پرونده اتمی جمهوری اسلامی: عقب‌نشینی زیر فشار

نزدیک شدن تعطیلات کریسمس، مذاکرات برای احیای برجام در وین را نیز به تعطیلی کشاند. مذاکره‌کنندگان قرار است روز ۲۸ دسامبر، سه روز قبل از پایان سال جاری میلادی، بار دیگر در پایتخت اتریش ملاقات کنند. البته قرار بود تا قبل از پایان سال ۲۰۲۱ این مذاکرات، حداقل بر پایه مهلت زمانی سه کشور اروپایی عضو برجام، خاتمه پیدا کند. اما در روزهای گذشته هم جمهوری اسلامی گامی به عقب برداشت و هم کشورهای اروپایی. جمهوری اسلامی که سه‌شنبه ۲۳ آذر از زبان محمد اسلامی رئیس سازمان انرژی اتمی گفته بود «کرج خارج از پادمان» است و بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی هرگز اجازه بازرسی از تاسیسات شرکت تکنولوژی سانتریفیوژ ایران (تسا) را دریافت نخواهد یافت، روز بعد با یک «نرمش قهرمانانه» اعلام کرد که این نهاد خواهد توانست دوربین‌های جدیدی را در این تأسیسات نصب کند.

البته مقامات جمهوری اسلامی که برای این تصمیم مورد انتقادهایی از جانب برخی جریانات داخلی از جمله روزنامه کیهان حسین شریعتمداری قرار گرفتند، تلاش کردند به نوعی آنرا توجیه کنند. رئیس سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی روز پنجشنبه ۲۵ آذر گفت این تصمیم به این خاطر گرفته شده که «هیچ بهانه‌ای به دست دشمنانی که تلاش می‌کنند از رسیدن تیم مذاکره ‌کننده به هدف خود که لغو تحریم‌هاست جلوگیری کنند» داده نشود. در حقیقت تهدید آمریکا به درخواست برگزاری نشست فوق‌العاده شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی  که می‌توانست پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی را به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارجاع دهد، دلیل این «نرمش قهرمانانه» است.

در صورت ارجاع مجدد پرونده اتمی جمهوری اسلامی به شورای امنیت، تحریم‌های بین‌المللی به صورت خودکار تا بررسی آن و رای‌گیری مجدد باز می‌گردند و دقیقا همین تهدید باعث شد جمهوری اسلامی در کمتر از ۲۴ ساعت نظر خود را در مورد نصب مجدد دوربین‌های بازرسی در تاسیسات شرکت تکنولوژی سانتریفیوژ ایران (تسا) تغییر دهد.

بازار مکاره در وین

یک عضو هیات نمایندگی اتحادیه اروپا در مذاکرات وین به کیهان لندن می‌گوید «گفتگوهای وین را باید به بازارهای خاورمیانه‌ تشبیه کرد که همه در حال چانه‌زنی هستند، اگر حتا نخواهند چیزی را بخرند یا بفروشند!» این مقام اروپایی در ادامه گفتگو با کیهان لندن می‌افزاید «در مقابل این عقب‌نشینی ایران، دیگر کشورهای مذاکره کننده به ویژه سه کشور اروپایی عضو برجام نیز می‌بایستی از خود نرمشی نشان می‌دادند. از همین رو عدم اعلام ختم مذاکرات به خاطر بی‌نتیجه بودن آنها در شرایط کنونی، شاید کم‌هزینه‌ترین عقب‌نشینی بود، چون برای ادامه فشار بر جمهوری اسلامی ایران باید همگرایی کنونی در مورد پرونده هسته‌ای ایران را حفظ کنیم.» همین مقام اروپایی می‌گوید «اروپا تنها نیم گام به عقب برداشت زیرا سقف زمانی پایان سال جاری میلادی را حفظ کرد و فقط چند روز بیشتر به جمهوری اسلامی فرصت داد که در ارتباط با درخواست‌های غیرمعقول خود تجدید نظر کند.»

