اسفند ۱۳۹۰ دو سال پس از آنکه رسانههای اجتماعی توانسته بودند به عنوان بازوی توانمند معترضان به نتایج انتخابات نقش‌آفرینی کنند، رهبر جمهوری اسلامی در حکمی، شورای عالی فضای مجازی را به منظور «اشراف کامل و به‌روز نسبت به فضای مجازی در سطح داخلی و جهانی و مواجهه فعال و خردمندانه با آن» منصوب کرد.
سطح افراد حقیقی و حقوقی در این شورا نشان از اهمیت موضوع برای نظام جمهوری اسلامی دارد، به نحوی که احمد جنتی امام جمعه موقت تهران در خطبههای نماز جمعه گفت: «رهبر انقلاب فرموده بودند که اگر میتوانستم خودم مسئولیت این شورا را به عهده میگرفتم». این سومین شورای عالی در جمهوری اسلامی است که در کنار شورای عالی امنیت ملی و شورای عالی انقلاب فرهنگی مستقیما با حکم رهبر جمهوری اسلامی تشکیل شد.
سرنوشت «شورای عالی فضای مجازی»
اما حکم ولیفقیه در سالهای گذشته فقط به تشکیل چندین جلسه و تشکیل کمیتهها و شورای موازی ختم شد. در دولت حجتالاسلام روحانی نیز رودررویی وزارت مخابرات با این شورا به حدی بود که جلسات‌اش متوقف شد و صدای نمایندگان مجلس شورای اسلامی را هم در آورد و حجت الاسلام احمد سالک کاشانی رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی لب به اعتراض گشود. او که خود از اعضای حقوقی این شوراست چندی پیش گفته بود: «با توجه به هجمه سنگین حاکم بر فضای مجازی کشور، تشکیل جلسات منظم شورای عالی فضای مجازی به عنوان نهاد عالی سیاست‌گذار در این عرصه، ضروری است. متاسفانه به دلیل عدم برگزاری جلسات شورای عالی فضای مجازی، بسیاری از طرحها و موضوعات در فضای مجازی که نیازمند سیاست‌گذاری است معطل مانده و امید میرود این بی نظمیها ادامه پیدا نکند».
این اختلافات ادامه پیدا کرد تا اینکه نمایندگان مجلس شورای اسلامی رای به انحلال «شورای عالی فنآوری اطلاعات» و ادغام آن در شورای عالی فضای مجازی دادند. این اقدام مجلس ظاهرا از سوی دولت مشکوک ارزیابی شد و اختلافات را بیشتر کرد. محمدباقر نوبخت سخنگوی دولت و علی لاریجانی رئیس مجلس هم تاکید کردند که «مطلبی از طرف مقام معظم رهبری درباره نظر مثبت ایشان با ادغام شورای عالی فناوری اطلاعات در شورای عالی فضای مجازی به هیأت رئیسه مجلس منتقل نشده است».
حالا رهبر جمهوری اسلامی با صدور حکمی در هفته گذشته دستور «انحلال شوراهای عالی مصوب در گذشته که موازی شورای عالی فضای مجازی» بودند را داد. از آنجا که اعضای شورای جدید مجازی تنها به دو تغییر در شخصیتهای حقیقی آن محدود شده، به نظر میرسد حکم جدید رهبر جمهوری اسلامی تنها برای پایان دادن به کشمکشهای درونی نظام صادر شده باشد.
در همین حال محمود واعظی وزیر ارتباطات در واکنش به حکم جدید ولیفقیه گفته است: «این حکم فصل‌الخطاب است و باید با جدیت برای عملیاتی شدن آنها تلاش کنیم که فعالیت شوراهای موازی تعطیل شود».
هراس از فضای کنترل‌ناپذیر مجازی
جدا از اینکه وجود وزیر دفاع و فرمانده کل سپاه پاسداران در این شورا خود نشان از نگاه رهبر رژیم به فضای مجازی دارد اما مرور دیدگاه برخی از اعضای حقیقی شورای عالی فضای مجازی نیز میتواند نمایانگر تفکر آنان نسبت به «فضای مجازی» و تکنولوژی ارتباطات باشد که جمهوری اسلامی در مقابله با آن به شدت ضعیف است.
حجتالسلام حمید شهریاری که از سال ۱۳۸۸ تا کنون رئیس مرکز آمار و فنآوری اطلاعات قوه قضائیه و یکی از اعضای حقیقی شورای عالی فضای مجازی است در مورد «خط مقدم مقابله با هجوم نرم دشمن در فضای مجازی» گفته است: «به نظر میرسد فرصتی استثنائی برای تحقق آرمان‌های اسلامی در جهان امروز به دست ما آمده است. نباید از این مهم غفلت کنیم که اگر آنها می‌توانند از این طریق به ما صدمه بزنند ما بیش از آنها میتوانیم به آنها صدمه وارد کنیم… با قدری مجاهدت میتوانیم تمدن غرب را با چالش‌هایی جدی از نوع معرفتشناختی، اخلاقی، و فرهنگی مواجه سازیم. آنها در مقابل لسان مدلل و قیمتدار اسلامی، لال هستند».
