پس از پرتاب موشک به پایگاه آمریکایی «عین‌الاسد» در عراق توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، دفتر کنترل دارایی‌‌های خارجی وزارت خزانه‌داری ایالات متحده (OFAC)، جمعه ۱۰ ژانویه (۲۰ دی‌‌ماه)، هشت مقام ارشد نظامی جمهوری اسلامی و همچنین بزرگترین تولیدکنندگان فولاد، آلومینیوم، مس و آهن را تحریم کرد.
بر اساس اعلام وزارت خزانه‌داری آمریکا فولاد مبارکه، هرمزگان، خوزستان، اکسین، خراسان، کاوه جنوب، صبا استیل، شرکت آلومینیوم ایران، آلومینیوم المهدی، شرکت فولاد آلیاژی ایران، شرکت ملی صنایع مس، شرکت آهن و فولاد غدیر ایرانیان، شرکت معدنی و صنعتی گلگهر، شرکت معدنی و صنعنی چادرملو، شرکت آهن آهن و فولاد ارفع، شرکت خلاق تدبیر پارس در فهرست تحریمها قرار گرفتند.
پیش از این، دونالد ترامپ ماه مه ۲۰۱۹ (۱۸ اردیبهشت) دستور قرارگرفتن صنایع فولاد و مس ایران در فهرست تحریمها را ابلاغ کرده بود. رئیس جمهوری آمریکا در یک بیانیه گفته بود تحریم فلزات ۱۰ درصد از صادرات جمهوری اسلامی را هدف می‌گیرد و بخشی از درآمدهایی که از آن برای حمایت از شبه نظامیان و توسعه موشکی خرج می‌شود قطع خواهد شد.
با خروج آمریکا از برجام در هشتم ماه مه سال ۲۰۱۸ و آغاز کارزار فشار حداکثری، درآمدهای نفتی جمهوری اسلامی ایران به شدت کاهش یافت. چنانکه بیژن زنگنه وزیر نفت گفت ایالات متحده آمریکا در اعمال تحریمهای هوشمند به بلوغ شیطانی رسیده است. منظور او بستن کانال‌ها و روزنه‌هایی بود که از طریق آنها حکومت ایران تحریمها را دور می‌‌زد. با وجود کاهش شدید صادرات نفتی اما صادرات محصولات پتروشیمی و گاز و همچنین صادرات فلزات برای جمهوری اسلامی راهی برای نفس کشیدن بود.
گرچه مقامات جمهوری اسلامی ادعا می‌کردند نفت ایران تحریم‌ناپذیر است اما این خیال نیز خام بود. آمریکا تحت تاثیر چند عامل از جمله همکاری عربستان سعودی برای افزایش تولید، جمهوری اسلامی ایران را عملاً از بازار نفت خارج کرد. کنترل بر رفت و آمد نفتکش‌های ایرانی در آب‌های بین‌المللی چنان شدید بود که عرصه بر شبکه‌های قاچاق محموله‌های نفتی تنگ شده بود. تحریمهای نفتی زمانی کامل شد که پهلوگیری تانکرها و ارائه خدمات بیمه‌ای به آنها نیز مشمول جرایم سنگین شد. اما ابزار آمریکا برای اعمال محدودیت در بازار فلزات برای معامله با ایران به اندازه بازار نفت نبود.
تحریمهای آمریکا علیه رژیم ایران در حوزه فلزات دو هدف عمده را نشانه می‌گیرد: کاهش تولید با تحریم صادارت مواد اولیه به ایران و کاهش صادرات محصول نهایی که عمدتاً خام است و بازار آن در کشورهای آسیای شرقی و شماری کشورهای اروپایی و خاورمیانه است.
شماری از مقامات جمهوری اسلامی ادعا می‌کردند صادرات فولاد تحریم‌ناپذیر است. بررسی‌ها نشان می‌دهد ایران در سال ۱۳۹۷ سه میلیارد دلار فولاد صادر کرده است. بهمن سال ۹۸ نیز خداداد غریب‌پور رئیس هیئت عامل ایمیدرو گفت صادرات فولاد در دوره تحریم افزایش داشته و توانستیم ۱۰ میلیون تُن فولاد به دنیا صادر کنیم. همچنین مدیرعامل فولاد هرمزگان گفت این شرکت در شرایط تحریم ۱۹ درصد افزایش صادرات داشته و امسال پیش‌بینی شده چهار تا پنج میلیارد دلار صادرات فولاد انجام شود. اینها همه نشان می‌دهد ایران همچنان به بازار فروش فلزات به ویژه فولاد دسترسی دارد. اما در هفته‌های اخیر وضعیت در بازار فولاد ایران نیز آشفته شده است.
دولت حسن روحانی با کسری شدید بودجه روبروست و برای تامین ارز از طریق صادرات دست و پا می‌‌زند و مهمتر آنکه آمریکا آنطور که باید نتوانسته بود معاملات ایران در بازار فولاد را محدود کند. اما ظاهرا شرایط رو به تغییر است و به نظر می‌رسد برخی از عوامل از جمله قرار گرفتن جمهوری اسلامی ایران در فهرست سیاه FATF به دلیل پولشویی و تأمین مالی تروریسم و همچنین شیوع کُرونا مکمّل تحریمهای آمریکا شده‌اند.
