سارا دماوندان- «میانگین بلوغ جنسی در ایران در سه دهه اخیر در بین نوجوانان کاهش پیدا کرده است» این گفته غلامعلی افروز رئیس سازمان نظام روانشناسی کشور است. افروز، پایین آمدن سن بلوغ نوجوانان را ناشی از الگوی رژیم غذایی نامناسب یعنی مصرف غذاهایی همچون همبرگر، پیتزا و غذاهای مشابه، مصرف شامپوهای ین‌دار و نیز فرآورده‌های مجازی غیراخلاقی در حوزه ذهنی کودکان عنوان کرده است.
برای اینکه به درستی یا نادرستی این ادعا بپردازیم به سراغ دو تن از کارشناسان در حوزه روانشناسی و تغذیه رفته و با آنها به گفت‌وگو پرداختم تا از نظرات کارشناسی آنها پیرامون کاهش سن بلوغ جنسی در ایران آگاه شویم.
رضا کاظم‌زاده روا شناس بالینی و روان‌درمانگر خانواده است. او تحصیلات خود را در دانشگاه ULB بروکسل و دوره تخصصی‌اش را در دانشگاه UCL لوون به پایان رسانده است. رضا کاظم‌زاده در حال حاضر در یک «مرکز سلامتی روان» در شهر بروکسل به کارمشغول است و در زمینه روانشناسی فرهنگی نیز تدریس می‌کند.
-آقای کاظم زاده، در حال حاضر مسئله‌ای که تا حدودی بر سر زبان‌ها افتاده کاهش سن بلوغ جنسی در ایران است ، براساس گفته رئیس سازمان نظام روانشناسی کشور، میانگین بلوغ جنسی در ایران بین نوجوانان کاهش پیدا کرده، آیا این مسئله تنها شامل ایران است؟
-در گفته‌های رییس سازمان نظام روانشناسی کشور به طور مشخص آمار دقیقی عنوان نشده است اما تحقیقاتی که تا کنون صورت گرفته نشان می‌دهد برای شروع سن بلوغ جنسی فاکتورهای متفاوتی موثر است. تغذیه، شرایط اقتصادی، موقعیت اجتماعی و طبقاتی فرد می‌تواند در سن بلوغ جنسی شخص تاثیرگذار باشد. در غرب براساس مطالعات صورت گرفته پس از جنگ جهانی می‌توان گفت که میانگین سن بلوغ جنسی در غرب رو به کاهش است و در حال حاضر اگر بلوغ جنسی را برای دختر، عادت ماهیانه و رشد پستان و برای پسران رشد فیزیکی و توانایی برای انجام عمل جنسی بدانیم، می‌توان میانگین سنی را برای دختران در اروپا ۱۲ سال و برای پسران ۱۴ سال قلمداد کرد. میانگین سن در میان افرادی که به طبقات اجتماعی مرفه‌تری تعلق دارند کاهش بیشتری داشته است به طوری که سن بلوغ جنسی در این طبقات برای دختران کم و بیش ۱۰ سال و برای پسران در حدود ۱۲ سال است .
-نشانه‌های بلوغ جنسی زودهنگام چیست؟
-بلوغ جنسی ۲ جنبه دارد. یکی مسئله فیزیولوژیک و اندامی است و دیگر به رشد دستگاه روانی و قوای عقلی فرد بستگی دارد. در ارتباط با تغییرات جسمانی و فیزیولوژیک می‌توان به رشد سریع اندام‌های حرکتی بدن، افزایش طول قد، در دختران بزرگ شدن پستان و باسن، در آمدن مو و در پسرها رشد بیضه‌ها و آلت تناسلی اشاره کرد. در کنار این تغییرات همزمان در روان فرد هم تغییرات مهمی ایجاد می‌شود. بلوغ جنسی را می‌توان اتمام دوران کودکی و شروع دوران نوجوانی تلقی کنیم. در این دوره است که هویت فردی تثبیت می‌شود و هویت جنسی به شکل نهایی خود دست می‌یابد. زمانی می‌شود از بلوغ جنسی زودهنگام سخن گفت که خصوصیات جنسی ثانویه (مانند شروع قاعدگی و رشد سینه در دختران و رشد اندام‌های جنسی و درآمدن موی بدن در پسران) بسیار زودتر در فرد ظاهر شوند، یعنی در دختران قبل از ۸ سالگی و در پسران قبل از ۱۰ سالگی. در اکثر موارد دلیل بلوغ جنسی زودهنگام مشکلات فیزیولوژیک از نوع هورمونی و نورولوژیک است.