حجتالاسلام سعید رضا عاملی که دکترای جامعه‌شناسی ارتباطات خود را از دانشگاه رویال هالووی لندن با موضوع «جهانی‌شدن، آمریکائی‌شدن و هویت مسلمین بریتانیا» دریافت کرده چندی پیش با انتشار کتابی زیر عنوان «مطالعات انتقادی استعمار مجازی آمریکا: قدرت نرم و امپراتوریهای مجازی» تاکید دارد: «در دوره استعمار مجازی، ایالت متحده آمریکا قلهدار فضای سلطه و استعمار بوده است. از آنجا که هدف استعمار در درجه اول مسخ فکری فرد و جامعه مستعمره بوده است؛ در استعمار مجازی که از ساز و کارهای قدرت نرم استفاده میشود ، هدف اصلی از بین بردن استقلال رای کاربران و عضویت آنها در جامعه فرهنگی آمریکاست».
رضا تقیپور که در سالهای ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۱ وزیر ارتباطات دولت محمود احمدی نژاد بود نیز که در زمان وزارت خود به دلیل سانسور و کنترل مکالمات شهروندان با تحریم‌های حقوقبشری اتحادیه اروپا و وزارت خزانهداری ایالات متحده روبرو شده گفته بود: «در این که موتورهای جستجوی خارجی ابزارهای جاسوسی بیگانگان است شکی نیست». انی وزیر سابق که حالا عضو شورای شهر تهران است، چندی پیش هم گفته بود: «بسیجیان در صحنه جنگ نرم و فضای مجازی به مقابله جدی با دشمنان برخاسته‌اند و با ایجاد سلامت خانواده و توسعه فرهنگ دینی در این فضا، ضربات مهلکی به دشمن وارد می کنند».
این همه در حالیست که همه می‌دانند پشت فعال شدن «شورای عالی فضای مجازی» و تلاش برای کنترل سخت‌افزارها و نرم‌افزارهای ارتباطات، درست مانند «شورای عالی امنیت ملی» و «شورای عالی انقلاب فرهنگی» چه تفکری خوابیده است: مبارزه قاطعانه با آزادی و آزادی بیان. در همین رابطه، سازمان گزارشگران بدون مرز با صدور اطلاعیهای ضمن ابراز نگرانی از «فرمان تسریع راه اندازی اینترنت ملی (حلال )» از سوی رهبر جمهوری اسلامی، تاکید کرده است: «توجیه سانسور بر روی اینترنت به بهانه حفاظت از شهروندان و علیه محتواهای غیر اخلاقی انجام می‌گیرد، این سانسور اما به وب‌گاههای سیاسی، مذهبی و یا محتواهای در باره حقوق بینادین و به ویژه حقوق زنان تسری پیدا کرده است. با این حال امروز در ایران دسترسی به سایتهای به اصطلاح غیر اخلاقی آسانتر از سایتهای اطلاع رسانی است».
در همین حال هفته گذشته حسین رمضانی معاون حقوقی و بینالملل پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات ایران (فتا) اعلام کرده بود: «ما از شرکتهای تلگرام، یاهو، گوگل خواستهایم که با ما در برخورد با اقدامات مجرمانه همکاری کنند» حال آنکه علی نکوئی کارشناس امنیت سایبری در گفتگویی با کیهان لندن در این مورد گفته بود: «در مورد فیلترینگ هوشمند که ایده بسیار خلاقانهای نسبت به فیلترینگ فلهای است باید صبر کرد و دید، اما آنچه دولت ادعا میکند بیشتر شبیه یک رویا است و دستیابی به آن نیاز به توان فوقالعادهی زیرساختی دارد» (متن کامل گفتگو با علی نکوئی: «هوشیاری، کلید بالابردن امنیت سایبری»).
اهمیت فضای مجازی برای گسترش آزادی و تفکر دمکراسی‌خواهانه پا به پای نگرانی از اقدامات اخیر جمهوری اسلامی در محدود کردن بیشتر این فضا با این جمله از خامنه‌ای بیشتر روشن میشود: «اهمیت فضای مجازی به اندازه اهمیت انقلاب اسلامی است».
با این ارزیابی از اهمیت فضای مجازی می‌توان تصور کرد که جمهوری اسلامی تمامی امکانات خود را در مقابله با آن به کار خواهد بست درست همان گونه که تا کنون در حفظ «انقلاب اسلامی»اش چنین کرده است.
