۱۲ آگوست از سوی سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی ملل متحد (یونسکو) به عنوان روز جهانی جوانان معرفی شده است.
ایرینا بوکوآ مدیرکل یونسکو در پیام سال گذشته خود خطاب به جوانان گفته بود: «ما نیازمند دریافت ایده‌ها و به ویژه رهبری شما هستیم. جهان را رهبری کنید و سمت و سوی دگرگونی را مشخص کنید، به شما قول می‌دهم که در این صورت جهان دنباله‌روی خواهد کرد».
اما وضعیت جوانان در عرصه‌های گوناگونی با چالش‌هایی جدی روبرو هستند. فوروم (مجمع) جهانی اقتصاد در یکی از آخرین گزارش‌های خود به قلم ارنا سولبری و بورگا برند (نخست وزیر و وزیر آموزش پروش نروژ) به وضعیت تحصیل در جهان پرداخته است.
جمعیت جوانان ایران
صندوق جمعیت ملل متحد با همکاری گروه جمعیت شناسی دانشگاه تهران و مرکز آمار ایران در آخرین گزارش خود نشان می‌دهند که حدود ۵۰ درصد از جمعیت ایران، زیر ۳۰ سال هستند و گروه بزرگ جمعیت بین ۱۵ تا ۲۹ سال یک سوم جمعیت را تشکیل می‌دهند. این گزارش با اشاره به «تورم جوانی جمعیت» تاکید دارد با اینکه این موضوع می‌تواند محدودیت‌هایی را به همراه داشته باشد اما همین موضوع عامل موثر در «توسعه اجتماعی و اقتصادی» محسوب می‌شود.
وضعیت جمعیت‌شناسی این گزارش نشان می‌دهد نرخ رشد جمیعت ایران تا سال ۲۰۰۶ روند رشد داشته اما پس از آن این روند سیر نزولی پیدا کرده است.
با این حال بر اساس آمار رسمی (نظام جامع اطلاع رسانی اشتغال) میزان بیکاری در میان جوانان نزدیک به دو برابر نرخ بیکاری عمومی است. بر این اساس میزان بیکاری جوانان فارغ‌التحصیل دانشگاهی نزدیک به ۴۳ درصد است. این موضوع جدا از اثرات مخرب اقتصادی دارای تبعات اجتماعی است. امان‌الله قرایی جامعه‌شناس و استاد دانشگاه بر این باور است که «وقتی فقر، بیکاری و شکاف طبقاتی در جامعه به وجود بیاید، ما شاهد انفجار رفتاری در درون خانواده و پرخاشگری‌های افراد با یکدیگر در کوچه و خیابان هستیم».
تحصیل محور توسعه
در این گزارش با تاکید بر اینکه حق تحصیل یکی از حقوق اولیه بشر محسوب می‌شود به محرومیت نزدیک به ۱۲۰ میلیون کودک و نوجوان از حق تحصیل ابتدایی محروم هستند. با در نظر داشتن چنین آماری است که می‌توان بحران‌های دوران جوانی را نیز پیش‌بینی کرد.
این در حالی است که بر اساس گزارش سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) ایجاد امکان برای تحصیل و پرورش مهارت‌ها در میان جامعه بخصوص نوجوانان و جوانان به طور متوسط باعث افرایشی ۲۸ درصدی تولید ناخالص داخلی در کشورهای با درآمد پایین و ۱۶ درصدی در کشورهای با درآمد بالا در ۸۰ سال آینده خواهد شد.
با همین زاویه اگر به جایگاه (رنکینگ) دانشگاه‌های ایران در آسیا نگاه شود، شما تنها نام ۳ دانشگاه را مشاهده می‌کنید. دانشگاه صنعتی شریف (آریامهر سابق) در رتبه ۴۳، دانشگاه صنعتی اصفهان در رتبه ۶۱ و دانشگاه علم و صنعت در رتبه ۶۹ این لیست قرار دارند. این در حالی است که اگر دانشگاه‌های جنوب شرق آسیا (ژاپن، کره جنوبی، چین و سنگاپور) را کنار بگذاریم، تنها در ترکیه، دانشگاه صنعتی خاورمیانه (رتبه ۱۲)، بوگازیچی (رتبه ۱۴)، دانشگاه صنعتی استانبول (رتبه ۱۹)، دانشگاه سابانچی (رتبه ۲۱) و دانشگاه بیلکنت (رتبه ۳۰) در مقام‌هایی بسیار بالاتر قرار دارند.
مهاجرت برای آینده بهتر
براساس آمارهای جهانی نزدیک به ۱۵۰ هزار ایرانی تحصیل‌کرده برای خروج از کشور اقدام می‌کنند. این میزان بالاترین (بعد از نیجریه) مهاجرت نخبگان (فرار مغزها) در میان کشورهای در حال توسعه محسوب می‌شود. نبود فضای علمی سطح بالا و درآمد بسیار پایین (و حتی بیکاری) در میان تحصیل‌کردگان ایرانی از مهمترین عوامل فرار آنها از ایران محسوب می‌شود.