آنچه مشخص است، بلوغ جنسی و بلوغ روحی برای پذیرش روابط جنسی همزمان اتفاق نمی‌افتد.
-فاصله زمانی که فرد به بلوغ جنسی می‌رسد تا مدت زمانی که از نظر روحی و عقلانی نیز آمادگی برقراری رابطه جنسی دارد معمولا چقدر است؟
-تحقیقات انجام شده در کشورهای غربی نشان می‌دهد، از زمانی که فرد به بلوغ جنسی می‌رسد تا آن زمان که فرد قادر می‌گردد به لحاظ روانی از رابطه جنسی کمابیش سالم و درستی بهره‌مند شود بین ۴ تا ۶ سال زمان لازم است. یعنی به طور متوسط پسران در ۱۸ تا ۲۰ سالگی و دختران در ۱۶ تا ۱۸ سالگی به آمادگی برای برقراری رابطه جنسی بالغانه دست می‌یابند.
-فکر می‌کنید نقش خانواده در کنترل بلوغ جنسی تأثیر دارد؟
-نکته‌ای که آمیزش جنسی در انسان با حیوان را از هم متمایز می‌کند این است که در انسان نیاز جنسی ژنتیک ولی نحوه ارضای آن فرهنگی و در نتیجه آموزشی است. انسان حتی برای درک این که چگونه می‌تواند نیاز جنسی خود را ارضا کند نیاز به آموزش دارد. پس مسئله تربیتی، فرهنگی و آموزش که باید از همان مدارس شروع شود نقش بسیار مهمی در چگونگی برقراری رابطه جنسی ایفا می‌کند. اگر فرد آموزش کافی ندیده باشد، اگر درباره مسائل جنسی نتوانسته باشد نه تنها با خانواده خودش بلکه با افراد آگاه در این زمینه مشورت کند، بدون تردید در سنین بالاتر از نوجوانی هم آن آمادگی لازم را برای برقراری رابطه جنسی سالم نخواهد داشت. با توجه به این توضیحات در جامعه ما از آنجا که متاسفانه آموزش‌های لازم داده نمی‌شود و اطلاعات درست و موثق در اختیار جوانان قرار نمی‌گیرد و اغلب با مسائل جنسی از طریق هم‌سن و سال‌ها و دوستان خود آشنا می‌شوند، می‌توانند در اثر ناآگاهی با مشکلاتی روبرو شوند. در جامعه ما مسایل جنسی بخصوص برای دختران با گناه و شرم پیوند خورده است. خود این إحساس، اختلالاتی را حتی در مسایل زناشویی که «مشروع» قلمداد می‌شود به وجود می‌آورد . بنا بر این خانواده‌ها ،مربیان و تمامی نهادهای آموزشی باید به این نکته توجه داشته باشند که از همان ابتدا و با توجه به کنجکاوی‌های کودک به سوالات کودک یا نوجوان در باره مسائل جنسی پاسخ صحیح دهند و او را به مرور با جنبه‌های گوناگون مسائل جنسی آشنا کنند چرا که هر پاسخ اشتباه و دورکردن کودک از حقیقت باعث می‌شود که شخص از راه های نامناسب و شیوه‌های نادرست به دنبال کشف حقیقت برود. البته لازمه این امر این است که خود والدین و مربیان از اطلاعات کافی و درست در این زمینه برخوردار باشند. وجود دیالوگ در میان اعضای خانواده از الزامات مهم برای این کار است.
-واقعا آموزش تا چه اندازه می‌تواند در کنترل بلوغ جنسی و روابط زودهنگام تاثیرگذار باشد؟
-هر چه دنیای کودک را محدود کنیم و او را از مسایل و آموخته‌های جنسی دورتر نگاه داریم راه را برای یادگیری از راه‌های اشتباه بیشتر باز می‌کنیم. اگر پیش از این گفت و گو درباره مسائل جنسی زشت و ناپسند به حساب می‌آمد امروزه باید خانواده ها متوجه باشند که نمی توانند فرزندان‌شان را از این فضا دور کنند. بنا بر این بهترین روش این است که هم‌گام با تغییر جامعه حرکت کنند و به شرایط سنی و نیازهای فرزندان‌شان آگاه باشند و با آنها متناسب با سن‌شان، موقعیت اجتماعی و خانوادگی که دارند گفت و گو کنند. باید این دیدگاه رایج که پرداختن به مسائل جنسی را نوعی ناهنجاری می‌داند و حتی آن را موجب بلوغ جنسی زودرس تلقی می‌کند کنار گذاشت. اگر به موقع درباره برقراری روابط با جنس دیگر با نوجوان صحبت کرده آگاهی‌های لازم را با توجه به سن‌اش در اختیار او بگذاریم، کنترل رفتارهای جنسی توسط خود او دقیق‌تر و سالم‌تر صورت می‌گیرد. چیزی که در رابطه جنسی بسیار مهم است لذت بردن فرد از بدن خود و لذت بخشیدن به طرف مقابل است. اما وقتی از کودکی مرتب فرد تحت کنترل باشد و خانواده به دلیل حساسیت زیاد در برابر برخی از رفتارهای عادی جنسی در سنین بلوغ (مانند خو ارضایی) با او سختگیری کنند، در کودک نوعی احساس گناه و عدم رضایت از خود به وجود می آید که می‌تواند در آینده او را با اختلالاتی در این زمینه مواجه کند.