از سخنان این مقام اروپایی چنین به نظر می‌آید که توافق بر سر دوربین‌های کرج، به عنوان عقب‌نشینی دوطرفه، تنها اقدامی تاکتیکی برای ممانعت از یک بحران گسترده سیاسی و دیپلماتیک در آخرین روزهای سال جاری میلادی است. هر دو طرف واقف هستند که نصب دوربین‌های جدید در تسای کرج و به تعویق انداختن یک هفته‌ای مذاکرات نمی‌تواند گره‌ای را باز کند! سخنان انریکه مورا مذاکره‌کننده ارشد اتحادیه اروپا  در روز جمعه ۱۷ دسامبر نیز این امر را تائید می کند که انسداد مذاکرات همچنان ادامه دارد. این مقام اروپایی بار دیگر تاکید می‌کند که فرصت باقیمانده چند ماه نخواهد بود بلکه باید در چند هفته به نتیجه‌ای دست یافت. مقام اروپایی که با کیهان لندن گفتگو کرد در اشاره به صحبت‌های انریکه مورا می‌گوید «ما محکوم به خوشبینی هستیم، اگرچه در شرایط کنونی تنها یک معجزه می‌تواند برجامی را که به کُما رفته است احیا کند. مذاکره با دولت کنونی جمهوری اسلامی که برخی از مقامات بانفوذش خواهان مرگ این توافق هستند و دیگران هم فقط رفع تحریم‌ها را می‌خواهند، اگر غیرممکن نباشد بسیار بسیار مشکل است.»

مخالفان برجام در جمهوری اسلامی

اشاره این مقام اروپایی به اظهارات برخی از چهره‌های جمهوری اسلامی چون حسین شریعتمداری مدیرمسئول روزنامه کیهان تهران و یا فریدون عباسی رئیس پیشین سازمان انرژی اتمی است که اخیرا در گفتگو با یک شبکه تلویزیونی روسیه گفته بود «الان فرصت خوبی است که برجام را برای همیشه کنار بگذاریم، چون سودی برای ما نداشته است و محدویت‌هایی که ما با پیوستن به این توافق پذیرفتیم  شرایط اقتصادی کشورمان را بهبود نبخشید، بنابراین ما نباید دیگر هیچ محدودیتی را بپذیریم.» ادامه سیاست عدم رعایت محدودیت‌های برجامی که جمهوری اسلامی در سال ۲۰۱۵ با پیوستن به توافق هسته‌ای پذیرفته بود و ادامه فعالیت‌های کنونی، چنانکه سفیر فرانسه در سازمان ملل متحد، در سخنانی به نمایندگی از سه کشور اروپایی عضو برجام گفت «این توافق را به پوسته‌ای خالی تبدیل خواهد کرد که نگه داشتن آن دیگر اهمیتی نخواهد داشت.»

در این میان، رفتار ضد و نقض دولت جو بایدن بر نگرانی‌های اسرائیل، کشورهای عربی خلیج فارس و حتا سه کشور اروپایی عضو برجام نیز افزوده است. در حاشیه نشست وزرای خارجه گروه موسوم به «جی۷» که هفت کشور صنعتی جهان را در بر می‌گیرد و آخر هفته گذشته در لیورپول بریتانیا برگزار شد، وزرای خارجه آمریکا، فرانسه، بریتانیا و آلمان نیز دیداری در رابطه با روند مذاکرات وین و پرونده اتمی جمهوری اسلامی داشتند. برخلاف آنچه در بیانیه رسمی این دیدار جانبی آمده است، اختلاف طرفین اروپایی با آنتونی بلینکن مسئول دیپلماسی دولت جو بایدن، کم نیست. اروپایی‌ها سیاست کج دار و مریز آمریکا در قبال مذاکرات را بسیار منفی ارزیابی کرده و آمریکا را متهم می‌کنند که به هر قیمتی خواهان بازگشت به برجام است.

