مشکلات مختلف اقتصاد ایران طی هفته‌های گذشته وضعیت بحرانی و عجیبی ایجاد کرده که یکی از عوارض مشخص آن افزایش جمعیت بیکاران به دلیل اخراج‌ها و افزایش مهاجرت از روستاها و شهرستان‌ها به کلانشهرها است.
شیوع کُرونا از اواخر زمستان سال گذشته موج تازهای از بیکاری در ایران را رقم زده است. رکود و تعطیلی کسب و کارهای مختلف موجب شده از اواخر اسفند تا کنون روند پر سرعتی از اخراج نیروی کار در بخش‌های مختلف تولیدی، صنعتی و خدماتی آغاز شود.
این در حالیست که آثار اقتصادی کُرونا بر بخش خدمات بیش از دیگر بخش‌های اقتصاد بوده و در همین حال طی دو سال گذشته و در شرایط تحریم اقتصادی، بخش صنعت و تولید با رکود عمیقی روبرو شده است. در چنین شرایطی بخش خدمات سهم بیشتری از اشتغال و درآمد ملی را به خود اختصاص داده و اعلام شده بود که بخش خدمات سهم ۴۸درصدی در بازار اشتغال ایران دارد.
خبرگزاری ایلنا در گزارشی روند اخراج نیروها در بخش خدمات را «بحران فراگیر» توصیف کرده و نوشته که اخراج نیروی کار «در کسب و کارهای خرد و بزرگ، کاهش ظرفیت در شرکت‌های بزرگ و تعطیلی تدریجی شرکت‌های کوچک، به واقعیت بازار کار ایران تبدیل شده است؛ شرکت‌هایی که قرار بود بخش خدمات را رونق دهند و به ستون اشتغال جدید تبدیل شوند. حالا اما این ستون به گل نشسته و رشد اقتصادی کشور را کندتر از گذشته کرده است.»
در این گزارش تأکید شده که کسب و کارهای اینترنتی آسیب زیادی را با شیوع کُرونا متحمل شده و بیشترین اخراج‌ها در این بخش‌ها صورت گرفته است.
در این گزارش آمده که «اوضاع خوب نیست و کسب و کارهای اینترنتی هم مانند سایر اجزای بخش خدمات، «لِک و لِک» می‌کنند و توام با تعدیل نیرو روزگار خود را سر می‌کنند.»
بر اساس این گزارش نه تنها شرکت‌های کوچک کسب و کار اینترنتی مجبور به اخراج نیروهای خود شدند بلکه بسیاری از شرکت‌های کوچک نیز مجبور به تعطیل کردن خود شدهاند: «شاغلان آنها در قالب ثبت شرکت فعالیت می‌کردند و حالا با توافق یکدیگر شرکت را منحل کردهاند؛ البته اقتصاد این شرکت‌ها در ارتباط با شرکت‌های بزرگتر معنی دارد چرا که شرکت‌های بزرگ انجام برخی امور خود مانند برنامه‌نویسی را به این دست شرکت‌ها واگذار می‌کنند؛ بنابراین هر زمان که شرکت مادر به دلیل کاهش سطح تقاضا، قصد کاهش حجم برون‌‌سپاری را داشته باشد، شرکت‌های کوچک با رکود و در نهایت تعطیلی مواجه می‌شوند.»
در ادامه آمده که «شکل دیگر نابودی کسب و کارهای کوچک اینترنتی خریداری آنها توسط شرکت‌های بزرگ است. اینگونه تعداد زیادی به سرعت بیکار می‌شوند. کرونا با کاهش درآمدهای شرکت‌های کوچک، زمینه خرید و فروش آنها را تسهیل کرده است؛ به ویژه در این زمان که شرکت‌های بزرگ دست به نقد هستند و خدماتی را که در حوزه گردشگری و… برایشان جذاب است، به سرعت خریداری می‌کنند. نکته‌ای که باید طرف توجه قرار گیرد این است که شاغلان شرکت‌های خرد بیمه نیستند یا به صورت خویش‌فرمایی خود را بیمه کردهاند. در نتیجه امکان استفاده از بیمه بیکاری را ندارند. آنها بدون هیچ حمایتی به حال خود رها شدهاند. تا این لحظه هم با وجود راهیابی چند رسته جدید از این حوزه به مشاغل آسیب دیده از کرونا، مشمول هیچ حمایتی نشده‌‌اند.»