به گفته رضا فرجی دانا وزیر سابق وزیر آموزش عالی جمهوری اسلامی این مهاجرت، هزینه‌ای نزدیک به ۱۵۰ میلیارد دلار برای کشور به همراه دارد. بررسی آمارهای سازمان مدیرت و برنامه ریزی نشان می‌دهد که نزدیک به ۶۲ درصد دانش‌آموزان المپیادی ایران هم اکنون در خارج از کشور مشغول به تحصیل هستند و ۹۰ نفر از ۱۲۵ دانش‌آموزی که در سه سال گذشته در المپیادهای جهانی رتبه کسب کرده‌اند، هم اکنون در دانشگاه‌های آمریکا و کانادا تحصیل می‌کنند.
غلامعباس توسلی جامعه‌شناس و استاد دانشگاه در مورد فرار مغزها بر این باور است که «این نخبگان و متخصصان می‌توانند در ساخت توسعه اجتماعی به دولت و مردم کمک کنند ولی متاسفانه شرایط به گونه‌ای است که به جای جذب آنان، شرایط فرارشان از کشور مهیا می‌شود و برای استفاده از متخصصان داخلی هیچ برنامه‌ای وجود ندارد».
مشکلات گم شده در میان بخش‌نامه‌ها
پس از استعفای محمود گلزاری معاون ساماندهی امور جوانان وزارت ورزش و جوانان جمهوری اسلامی صحبت‌های بسیاری در مورد علت آن مطرح شد. روزنامه آفتاب یزد در مطلبی با اشاره به اینکه « در بیش از ۱۵- ۱۶ ماه حتی آقای گلزاری به جلسات معاونان با وزیر دعوت نشد چون در این جلسات به طور کلی بحثی درباره جوانان نمی‌شد و همه حرف‌ها سر ورزش بود».
استعفای گلزاری بحث قدیمی تفکیک امور جوانان از وزارت ورزش را دوباره زنده کرد. پس از تصمیم مجلس شورای اسلامی برای ادغام دو معاونت ریاست جمهوری در یک وزارت‌خانه، بسیاری از کارشناسان بر این باور بودند که در این میان امور جوانان تحت سایه سنگین ورزش گم خواهد شد.
با این حال جعفر سطوتی دبیر کمیته جوانان مجمع تشخیص مصلحت نظام با اشاره به اینکه «وزیر ورزش و جوانان دبیر شورای عالی جوانان است و باید موضوعات مهم را در دستور کار قرار دهد» از عدم تشکیل جلسه مختص به این امر در هیات وزیران و شورای عالی انقلاب فرهنگی خبر می‌دهد. این در حالیست که حجت‌الاسلام روحانی در آخرین سفر استانی خود به کردستان «ایجاد اشتغال پایدار برای جوانان و فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها» را از مهمترین اولویت‌های دولت خود برشمرده است، اما مشخص نیست وقتی تشکیل یک معاونت در سازمان ادارای جمهوری اسلامی بیش از ۲ سال به روی زمین مانده است، با چه برنامه‌ای امکان تحقق این شعارها امکان‌پذیر خواهد بود.
خودکشی در کمین جوانان ایرانی
با توجه به اینکه خودکشی در اسلام حرام اعلام شده است، جمهوری اسلامی تمایلی از خود نشان نمی‌دهد تا آمار رسمی خودکشی در ایران را اعلام کند. این موضوع نیز مانند بسیاری از بحران‌های اجتماعی با پاک کردن صورت مساله روبرو می‌شود. بر اساس آخرین آمارهای سازمان پزشکی قانونی (که در سال ۹۱ منتشر شد) بیشترین میزان خودکشی در ایران در فاصله سنی ۱۸ تا ۲۴ (۲۸/۲ درصد) ثبت شده است. ۷/۹ درصد از این آمار افراد زیر ۱۸ سال و ۱۷/۶ درصد میان افراد ۲۵ تا ۲۹ سال است. با این حساب نیمی از خودکشی‌های صورت گرفته در ایران میان جوانان زیر ۳۰ سال به وقوع پیوسته است.
زهرا حضرتی جامعه‌شناس و استاد دانشگاه در همایش «خودسوزی زنان متاثر از نظام پدرسالار یا فرودستی جنسیتی» با اشاره به آمار نگران کننده «خودسوزی» اضافه کرده است: «ایران در این میان [کشورهای توسعه‌یافته] رتبه ۳۹ را به خود اختصاص داده اما خودکشی زنان ایران در خاورمیانه رتبه اول را دارد و همچنین ایران، سومین کشوری است که آمار خودکشی در آن به سرعت در حال افزایش است».
با چنین آماری هشداردهنده‌ای در همه زمینه‌ها، «روز جهانی جوانان» برای جوانان ایرانی بیش از آنکه روز جشن و شادی و جوانی باشد، بیشتر روز تأمل و نگرانی نسبت به آینده است و برای مسوولان کشور روزی برای تفکر درباره ثروت بی‌همتایی که در کنار دیگر منابع بی‌نظیر ایران به هدر می‌رود: جمعیت جوان!
