«یک خرس قهوه‌ای به‌وسیله شلیک گلوله در شهرستان فیروزکوه کشته شد»، « یک پلنگ ایرانی به طرز بی‌رحمانه‌ای در استان ایلام کشته شد»، «کشته شدن دو میش وحشی در علی‌آباد کتول به دست شکارچیان غیرمجاز»، اینها تنها نمونه‌ای از خبرهایی است که در ماه اخیر پیرامون کشتار غیرقانونی حیات‌وحش در رسانه‌های ایران منتشرشده است.
کشتارهای غیرقانونی و شکارچیان بدون مجوزی که تهدیدی جدی برای حیات‌وحش ایران به شمار آمده و تا انقراض گونه‌هایی از حیوانات در کشور پیش رفته‌اند و در این میان دولت نه تنها نتوانسته این آسیب جدی به حیات وحش را کنترل و مهار کند بلکه به گفته فعالان محیط زیست گاهی به عاملی بازدارنده برای حامیان حقوق حیوانات نیز بدل می‌شود.
هفته گذشته نیز به گزارش دیده بان محیط زیست و حیات وحش ایران، به دنبال ارائه گزارشی مبنی بر کشتار حیوانات وحشی توسط گروهی از شکارچیان غیرمجاز، نیروهای یگان محیط زیست پس از اخذ نیابت قضایی وارد دو منزل شخصی در شهرهای قوچان و مشهد شده و در جریان بازرسی از این دو منزل مسکونی بقایای لاشه و مستنداتی مبنی بر کشتار ۲۶ رأس قوچ و میش وحشی، ۱۳ رأس کل و بز وحشی، یک رأس آهو، یک گراز، یک کبک، ۳ پرنده شکاری و یک زاغ نوک سرخ کشف شده است.
اما این اولین بار نبود که در ایران شکارچیان غیر مجاز به شکل سازمان یافته اسلحه‌هایشان را به سوی جانوران نشانه رفته‌اند. اواسط زمستان ۱۳۹۲ نیز خبر دیگری از دو مخفیگاه در شهر مشهد منتشر شد که بازرسان سازمان حفاظت محیط زیست در آنجا مواردی شامل ۱۰ عدد سر آهوی نر و ماده، ۴ عدد سر قوچ وحشی، ۱۰ کیلوگرم گوشت آهو و قوچ و میش وحشی، ۲ تخته پوست دباغی‌شده آهو، تعدادی شاخ آهو و قوچ، ۳ عدد دست و پای آهو، یک تخته پوست سوخته آهو، پنج عدد جمجمه آهو که گوشت‌های مربوطه آنها به فروش رفته بود و مقادیری سلاح و مهمات کشف و ضبط کردند.
گزارش‌هایی که از آمار کشتار جانوران وحشی ایران به دست شکارچیان غیرقانونی منتشر می‌شود اهمیت توجه به موضوع کشتارهای غیرقانونی را نشان می‌دهد. اسفند ماه ۹۳ بود که شهرام امیری‌شریفی، مدیر دیده‌بان حقوق حیوانات ایران از رشد بی‌سابقه قاچاق وحش در ۱۰ سال اخیر خبر داد و گفت وضعیت حیات وحش در کشور بحرانی است.
از سوی دیگر سازمان حفاظت از محیط زیست خردادماه ۹۳ اعلام کرد در ۶۰ روز ابتدای سال گذشته، لاشه ۱۰ پلنگ ایرانی کشف شده است. دهمین پلنگ در منطقه آزاد شهرستان اسفراین بر اثر اصابت جسم سخت و تیزی مانند تبر به ناحیه صورت و جمجمه کشته شده است. این در حالیست که پلنگ ایرانی یکی از گونه‌های نایاب پلنگ در جهان به شمار می‌آید و در فهرست جانوران در معرض خطر انقراض اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت قرار دارد.
هرچند آمارهای جهانی نشان می‌دهد ایران دارای غنی‌ترین تنوع زیست‌محیطی در منطقه خاورمیانه است اما به گفته کارشناسان محیط زیست در طول نیم قرن گذشته بیش از ۹۵درصد ذخیره جمعیت جانوری ایران از دست رفته است.
میلاد دهقان، فعال مدنی ساکن خوزستان در مورد شکارهای بی‌رویه و غیرقانونی به کیهان لندن می‌گوید: «امروزه شکار بی‌رویه به یک تفریح زیان‌بار برای زیست‌بوم ایران بدل شده اما بیشتر شکارهایی که به حیات‌وحش آسیب می‌رساند نه به دست شکارچیان حرفه‌ای که به دست افرادی است که هیچ گونه آشنایی با اصول شکار ندارند و بیشتر به قصد تفریح این کار را انجام می‌دهند. شکارچی‌های قدیمی معمولا برای خود اصول و مرام دارند؛ مثلا در فصل جفت‌گیری شکار نمی‌کنند و یا به حیوانات و پرندگان ماده شلیک نمی‌کنند. سهولت تهیه تفنگ شکاری و قیمت ارزان آن نسبت به یک حیوان یا پرنده کمیاب و ضعف‌های سیستم قضایی در برخورد با این افراد نیز از مشکلات اساسی در این حوزه است.»