دیپلماسی اسرائیلی

این سیاست متناقض آمریکا در جریان دیدار اخیر بنی گانتز وزیر دفاع اسرائیل از واشنگتن نیز دیده می‌شود. در حالی که بنی گانتز دیدار با همتای آمریکایی خود لوید اوستین را بسیار مثبت ارزیابی کرد، رسانه‌های اسرائیلی می‌نویسند دیدارش با آنتونی بلینکن نه تنها دستاوردی نداشت بلکه بسیار منفی بود. این دیدار در حدی منفی بود که نفتالی بنت نخست‌وزیر اسرائیل، خود را مجبور دید به وزیر خارجه آمریکا یادآوری کند که کشورش مهم‌ترین متحد آمریکا در خاورمیانه است. اسرائیل که هرگونه مذاکره‌ای با جمهوری اسلامی در ارتباط با برنامه‌های هسته‌ای را «بیهوده» ارزیابی می‌کند، سخت در تلاش است که خود را آماده اقدام نظامی در صورت عدم توقف برنامه‌های هسته‌ای تهران سازد. این تلاش‌ها و حمایت نظامی آمریکا در دیدارهای بنی گانتز با لوید اوستین و همچنین کنت مک‌کنزی فرمانده نیروهای آمریکایی در خاورمیانه «سنتکام» نیز مورد بحث قرار گرفتند.

از سوی دیگر، در حالی که ژنرال کنت مک‌کنزی در خاتمه دیدارش با بنی گانتز بار دیگر تاکید کرد که سنتکام «طرح‌هایی برای اقدام نظامی علیه ایران را همیشه آماده دارد و منتظر دستور است»، دولت آمریکا تقاضای اسرائیل برای تحویل زودهنگام هواپیماهای سوخت‌رسان را رد کرده است. بوئینگ‌های KC46 که می‌توانند تا اهدافی در ۱۱هزار کیلومتری پرواز کنند و بیش از ۱۰ ساعت در هوا بمانند، به نوشته رسانه‌های اسرائیل، برای «موفقیت در عملیات حمله به تاسیسات ایرانی اهمیتی حیاتی دارند.» این هواپیماهای سوخت‌رسان دو سال پیش سفارش داده شده بودند و طبق قرارداد باید ۴ سال دیگر تحویل داده شوند.

البته اقدامات اسرائیل برای مقابله با برنامه هسته ای جمهوری اسلامی تنها به تدارک مقدمات اقدام نظامی خلاصه نمی‌شود. فعالیت‌های دیپلماتیک اسرائیل نیز که جمهوری اسلامی را خطری جدی برای امنیت خود تلقی می‌کند، در ماه‌های اخیر افزایش چشمگیری داشته‌اند. سفر یائیر لاپید وزیر خارجه اسرائیل به لندن و پاریس، سفر بنی گانتز به آمریکا و بالاخره سفر اخیر نفتالی بنت به امارات متحده عربی و سفر قبلی‌اش به مسکو برای ملاقات با ولادیمیر پوتین بی‌نتیجه نبوده است. سخنان اخیر میخائیل اولیانوف نماینده روسیه در مذاکرات وین که در اشاره با سانتریفیوژهای نسل جدیدی که جمهوری اسلامی در نطنز برای غنی‌سازی ۲۰ و ۶۰ درصدی به کار گرفته است، گفته بود: «با اینها چکار می توانیم بکنیم؟ یک گزینه انتقال آنها به خارج ایران است، گزینده دیگر نابود کردن آنهاست و گزینه سوم هم انبار کردن و پلمب آنها تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است» نتیجه مذاکرات نفتالی بنت با ولادیمیر پوتین است. سخنانی که بدون شک به مذاق مقامات تهران خوش نیامده است. روسیه هرگز روابط بسیار نزدیک خود با اسرائیل و سیاست اولویت دفاع از امنیت این کشور را منکر نشده و دلیلی هم ندارد آن را به خاطر جمهوری اسلامی تغییر دهد!
احمد رأفت

[کیهان لندن شماره ۳۴۲]