بحران فولاد پس از دوران کُرونا
پایگاه خبری روسی «متالوگ پروم» در گزارشی می‌نویسد ایران با هدف تامین نیازهای داخلی خود برای صادرات فولاد محدودیت‌هایی گذاشته است. صادرات کارخانجات متالورژی ایران بسیار محدود شده و برای آن شرایط و مجوز‌های خاص در نظر گرفته شده است. به عنوان مثال دولت شرکتهای تولیدکننده میلگرد فولاد را مجبور کرده بخش عمده محصولات خود را ابتدا در بورس عرضه کنند. آنها باید حداقل ۶۰ درصد از محصولات خود را برای فروش داخلی از طریق بورس عرضه کنند و فقط می‌توانند ۲۵ درصد از محصولات خود را صادر کنند.
به گفته تولیدکنندگان، مصرف داخلی فولاد در ایران طی یک سال گذشته حدود سه درصد کاهش یافته است و با توجه به شیوع کُرونا بعید به نظر می‌رسد مصرف داخلی زیاد شود. فولادسازان ایران از قوانین جدید ابراز نارضایتی کرده و انتظار دارند یا کاهش تولید داشته باشند و یا دولت محدودیت صادرات فولاد را بردارد.
سه ماه پیش محمد آزاد رئیس اتحادیه آهن‌فروشان در گفتگو با اتاق خبر شبکه «منوتو» گفته بود تحریمهای آمریکا بی‌اثر است اما این ادعا واقعیت نداشت.
با اینهمه اما در هفته اول اردیبهشت‌ماه انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران در نامه‌ای خطاب به رضا رحمانی وزیر صنعت، معدن و تجارت (صمت) نسبت به کاهش صادرات فولاد اعلام خطر کرد. تولیدکنندگان فولاد در این نامه، به کاهش قیمت و میزان صادرات نفت و مشتقات آن در امسال اشاره و تاکید کردند که صنایع معدنی و به‌ویژه فولاد می‌توانند تاثیر بسزایی در تامین ارز داشته باشند.
در این نامه تاکید شده تحریم و شیوع کُرونا صادرات فولاد را دشوارتر کرده و به همین دلیل از دولت خواسته شده در الزام شرکتهای فولاد به عرضه‌‌‌های سنگین در بورس تجدید نظر شود.
عرضه‌‌‌های سنگین فولاد در بورس گرچه بطور موقت به سیاست دولت روحانی برای تقویت بورس کمک می‌کند اما در عمل مانع بزرگی برای صادرات شده است آنهم در شرایطی که علی خامنه‌‌ای اصرار به جهش تولید دارد.
بهادر احرامیان نایب رئیس انجمن انجمن تولیدکنندگان فولاد و مدیرعامل فولاد یزد با اشاره به محدودیت در بازار صادرات فولاد هشدار داده اگر دولت بخواهد برای تنظیم بازار داخل، در مقابل صادرات دیوارکشی کند، امیدی به افزایش تولید در فولاد نخواهیم داشت.
احرامیان در پاسخ به اینکه بحران کُرونا تا چه اندازه می‌تواند در جهت توقف تولید و رکود بازار فولاد موثر باشد گفت: «طی دو ماه اخیر و به دنبال شیوع ویروس کُرونا در جهان، از میزان تقاضا برای خرید فولاد در دنیا به شدت کاسته شده در حالی که در ایران کارخانه‌ها تولید را متوقف نکرده و انبارها در حال حاضر پُر است».
بیست و ششمین روز اعتصاب و تظاهرات کارگران گروه ملی فولاد اهواز
چهارشنبه ۱۴ آذر#فولاداهواز#خوزستان#هفت‌تپه_فولاد#کیهان_لندن pic.twitter.com/Zu0i2N07cs— KayhanLondon کیهان لندن (@KayhanLondon) December 5, 2018
وبسایت «رویداد ۲۴» نوشته بسته شدن مرزهای زمینی و توقف صادرات فولاد ایران به عراق و افغانستان و ترکیه مشکل جدی است، هرچند انتشار خبرهای ضد و نقیض از بازگشایی و یا مسدود شدن مجدد مرزها هنوز ادامه دارد.
احراریان در مصاحبه با این وبسایت می‌گوید از یکسو «کُرونا صادرات فولاد را به خطر انداخته» و سوی دیگر تحریمها و FATF و بوروکراسی‌های دولتی.
او همچنین با اشاره به آسیب بازار فولاد به دلیل کُرونا گفته «پیش‌بینی‌ها برای اقتصاد چین و ایتالیا منفی شده است و این احتمال برای اقتصادهای دیگر جهان نیز دور از انتظار نیست، اقتصاد ایران نیز به دلیل شکنندگی‌های زیاد در معرض خطر جدی قرار دارد که صنعت فولاد نیز از این مخاطره در امان نخواهد ماند».
در چنین شرایطی است که به نظر می‌رسد قرار گرفتن ایران در فهرست سیاه پولشویی و تأمین مالی تروریسم (FATF) که نتیجه‌ی تصمیم حکومت برای نپیوستن به کنوانسیون‌های مربوطه است و ممنوعیت‌‌های دولتی برای کاهش میزان صادرات فولاد، نارضایتی کارگران این صنعت را تشدید کند و این نیز در کنار مشکلات دیگر منجر به موج جدیدی از اعتراضات شود.
