهناز پهلوی است.
این نمایشگاه که عکسها و مقالات روزنامههای وقت مصر و غرب را در بر میگیرد، حاصل دو سال پژوهش یانا امین، یک دانشجوی جوان مصری- آمریکایی است که برای انجام آن ماهها در دانشگاههای مهمی چون آکسفورد و هاروارد به بررسی آرشیوهای رسانهای پرداخته است. «شاهدخت فوزیه، دوگانگی زن مصری از دید رسانههای غرب و شرق»، نامی است که دانشگاه آمریکایی قاهره برای این سفر به ۹ دهه زندگی شاهدخت مصری و ملکه ایرانی، انتخاب کرده است.
یانا امین در اشاره به نگاه متفاوت رسانههای غرب و شرق به نقشی که ملکه فوزیه در طول عمرش، در نوجوانی تا زمان کودتای نظامی جمال عبدالناصر در سال ۱۳۳۱، چه زمانی که در مصر زندگی میکرد و چه در سالهایی که در تهران بود،ایفا کرد، میگوید «در حالی که برای رسانههای مصری، شاهدخت فوزیه نماد نوگرایی و به ویژه تقویت نقش زنان در جامعه بود، از دید رسانههای غربی زنی بیهوده و لوس بود که از تصاویر او تنها برای تزیین رسانههای سبک استفاده میشد».
این نمایشگاه با بریدههایی از صفحهای از روزنامه معروف و پر تیراژ مصری «الاهرام» آغاز میشود که خبر تولد فوزیه بنت الملک فواد در آن منتشر شده است. فوزیه ۱۴ آبان ۱۳۰۰ در کاخ «راسالتین» اسکندریه به دنیا آمد. وی بزرگترین فرزند دختر فواد اول و همسرش نازلی صبری است. برادرش ملک فاروق با کودتای گروهی از نظامیان جوان که نام «افسران آزاد» را به خود داده بودند و رهبرانشان جمال عبدالناصر و محمدنجیب بودند، مجبور شد از سلطنت کنارهگیری کند. برادرش فواد دوم چند صباحی بجای او بر تخت نشست، ولی یک سال بعد او را نیز برکنار کرده و نظام را از پادشاهی به جمهوری تغییر دادند.
حضور ملکه فوزیه در رسانههای مصر به ندرت در ارتباط با زندگی شخصی وی بود، البته اگر از اخبار ازدواج او با ولیعهد وقت ایران بگذریم که بازتاب گستردهای در رسانههای محلی و بینالمللی داشت. فوزیه چه زمانی که لقب شاهدخت مصر را داشت و چه در سالهایی که ار او با عنوان ملکه ایران نام برده میشد، تلاش کرد الگویی برای زنان کشوش باشد و به گفته یانا امین، رسانههای مصری به این جنبه از زندگی فوزیه اهمیت بسیاری میدادند. جالب است که فوزیه در تمام مدتی که ملکه ایران بود، حتا یکبار نیز با رسانهها گفتگویی نکرد. در نمایشگاه دانشگاه آمریکایی قاهره، جای خالی رسانههای ایرانی آن سالها کاملا مشهود است. یک منبع دانشگاه آمریکایی قاهره به کیهان لندن میگوید «متاسفانه مقامات تهران اجازه ندادند از آرشیوهای آنها استفاده کنیم».
یانا امین در گفتگویی تلفنی با کیهان لندن میگوید: «برخلاف آنچه رسانههای غربی تصور میکردند و مینوشتند، شاهدخت فوزیه یک دختر لوس درباری نبود و تلاش بسیاری برای گشودن درهای جامعه در سطوح مختلف به روی زنان کرد. او چه زمانی که هنوز با محمدرضا پهلوی ازدواج نکرده بود، چه زمانی که ملکه ایران بود و چه زمانی که پس از جدایی از پادشاه ایران به مصر بازگشت، حتا پس از آنکه در پیامد تشکیل جمهوری در مصر القاب و داراییهایش را از او گرفتند، برای حقوق و برابری زنان تلاش میکرد و بهمین دلیل نیز حتا مصریهای انقلابی در اولین سالهای تشکیل جمهوری، برای شخص او احترام بسیاری قائل بودند و او را دوست داشتند و حتا شاهدخت صدایش میزدند».
در کنار مقالات و گزارشهای رسانههای مصری و غربی در مورد ملکه فوزیه، در این نمایشگاه عکسهای بسیاری نیز گنجانده شدهاند. عکسهایی از دوران کودکی و جوانی، از دورانی که ملکه ایران بود و سالهایی که پس از جدایی به مصر بازگشته بود. هیچ عکسی از فوزیه ولی پس از کودتای نظامی در این نمایشگاه دیده نمیشود.
فوزیه پس از جدایی از پادشاه ایران به اسکندریه، شهری که در آن متولد شده بود، بازگشت و با اسماعیل حسین شیرینبک، وزیر دفاع وقت مصر ازدواج کرد. فوزیه در تابستان ۱۳۹۲، در سن ۹۲ سالگی در سکوت چشم از جهان فروبست.
برای من جای سئوال دارد ک پادشاه فقید ایران چطور توانست از ملکه زیبایی جهان دل بکند؟
ملکه فوزیه با قشنگی بی نظیرش می توانست نسل زیبایی را به پادشاهی ایران هدیه بدهد. آیا کسی در خوشگلی شاهدخت شهناز شک دارد؟
چهره شاهدخت فوزیه یادآور اسکارلت هنرپیشه فیلم بر باد رفته می باشد.
بزرگوارانه ببخش بر ما فوزیه, که از شهنازت سراغی نمیگیریم…