-آیا رابطه جنسی زودهنگام می‌تواند خطرساز باشد؟
-مسایل متفاوت و همزمان مهمی در یک رابطه جنسی می‌توانند نقش داشته باشند. محیط اجتماعی، شرایط اقتصادی و فرهنگی که شخص در آن زندگی و رشد می‌کند و همچنین درک فرد از یک رابطه جنسی و آمادگی روانی وی می‌توانند ازعوامل تأثیرگذار باشند. در نتیجه اگر فرد در یک محیط نابسامان رشد کند و از نظر روانی بلوغ و آمادگی کافی و لازم را نداشته باشد، رابطه جنسی در هر سنی که به وقوع بپیوندد می‌تواند برای او بحران‌زا و مشکل‌ساز باشد. همان طور که پیش‌تر گفتم توجه به این نکته مهم است که از لحظه بلوغ جنسی تا آن زمان که فرد به بلوغ روانی و آمادگی روانی برای ارتباط جنسی آگاهانه دست می‌یابد چند سالی وقت (در کشورهای غربی بین ۴ تا ۶ سال) لازم است. نبود بلوغ روانی و عدم آشنایی صحیح با مسائل جنسی مطمئنا فرد را با مشکلات گوناگونی در روابط‌اش روبرو می‌سازد.
*****
در عین حال بسیاری از کارشناسان معتقد هستند که علاوه بر مسائل تأثیرگذار بر کاهش سن بلوغ جنسی که در گفتگو با رضا کاظم‌زاده به آنها اشاره شد، نوع تغذیه نیز نقش بسیار مهمی دارد. از همین رو این موضوع را با دکتر محسن ابراهیمیان در میان گذاشتم. وی تحصیل در رشته پزشکی را در کشور اوکراین به پایان رسانید و در حال حاضر در حال گذراندن دوره تخصص خود است. دکتر ابراهیمیان کارشناس تغذیه و رژیم درمانی و برنامه‌ریزی ورزشی است.
-به گفته بسیاری از کارشناسان حوزه کودک و نوجوان، پایین آمدن سن بلوغ نوجوانان از جمله ناشی از الگوی رژیم غذایی نامناسب است. آیا این به نظر شما درست است؟
-قبل از اینکه به مبحث کاهش سن بلوغ جنسی پرداخته بشود بهتر است درباره توده بدن یا همان BMI صحبتی داشته باشیم که اگر این رقم به چه اندازه برسد به آن کاهش سن بلوغ جنسی گفته می‌شود. برای محسابه BMI باید مجذور قد را به متر محاسابه کرده و سپس تقسیم بر وزن به کیلوگرم کنیم . اگر عدد به دست آمده زیر ۱۸٫۵ باشد یعنی شخص با کمبود وزن روبروست. میانگین عدد ۱۸٫۵ تا ۲۴٫۹ نرمال، ۲۵-۲۹٫۹ اضافه وزن، ۳۰-۳۴٫۹ چاقی درجه یک، و ۳۵-۳۹٫۹ چاقی درجه دو و بیشتر از ۴۰ چاقی بسیار مفرط و خطرناک است…
-مگر آیا چاقی یا لاغری می‌تواند بر بلوغ جنسی زودهنگام تاثیرگذار باشد؟
-بله، وزن افراد با سن بلوغ جنسی‌شان در ارتباط است. نمی‌توان گفت که این قانون شامل تمامی افراد جامعه می‌شود اما تقریبا افرادی با یک‌سری مشخصات وزنی یک‌سان از نظر سن بلوغ جنسی نیز شباهت‌های ویژه‌ای دارند. دختران چاق زودتر از هم‌سن و سال‌هایشان به بلوغ جنسی می‌رسند در حالی که این عملکرد در پسران برعکس است. یعنی پسرانی که لاغر هستند زودتر به سن بلوغ جنسی خواهند رسید. من باز تاکید می‌کنم که این برای همه افراد ثابت نیست و نمی‌توان به عنوان یک اصل به آن نگاه کرد .
