مذاکرات وین، دوراهی یا بن‌بست؟

دور پنجم مذاکرات برای احیای برجام و بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای در وین در جریان است، اگرچه مشکل به نظر می‌رسد که این دور از مذاکرات هم بتواند برای مشکلات باقیمانده راه حلی مورد قبول تهران و واشنگتن پیدا کند.

برخلاف خوشبینی‌های نخستین گویا مشکلاتی که روی میز قرار دارند کم نیست. ساعاتی قبل از آغاز این دور از مذاکرات، جمهوری اسلامی در دقیقه ۹۰ توافق سه ماهه‌‌ای را که با آژانس انرژی اتمی در جریان سفر رافائل گروسی مدیرکل این نهاد امضا کرده بود، به مدت یکماه دیگر تمدید کرد.

سه ماه پیش جمهوری اسلامی بازدید سرزده بازرسان آژانس از تاسییسات اتمی را بر مبنای مصوبه‌ مجلس شورای اسلامی متوقف کرده بود. البته در این مدت دوربین‌های آژانس در تاسیسات اتمی فعالیت‌ها را ضبط می‌کنند، ولی تنها در صورت برداشته شدن تحریم‌ها فیلم‌ها را تحویل این نهاد وابسته یا سازمان ملل متحد خواهند داد و در صورت ادامه تحریم‌ها آنها نابود خواهند شد. امری که می‌توانست مذاکرات در وین را متوقف سازد.

نگرانی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی

رافائل گروسی اخیرا نگرانی خود را از ادامه فعالیت‌های هسته‌ای دیگر پنهان نمی‌کند. او در گفتگو با فایننشال تایمز می‌گوید «غنی‌سازی ۶۰ درصدی بسیار جدی است و تنها توسط کشورهایی انجام می‌شود که به دنبال بمب هستند.» مدیرکل آژانس انرژی اتمی در گفتگوی دیگری، اینبار با روزنامه گاردین، می‌گوید شرایط در دو سال گذشته تغییر کرده و توافق هسته‌ای کنونی نمی‌تواند پاسخگوی مشکلات باشد.

خوشبینی دوره‌های قبلی مذاکرات جای خود را به ابهام داده است. رابرت مالی مذاکره کننده ارشد آمریکا نیز بلافاصله پس از بازگشت به پایتخت اتریش برای شرکت در دور پنجم مذاکرات گفت «دور جدید مذاکرات می‌توانند سازنده باشند وشاید به نتایج خوبی هم دست پیدا کنیم، ولی کار برای انجام هنوز بسیار است.» عباس عراقچی نیز قبل از حرکت از تهران به سمت وین اظهار نظر مشابهی کرد و از جمله گفت « مسائل جدی و مهمی کماکان باقی مانده که باید حل و فصل شود.» البته معاون محمدجواد ظریف ابراز امیدواری کرد «در طول مذاکرات چند روزآینده انشاءالله بتوانیم به راه‌حل‌های نهایی دست یابیم.»

مشکلات جدی مذاکرات وین

این مشکلات جدی و مهمی که مذاکره‌کنندگان ایرانی و آمریکایی از آن صحبت می‌کنند و تا کنون بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای و بازگشت جمهوری اسلامی به تعهداتی را که در سال ۲۰۱۵ در پیامد امضای برجام متقبل شده بود مسدود کرده، کدامند؟

بر مبنای اطلاعاتی که کیهان لندن از منابع اتحادیه اروپا به دست آورده است، این مشکلات به سادگی برطرف نخواهند شد. نه آمریکا می‌تواند به خواست جمهوری اسلامی مبنی بر برداشته شدن کلیه تحریم ها تن در دهد و نه جمهوری اسلامی حاضر است سانتریفیوژهای نسل جدیدی را که در یک سال اخیر فعال کرده است، خاموش سازد.

علی اکبر صالحی در آستانه برگزاری دور پنجم مذاکرات در وین اعلام کرد که غنی‌سازی ۵، ۲۰ و ۶۰ درصدی اورانیوم همچنان ادامه دارد. بنا به گفته مدیر سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی در حال حاضر ذخیره اورانیوم ۲۰ درصدی به بالای ۹۰ کیلو رسیده است. مقدار اورانیوم غنی‌سازی شده ۶۰ درصدی نیز به گفته همین مقام جمهوری اسلامی بیش از ۳.۵ کیلو است و ۵۰۰۰ کیلو اورانیوم ۵ درصدی نیز در ماه‌های اخیر ذخیره شده است. این در حالیست که بر مبنای توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ ایران حق دارد تا سقف ۳.۷ درصد اورانیوم را غنی سازد و نمی‌تواند بیش از ۲۰۲ کیلو از آن را ذخیره کند.

جمهوری اسلامی تا کنون موافقت نکرده است سانتریفیوژهای نسل جدید را که بر پایه توافق سال ۲۰۱۵ نباید از آنها استفاده کند، خاموش سازد. منابع ایرانی می‌گویند آمریکا برداشته شدن عمده تحریم‌ها را مشروط به تخریب سانتریفیوژهای نسل جدید IR6, IT4 و IR9 کرده است. هدف از خارج ساختن این سانتریفیوژها از روند غنی‌سازی، افزایش «فاصله گریز» به حداقل ۱۲ ماه است، در حالی که در حال حاضر گویا فاصله جمهوری اسلام با بمب اتمی به ۳ تا ۴ ماه کاهش یافته است.