بر اساس ارزیابی جدید بانک جهانی رشد اقتصادی ایران در سال جاری به منفی ۵ درصد می‌رسد. بر اساس سهم ۴۸ درصدی خدمات از بازار اشتغال کشور، نابودی میلیون‌ها شغل در بخش خدمات و تاثیر آن بر حوزه کسب و کارهای آنلاین مورد توجه دولت نیز قرار گرفته بطوریکه علی ربیعی (عباد) سخنگوی دولت، در مورد آن هشدار داده است.
این در حالیست که دولت هیچ آماری از تعداد بیکارشدگان بر اثر کُرونا را اعلام نمی‌کند و به دلیل اینکه درصد کمی از شاغلان مشمول بیمه بیکاری شدند نمی‌توان بر اساس تعداد مشمولان دریافت بیمه بیکاری، تعداد بیکار شدگان را تخمین زد.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی اما برآورد کرده ۲ تا ۶ میلیون نفر در ایران بر اثر شیوع کُرونا بیکار خواهند شد. این در حالیست که روند اخراج نیروی کار به ویژه کارگران، پیشتر و به دلیل مشکلات دیگری از جمله رکود و کاهش نقدینگی واحدهای تولیدی و صنعتی وجود داشته است.
رضا الفت نسب عضو هیئت مدیره و سخنگوی اتحادیه کسب و کارهای مجازی ایران درباره بیکارشدگان در صنف خود گفته است: «در شرایط رکود تعدیل نیرو داشته‌ایم اما از آنجا که لیست آن دسته از بیکاران که دارای پوشش بیمه هستند، مستقیم به سازمان تامین اجتماعی می‌رود آمار تجمیعی از تعداد افرادی که تعدیل شدهاند در دست نداریم.»
رضا الفت نسب افزوده که «طبق برآوردهای غیررسمی ۳۰ تا ۳۵ درصد مشاغل اینترنتی تا شهریور سال جاری و نهایتا تا مهرماه تعطیل می‌شوند. این شرکت‌ها با افزایش هزینه‌های خود در زمینه اجاره محل شرکت و هزینه‌های مربوط به سرویس‌ها مواجه هستند. زمانی که شرکت‌ها در ابتدایی‌ترین هزینه‌های خود که به قول معروف آب و گل آنهاست، دچار مشکل هستند نمی‌توان به ادامه کار آنها امیدوار بود.»
با اینهمه بخشی از بیکاری‌ها که پیشتر به دلیل مشکلات مزمن اقتصاد ایران ادامه داشته و طی دو سال گذشته با برگشت تحریم‌ها افزایش یافته بود نیز ادامه دارد. در بسیاری از روستاها روند مهاجرت به کلانشهرها به دلیل مشکلاتی چون خشکسالی و از بین رفتن کشاورزی و دامداری ادامه دارد.
در یکی از آخرین نمونه‌ها ساکنان بیش از ۱۷۰۰ روستا در استان خراسان جنوبی به دلیل بیکاری و کم آبی به شهرها مهاجرت کردهاند و این روستاها خالی از سکنه شدهاند.
بر اساس اعلام معاون وزیر نیرو ۱۷۰ شهر ایران با تنش آبی روبرو هستند و ۴۵ درصد جمعیت کشور به منابع آبی دسترسی مناسب ندارند. ۱۰ میلیون و ۹۰۰ هزار نفر از این جمعیت ساکن روستاها هستند که هر ساله تعداد زیادی از آنها ناچار به مهاجرت به شهرها می‌شوند.
روستاییانی که به شهرها مهاجرت می‌کنند غالبا به جمعیت حاشیه‌نشین افزوده شده و به دلیل نبود فرصت‌های شغلی مناسب مجبور می‌شوند به مشاغل کاذبی چون دستفروشی روی بیاورند.
از سوی دیگر بر اساس آمارهای مرکز راهبردی وزارت کار، نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله حدود ۲۶ درصد است که این نرخ بیش از دو برابر نرخ بیکاری عمومی است.
همه این آمارها نشان می‌دهد وضعیت اشتغال و بیکاری طی سال جاری به دو دلیل عمیق شدن بحران‌های موجود که اقتصاد ایران از پیش نیز با آنها روبرو بوده و همچنین به دلیل خسارت‌های ناشی از کُرونا، همچنان یکی از مهمترین مشکلات مردم خواهد ماند. آنهم در شرایطی که هزینه زندگی هر روز بیشتر می‌شود و مشکلات معیشتی خانوارها افزایش می‌یابد.
