مطالعات کانون‌های بحرانی فرسایش خاک نشان می‌دهد هجوم شن‌های روان سالانه ۳۰ هزار میلیارد ریال به زیرساخت‌های کشور خسارت می‌زند اما سدسازی‌ها، پروژه‌های انتقال‌آب که برای برخی نهادهای حکومتی پولساز است، به عنوان اصلی‌ترین دلیل بروز این بحران، بدون هیچ‌بازدارندگی اجرا شده و می‌شود.
فرسایش بادی یا روبیدن موادی چون شن و خاک از سطح زمین بوسیله‌ی باد، همچنان یکی از بحران‌های جدی محیط زیست در ایران است. چنانکه ۱۴ میلیون هکتار از عرصه‌های کشور معادل حدود دو برابر مساحت استان یزد در شرایط بحرانی فرسایش بادی قرار دارد.
معاون وقت دفتر بیابان سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور در سال ۱۳۹۸ گفته بود که فرسایش بادی در کشور سالانه حدود پنج هزار میلیارد ریال خسارت اقتصادی و محیط زیستی به بار می‌آورد.
بنا به اعلام سازمان جنگل‌ها فرسایش بادی از سال ۸۹ تا ۹۶ در حدود ۲۷ هزار میلیارد ریال به بخش‌های مختلف مانند اراضی کشاورزی و زراعی، خطوط ریل راه‌آهن، فرودگاه و جاده‌ای و زیرساخت‌های شهری و روستایی خسارت وارد کرده است. رقمی که حالا در سال ۱۴۰۰ بیشتر نیز شده است.
انتشار نتایج مطالعات کانون‌های بحرانی نشان می‌دهد، ۱۸۷ منطقه کشور در ۲۲ استان به اصطلاح بیابانی کشور تحت‌تاثیر فرسایش بادی هستند که وسعت این مناطق ۲۹.۵ میلیون هکتار است و ۲۳۷ کانون بحرانی فرسایش بادی با وسعت حدود ۱۴ میلیون هکتار در این محدوده وجود دارد.
براساس آخرین اعلام سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری، حدود ۲ میلیارد تُن در سال فرسایش خاک در ایران رخ می‌دهد درحالی‌که بطور متوسط در اقلیم خشک و بیابانی ایران ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ سال طول می‌کشد تا یک سانتی‌متر خاک تشکیل شود.
بر اساس اطلس مناطق بیابانی بیش از ۸۸ درصد از کشور می‌تواند تحت تاثیر بیابان‌زایی قرار گیرد و مطابق بررسی سال ۲۰۱۸، ۳۷ میلیون هکتار از عرصه کشور در معرض تخریب سرزمین قرار دارد.
همچنین ۲۲ استان کشور با ۲۹.۵ میلیون هکتار وسعت در ۱۸۷ منطقه، تحت تاثیر فرسایش بادی قرار دارد و ۲۳۷ کانون بحران به وسعت ۱۳ میلیون و ۹۰۰ هزار هکتار وجود دارد.
بر اثر هجوم شن‌های روان سالانه ۳۰ هزار میلیارد ریال به زیرساخت‌های ریلی، جاده‌ای و کشاورزی و دیگر بخش‌ها خسارت وارد می‌شود.
به گفته‌ی پرویز گرشاسبی معاون آبخیزداری سازمان جنگل‌ها، «سدسازی غیر‌اصولی» از عوامل مهم بیابان‌زایی در ایران است که متوسط فرسایش خاک در آن سالانه ۱۶.۴ تُن در هکتار و متوسط فرسایش بادی نیز سالانه ۳۰ تن در هکتار است.
او اضافه کرد: «چنانچه تغییری در سیاست‌های فعلی رخ ندهد و ما همچنان با گسترش سدسازی‌ها، افزایش سطح زیر‌کشت و عدم مدیریت آب در کشور مواجه باشیم، در آینده‌ای نزدیک نه تنها به سمت بیابانی شدن حرکت خواهیم کرد بلکه دشت‌های بزرگ و تولیدی کشور نیز از چرخه خارج خواهند شد.»
منوچهر گرجی رئیس انجمن علمی خاک، در یک برنامه رادیویی اعلام کرد که «پدیده گرد و غبار مانند فرسایش آبی محدودیت ندارد و می‌تواند هزاران کیلومتر منتقل شود».
او ایران را کشوری «فرسایش خیز» و دارای رتبه‌های اول «فرسایش آبی و بادی» در دنیا خواند و گفت: «فرسایش آبی و بادی سالانه میلیاردها دلار هزینه به کشورمان تحمیل می‌کنند و کسی هم توجه چندانی به این موضوع نمی‌کند. توسعه کشور منافاتی با حفظ محیط زیست ندارد. اینکه برنامه‌های توسعه‌ای ما باعث مشکل‌دار شدن محیط زیست می‌شود به خاطر اشتباه بودن روش‌ها و شیوه‌های اجرای برنامه‌ها است.»