اما در این میان دولت که وظیفه اصلی حفاظت از محیط زیست را بر عهده دارد، چه نقشی بازی می‌کند؟ سازمان حفاظت محیط زیست در گزارش‌های خود، نه تنها عوامل طبیعی و انسانی را در از دست رفتن حیات وحش مؤثر می‌داند، بلکه ضعف ساختاری و مدیریتی دولت را نیز سومین دلیل عمده معرفی می‌کند. به اعتقاد کارشناسان، مهم‌ترین نیاز برای حفاظت حیات وحش ایران، شناخت گونه‌ها، زیستگاه‌ها و بوم‌شناسی آنهاست؛ شناختی که نیازمند نگاه علمی و غیرسیاسی، نیروی انسانی و البته تأمین بودجه است و دولت نتوانسته است هیچ یک از این ابزارها را به طور کامل تأمین کند.
میلاد دهقان در مورد عملکرد دولت در حفاظت از محیط زیست می گوید: «بودجه کم و نیروی انسانی محدود سازمان محیط زیست عامل مهمی است. باوجود تلاش‌های شبانه‌روزی کارکنان این نهاد، عملکرد آن کُند و گاه به دلیل مشکلات گوناگون به طور کامل مختل می‌شود. در واقع ادارات محیط زیست شهرهای کوچک، به تنهایی از عهده حفظ جانداران و محیط زیست بر نمی‌آیند. موضوعاتی مانند زیست‌بوم و شکار که مستقیماً با مردمان مناطق روستایی پیوند خورده است، در گام نخست نیاز به آموزش دارد. با توجه به گستردگی وظایف دولت، توانایی انجام این امور وجود ندارد یا در اولویت کاری آن نیست».
اما در کنار کاستی‌های دولت در پاسداری از حیات‌وحش، سمن‌ها (سازمان‌های مردم‌نهاد یا NGOها) سال‌هاست تلاش گسترده‌ای را در این زمینه آغاز کرده‌اند. سپهر سلیمی، یکی از فعالان محیط‌زیست و حقوق حیوانات در استان اصفهان نیز در گفتگو با کیهان لندن معتقد است غیر از کشتار حیوانات به دست شکارچیان عواملی چون از بین رفتن زیستگاه‌ها، تجاوز به مناطق حفاظت شده حیات وحش از طریق ایجاد صنایع، جاده‌سازی، فعالیت‌های معدنی ضربه جبران‌ناپذیری به حیات وحش ایران وارد کرده است. ضمن اینکه در این شرایط، بی آبی و خشک‌سالی نیز مزید علت شده است.
سپهر سلیمی یکی از دستاوردهای مهم فعالان حقوق حیوانات را «کمپین سیرک نه» می‌داند که در جهت حذف حیوانات از سیرک‌های ایران تلاش می‌کند و معتقد است این کمپین به زودی موفق به حذف حیوانات از سیرک‌های ایران خواهد شد.
این فعال محیط زیست و حقوق حیوانات در مورد مشکلات سمن‌های فعال در این حوزه می گوید: «مشکل سمن‌های حامی حیوانات و حقوق حیوانات مشابه دیگر سمن‌های ایران است. مشکلات و روند کند اعطای مجوز به سمن‌ها و قائل نشدن سهم برای اثرگذاری در فعالیت‌های اجرایی مشکل مشترک همه سمن‌هاست. ضمن اینکه با وجود توجه عمومی به محیط زیست و حمایت از حیوانات ولی هم‌چنان این موضوعات نسبت به دیگر حوزه‌های فعالیت‌های اجتماعی کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد و هنوز به دغدغه‌ای فراگیر برای مردم تبدیل نشده است. در کنار این مسائل، سمن‌های حامی حقوق حیوانات مشکلات داخلی هم دارند، جوان بودن و عدم تجربه کافی و کمبود اطلاعات و دانش، بخشی از مشکلاتی است که دامن‌گیر برخی از سمن‌های این حوزه شده است. توجه داشته باشیم که با وجود پیشینه زیاد توجه به حقوق حیوانات در فرهنگ ایران، اما در قالب یک فعالیت مدنی و به صورت ان جی او تجربه جدیدی است که گاه خالی از ایراد نیست».
مشخص است که سازمان‌های مردم‌نهاد (سمن‌ها) به تنهایی و با توجه به محدودیت‌های مختلفی که دارند نمی‌توانند جای کاستی‌های دولت در امر محافظت از محیط‌زیست را پر کنند و درواقع این دولت است که باید با تدبیر و برنامه‌ریزی دقیق از نظر قضایی و اجرایی و هم‌چنین با کمک سمن‌های فعال در این حوزه، از حیات وحش پاسداری و از انقراض گونه‌های جانوری در کشور جلوگیری به عمل آورد. در غیر این صورت نسل بسیاری از جانوارانی که به زیست‌بوم ایران تعلق دارند منقرض خواهد شد. و این به غیر از شرایط آب و هوایی است که خواه ناخواه به نابودی گونه‌های جانوری و گیاهی می‌انجامد.