هشدار آمریکا

آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا که اخیرا به اسرائیل سفر کرده است در اشاره به روند پر پیچ و خم مذاکرات وین می‌گوید «ما مطمئن نیستیم که در حال حاضر ایران آمادگی بازگشت به توافق هسته‌ای و اجرای تمام مفاد آن را داشته باشد. آنها در حال حاضر اقداماتی انجام می‌دهند که برجام آنها را متوقف کرده بود.» یک دیپلمات آمریکایی می‌گوید «اگر مذاکرات غیرمستقیم وین شکست بخورد، ما آمادگی کامل داریم تا جلوی دستیابی ایران به بمب اتمی را بگیریم.»

تهران نیز هنوز بر برداشته شدن کامل تحریم‌ها اصرار دارد، در حالی که آمریکا فعلا قصد ندارد بخش عمده تحریم‌هایی را که در ارتباط با حمایت جمهوری اسلامی از گروه‌های شبه‌نظامی و تروریستی و یا نقض حقوق بشر وضع شده‌اند به تعلیق درآورد. با توجه به اینکه تنها هدف جمهوری اسلامی از مذاکرات در وین، برداشته شدن تمام تحریم‌هایی است که فروش نفت ایران را دچار اخلال کرده‌، بانک‌های کشور را در سیستم مالی جهانی به حاشیه رانده‌ و اقتصاد بیمار ایران را به کُما فرستاده‌، مشکل به نظر می‌رسد که به سادگی از اصرار بر برداشته شدن عمده تحریم‌ها دست بردارد.

آمریکا آمادگی برداشتن بیش از نیمی از ۱۶۰۰ تحریم‌هاییرا دارد که عمده آنها در دوران چهار ساله ریاست جمهوری دونالد ترامپ به تصویب رسید ولی نه تمامی آنها چنانکه خواست تهران است. این تحریم‌ها را می‌توان به سه گروه تقسیم کرد: تحریم‌های «سبز» که در سال ۲۰۱۸ با خروج آمریکا از توافق هسته‌ای به صورت اتوماتیک بازگشتند، تحریم‌های «زرد» در ارتباط با حمایت جمهوری اسلامی از تروریسم، و تحریم های «قرمز» که به نقض حقوق بشر ارتباط دارند.

گروه اول به صورت اتوماتیک با بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای برداشته خواهد شد. دولت جو بایدن آمادگی دارد که بخشی و نه تمام تحریم‌های گروه دوم را که بانک مرکزی و وزارت نفت هم بخشی از آن هستند بردارد، ولی خارج ساختن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بدون حمایت کنگره بسیار مشکل به نظر می‌آید و اگر هم امکانپذیر باشد احتیاج به زمانی نسبتا طولانی دارد. گروه سوم هم قرار است که سر جایش باقی بماند. گره اصلی گویا خارج کردن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نهادهای نظامی و اقتصادی وابسته به آن از فهرست تحریم‌هاست.

سایه «انتخابات» بر مذاکرات وین

سیزدهمین انتخابات ریاست جمهوری اسلامی نیز بر مذاکرات وین سایه انداخته است. اگرچه کشورهای غربی عضو کمیسیون برجام به این واقعیت واقف هستند که در این مذاکرات و اصولا هرگونه تصمیم مهمی، به ویژه در سیاست خارجی، حرف آخر با علی خامنه ای است و دولت نقشی در این زمینه‌ ندارد، با وجود این اصرار دارند که مذاکرات وین تا قبل از پایان دوران دومین دولت حسن روحانی به نتیجه برسد.

البته نگاهی به فهرست هفت کاندیدایی که از فیلتر شورای نگهبان عبور کرده‌اند، حکایت از این دارد که ۲۸ خرداد نام ابراهیم رئیسی رئیس کنونی قوه قضائیه ازکلاه شعبده‌بازی «بیت رهبری» بیرون خواهد آمد. ورود ابراهیم رئیسی به پاستور به نوعی مهندسی شده است که اگر هم توافقی قبل از ۲۸ خرداد حاصل شود و بخش‌هایی از تحریم‌ها برداشته شوند، دولت بعدی این «موفقیت» را به نام خود ثبت کند.

قرار گرفتن ابراهیم رئیسی در سمت ریاست جمهوری برخلاف وعده او به «تعامل یا همه کشورهای جهان»، گامی دیگر در جهت انزوای بیشتر ایران در جهان خواهد بود. اگر گشایش در روابط با غرب در دستور کار این نظام قرار می‌داشت شاید علی لاریجانی رئیس سابق مجلس شورای اسلامی می‌توانست گزینه مناسب‌تری باشد. ابراهیم رئیسی که کارنامه حقوق بشری سیاهی دارد و در سال ۶۷ یکی از سه عضو «هیئت مرگ» بود، بدون شک شخصیتی نیست که رهبران اروپا بتوانند او را به آسانی به عنوان رئیس جمهوری اسلامی بپذیرند و با او ملاقات کنند. اگرچه می‌توان مطمئن بود که دولت آینده برای برداشته شدن تحریم‌ها با آمریکا از سر سازش در خواهد آمد و اینبار علی خامنه‌ای و ابراهیم رئیسی مشترکا جام زهر را خواهند نوشید. این «سازش» ولی نباید به هیچ وجه بازگشت جمهوری اسلامی به جهان آزاد تلقی شود. برعکس، به نظر می‌رسد در دوران ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی نیز تنها روابط با روسیه و چین و به ویژه با روسیه ولادیمیر پوتین تقویت خواهد شد.
احمد رأفت

[کیهان لندن شماره ۳۱۳]