[یادداشتی بر مطلب «اگر چرخ تاریخ به عقب بر می‌گشت»؛ کیهان چاپ لندن، شماره ۵۵۴؛ ۱۴ اردیبهشت ۱۳۷۴؛ در این مطلب کیهان لندن از برخی فعالان سیاسی و فرهنگی با طرح این پرسش که «اگر چرخ تاریخ به عقب بر می‌گشت» نظرشان را درباره انقلاب اسلامی در سال ۵۷ پرسیده بود.]
تاریخ تکرار وقایع و حوادث به اشکال گوناگون است. اشکالی که ساخته و پرداخته جوامع و فرهنگ‌های مختلف می‌باشند. هنر تمامی شخصیت‌های بزرگ نیک و پلید ملت‌ها نیز، صرف نظر از کاربرد و نتایج نیک و پلید آن، در بهره‌گیری مناسب از شرایط موجود بوده است. اگرچه امروزه تاریخ یک ملت نه فقط در چهارچوب محدود آن، بلکه در گسترهای وسیع‌تر و تنیده در تار و پود روابط بین‌المللی رقم می‌خورد اما هنوز نقش آن، به ویژه نقش سیاستمداران، دانشمندان و ادیبان و در در یک کلام متخصصین آن در هر رشته و هر زمینه، بس مهم و برای رشد آگاهانه ملی و به دور از زد و بندهای سیاسی- اقتصادی ملی و بین‌المللی تعیین‌کننده است.
و اما حکایت:
در یکی از روزهای یکی از سال‌های سده ششصد میلادی، سال‌ها پس از جنگ قادسیه و ناکامی سردار پارسی رستم فرخزاد، کسانی از کسانی پرسیدند: اگر چرخ تاریخ به عقب باز می‌گشت، چه می‌کردند، و جواب‌هایی شنیدند.
سال‌های سال پس از حوادث مهم تاریخی همواره کسانی از کسانی راجع به بازگشت چرخ تاریخ سؤالی می‌کردند و جواب‌هایی هم می‌شنیدند تا اینکه چرخ تاریخ آمد و رسید به انقلاب مشروطه. پرسش و پاسخ تکرار شد و هر بار پاسخ‌ها «زایش فضایی تازه» را خبر می‌دادند. چند سال پس از تحولات ۲۸ مرداد ۳۲ دوباره کسانی از کسانی پرسیدند: اگر چرخ تاریخ به عقب باز می‌گشت، در برابر دولت مصدق چه می‌کردند و باز پاسخ‌های «تازه» شنیدند.
چندین سال پس از بهمن ۴۱ [انقلاب سفید] و خرداد ۴۲ [غائله خمینی] دوباره کسانی از کسانی پرسیدند: «اگر چرخ تاریخ به عقب بر می‌گشت…» و الی آخر.
در آخرین روزهای سال ۷۳ بار دیگر کسانی از کسانی پرسیدند اگر چرخ تاریخ لطف می‌کرد و به عقب، یعنی به سال ۵۷ بر می‌گشت چه می‌کردند. و این بار هم پاسخ‌هایی شنیدند که نشانگر «زایش فضایی تازه» بود.
این بار چرخ تاریخ که مثل من و شما کیهان چاپ لندن را هم می‌خواند، همانطور که به راه خود ادامه می‌داد به فکر فرو رفت. نگاهی به «عقب» خود انداخت و سال‌ها و سده‌ها را از دید گذراند؛ با خود گفت: «از کار این آدم‌ها سر در نمی‌آورم، چرا به عقب برگرداندن بنده فکر می‌کنند؟!»
و در حالی که با تعجب سر تکان می‌داد، فکر کرد: «حتما چندین سال بعد دوباره کسانی از کسانی خواهند پرسید اگر بنده به عقب بر می‌گشتم یعنی به سال ۷۳، آنها چه می‌کردند!»
این فکر به نظرش خیلی بامزه آمد. لبخندی زد و آرام، چنانکه همه فرصت کافی داشته باشند، به راه خود ادامه داد.
*نشر نخست: چاپ در کیهان لندن شماره ۵۵۶؛ ۱۸ مه ۱۹۹۵؛ ۲۸ اردیبهشت ۱۳۷۴