رئیس انجمن علمی خاک راه جلوگیری از تشدید فرسایش خاک را بکار گرفتن روش‌های خاص و متفاوت برای «پرورش دام، کشت گیاهان، جنگل‌ها و مناطق صنعتی و معادن» خوانده است.
به گفته‌ی او، «در مناطقی همچون سیستان و بلوچستان و قسمت‌هایی از خوزستان، زمین‌ها منشا گرد و غبار هستند و اصلی‌ترین دلیل آن ترددهای بی‌رویه دام‌ها و انسان‌ها و خودرو و موتورها است بنابراین محدودیت ترددها می‌تواند مشکلات ناشی از فرسایش بادی از جمله گرد و غبار را کاهش دهد.»
گرجی با بیان اینکه سالانه میلیاردها دلار بابت فرسایش خاک خسارت می‌پردازیم درصورتی‌که می‌توان درصدی از این پول را برای پیشگیری و جاده‌سازی‌های مناسب و مسائل عمرانی مربوط به خاک اختصاص داد، اظهار کرد: «کلیه وزارتخانه‌ها موظفند بودجه‌ای را برای اصلاح خاک بعد از اجرای پروژه‌ها در نظر بگیرند.
محمود عرب‌خدری معاون پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری هم در یک برنامه رادیویی با بیان اینکه فرسایش پدیده مفیدی برای طبیعت است، اظهار کرد: اگر خاک جابجا نمی‌شد در حال حاضر دشت‌های حاصلخیز در طول این میلیون‌ها سال نداشتیم اما اگر میزان این جابجایی خیلی زیاد و شدید شود خاک از محل اصلی خود خارج و منجر به ایجاد گرد و غبار، سیلاب و… می‌شود.
او در ادامه گفت: سطح زمین توسط یک لایه‌ای پوشانده شده که به آن خاک می‌گویند و با هرگونه جابه‌جایی خاک از قسمتی به قسمتی دیگر توسط باد یا آب فرسایش صورت می‌گیرد این در حالیست که عوامل انسانی فرسایش خاک را تشدید می‌کنند.
این استاد دانشگاه بخشی از فرسایش خاک را ناشی از فعالیت‌های کشاورزی دانسته و گفته است: «شخم زدن زمین، پوشش گیاهی را از بین می‌برد و متاسفانه شیوه شخم زدن و ماشین‌آلات کشاورزی در کشور ما مناسب نیستند و باعث تشدید فرسایش می‌شوند. از زمانی که ماشین‌آلات جدید به‌ویژه تراکتور وارد حوزه کشاورزی شدند شخم زدن زمین‌های پرشیب کشاورزی افزایش یافت اما ما هم نتوانستیم فناوری‌های جدید را همزمان با روستاییان به اشتراک بگذاریم.»
معاون پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری با تأکید بر اینکه شخم زدن زمین‌های بالای ۱۲درصد باید بر اساس قانون ممنوع است و هر کسی که این زمین‌ها را شخم زد، جریمه شود، گفت: «این مهم، نیاز به قوه قهریه و فراهم کردن تمهیداتی دارد که در این حوزه هم ضعیف هستیم.»
او ادامه داد: بیش از ۵۰ درصد لغزش‌ها در حاشیه جاده‌ها اتفاق می‌افتد. ملاحظات حفاظت خاک در دستگاه‌های دولتی وجود ندارد و متاسفانه قانون در این زمینه مسکوت مانده و وزارت جهاد کشاورزی هم در این حوزه ضعیف عمل کرده است.
این استاد دانشگاه از روش‌های تأمین آب هم انتقاد کرد و گفت: «درست است که ما محدودیت آبی داریم اما هزاران روش هم وجود دارد که بتوان با آن در مصرف آب صرفه‌جویی کرد اما ما به سراغ انتقال آب دریا رفتیم که هزینه و تبعات زیادی دارد و باعث فرسایش خاک می‌شود.»
مسعود منصور رئیس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور، ماه گذشته گفته بود: بر اساس ارزیابی‌های صورت گرفته اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری در هر هکتار در سال باعث استحصال سالانه ۳۱۱ متر مکعب آب و کاهش حدود یک تا دو تن فرسایش خاک می‌شود.
او خواستار تخصیص هر چه سریع‌تر اعتبار آبخیزداری به این سازمان شد و گفت: «در نیمه دوم سال امکان اجرای پروژه‌های آبخیزداری وجود نخواهد داشت. همچنین طی سه سال اخیر سازمان جنگل‌ها بودجه‌ای جداگانه از محل صندوق توسعه ملی برای اجرای پروژه‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری در اختیار داشت اما متاسفانه طی امسال بودجه‌ای برای این فعالیت از محل صندوق توسعه ملی در نظر گرفته نشده است.»