– شرایط ایران از نظر تغذیه نسبت به سایر کشورهای دیگر به چه ترتیب است؟
-پاسخ به این سوال راحت نیست. هنوز آمار و ارقام مشخص و دقیقی در این رابطه منتشر نشده است. ولی براساس مطالعات صورت گرفته درباره علائم عمده بلوغ زو رس، می‌توانیم به آلودگی‌های زیست محیطی، وراثت، تغذیه نامناسب و همچنین به فعالیت‌های ورزشی اشاره کنیم. اگر این دلایل را از عوامل تاثیرگذار بر کاهش سن بلوغ جنسی بدانیم، با توجه به وضعیت نامناسب ایران از نظر آلودگی‌های زیست محیطی و تغذیه، احتمال اینکه آمار بالاتری از نظر بلوغ زودرس داشته باشیم وجود دارد اما باز تکرار می‌کنم تا زمانی که تحقیقات دقیق و جامع صورت نگیرد نمی‌توان به طور یقین اعلام کرد.
– چه اصولی باید در تغذیه رعایت شود تا سن بلوغ جنسی به حالت تعادل در بیاید؟
-قطعا رژیم‌های غذایی با کالری کنترل شده در کنار ورزش، بیشترین کمک را خواهد کرد. همچنین وجود پستی‌سایدها و هورمون‌ها که برای تحریک رشد در فرآورده‌های گوشتی و میوه‌جات و سبزی‌ها استفاده می‌شوند از عواملی هستند که بلوغ زودرس را در کودکان افزایش می‌دهند. و مسلما استفاده کمتر از این مواد در کنار استفاده بیشتر از مواد غذایی ارگانیک می‌تواند از بلوغ زودرس جلوگیری کند. محدودیت استفاده از مواد غذایی که در تهیه آنها از محرک‌ها نظیر هورمون‌ها و کود شیمیایی استفاده شده، رژیم غذایی که در آن مقدار کافی انواع ویتامین‌ها وجود داشته باشد موثر است. بر اساس تحقیقاتی که انجام شده کمبود ویتامینD یکی از عواملی است که در بلوغ زودرس دختران نقش دارد.
-نقش ورزش در تعادل عملکرد هورمون‌های جنسی چیست؟
-ورزش در مردان باعث افزایش خطی سطح تستوسترون می‌شود که در واقع مهمترین هورمون جنسی مردان است که از بیضه‌ها ترشح می‌شود. افزایش سطح تستوسترون تاثیر زیادی در بالا رفتن کیفیت ارتباط جنسی در مردان دارد. تستوسترون بعد از ۳۰ سالگی کم کم دچار افت می‌شود پس می‌توان با تحریک آن از طریق ورزش در سنین جوانی از مشکلات جنسی در سنین بالاتر کاست. در خانم‌ها ورزش با شدت زیاد و مداوم باعث افزایش سطح کاتکولامین‌ها، بتا افدرین و کورتیزول می‌شود و متعاقب این مسئله آمنوره به وجود می‌آید که به امنوره ورزشی مشهور است، که البته با کاهش حجم و فشار تمرینات برطرف می‌شود. همچنین ورزش سنگین در خانم‌ها باعث کاهش سطح استروژن خون می‌شود اما تاثیر زیادی بر عملکرد بدن ندارد. ولی تمرینات مناسب و اصولی ورزشی در خانم‌ها به تنظیم هورمون‌های جنسی کمک زیادی می‌کند.
-پس تاثیر ورزش و مواد غذایی بر روی هورمون‌های جنسی پسران و دختران متفاوت است…
-بله، طبق توضیحات قبلی تاثیر ورزش بر هورمون‌های دختران و پسران متفاوت است.در خانم‌ها نیاز به کنترل شدت تمرینات از طریق یک برنامه اصولی و علمی به نسبت آقایان بیشتر احساس می‌شود. در مورد مواد غذایی هم قطعا تفاوت‌هایی وجود دارد مثلا فرآورده‌های گوشتی هورمونی در دخترها تاثیر مخرب‌تری نسبت به پسرها دارد در نتیجه محدودیت استفاده از این دست فرآورده‌ها در خانم‌ها بیشتر احساس می‌شود.
