نارضایتی دهک‌های پایین درآمد از هزینه‌های سرسام‌آور درمان؛ دسترسی نابرابر به خدمات سلامت

جمهوری اسلامی در حالی که «عدالت» را یکی از شعارهای مهم انقلاب و حکومت خود قرار داده بود اما طی چهار دهه گذشته با تشدید بی‌عدالتی و نابرابری سبب افزایش شکاف طبقاتی در کشور شده است. دسترسی نابرابر به خدمات درمان و هزینه‌های سرسام‌آور بدون حمایت کافی بیمه‌ سلامت از جمله مشکلات اقشار فرودست و کم‌درآمد جامعه است.

هزینه سنگین درمان شامل ویزیت، آزمایشگاه و دارو برای اقشار بازنشسته، کارگر و دیگر حداقل‌بگیران به یکی از مشکلات اساسی آنها تبدیل شده است. در حالی که دولت مدعی ارائه خدمات درمانی بیمه برای بازنشستگان و کارگران است اما هزینه‌های بسیاری از داروها به صورت آزاد محاسبه می‌شود و داروهای خاص و ویتامین‌ها نیز غالبا جزو هزینه‌های مشمول بیمه‌ نیستند.

«بهبود سطح خدمات بیمه درمانی» یکی از مطالباتی است که از سوی بازنشستگان مختلف از جمله بازنشستگان فولاد و تأمین اجتماعی بارها در اعتراضات و بیانیه‌ها بر آن تأکید شده است.

به گفته بازنشستگان فولاد، برخی از آنها به سبب نوع کار خود در معادن یا کارخانه‌های فولاد با بیماری‌های ریوی و پوستی درگیر هستند؛ با این حال هزینه‌‌های درمان خود را به صورت تمام و کمال و به‌موقع دریافت نمی‌کنند.

بازنشستگان فولاد در گفتگو با خبرگزاری ایلنا درباره بیمه‌های درمانی گفته‌اند که «صندوق فولاد برای تأمین درمان بازنشستگان خود با شرکت سلامت، بهداشت و درمان صنعت و معدن نوین کار می‌کند که یک شرکت «مسئولیت محدود» محسوب می‌شود؛ بنابراین قلمروی فعالیتش تجاری است. این در حالی است که ما بازنشستگان فولاد در گذشته درمانگاه خود را داشتیم و این درمانگاه متعلق به مجموعه‌ی فولاد بود اما به تدریج آن را به پیمانکاران سپردند و در نهایت مسئولیت‌های مربوط به آن را هم به شسبد واگذار کردند. قاعدتا درمانگاه فولاد دیگر مانند سابق خدمات نمی‌دهد و شسبد با مراکز دیگر طرف قرارداد می‌شود. هزینه‌های درمان بازنشستگان هم باید از طریق قرارداد با بیمه تکمیلی پرداخت شود. این وضعیت که با اولویت برون‌سپاری تثبیت شده، طوری است که انگار درمان اجاره‌‌ای شده است.»

به گفته بازنشستگان آنها ناچار هستند که هزینه درمان را پرداخت و بعد از شرکت بیمه آن را دریافت کنند ولی شرکت بیمه نیز این هزینه را به صورت خُرد خُرد به آنها باز می‌گرداند. برای نمونه آنها ممکن است برای درمان یک بیماری چند میلیون تومان هزینه کنند اما این مبلغ نه به صورت یکجا بلکه به صورت ۳۰۰-۴۰۰ هزار تومانی ماه به ماه به آنها باز می‌گردد و این روند بسیاری از آنها را دچار مشکل کرده است؛ آنها «به دلیل سن بالا، توان پیگیری دریافت هزینه‌ها یا رفع نواقص مدارکشان را ندارند؛ در نتیجه پس از مدتی کارشان را پیگیری نمی‌کنند. مشکلات بازنشستگان فولاد یادآور وضعیتی است که کم و بیش در سایر صندوق‌های بیمه‌ای و بازنشستگی وجود دارد اما در صندوق فولاد به دلیل کم بودن تعداد بازنشستگان نسبت به صندوق‌های کشوری و تامین اجتماعی چندان مورد توجه قرار نگرفته است.»

در دو سال گذشته نیز شروع کرونا و ابتلای بسیاری از حداقل‌بگیران به این بیماری سبب افزایش هزینه درمان در خانوارها شده است. بسیاری از خانوارهای کم‌درآمد ناچار شده‌اند در صورت بروز بیماری حاد به پزشک مراجعه کنند. مراجعه دیرهنگام به پزشک و دندانپزشک به دلیل مشکلات مالی، سلامت میلیون‌ها نفر در ایران را تحت تاثیر قرار داده است.

این در حالیست که به گفته کارشناسان در چهار دهه گذشته در ایران دسترسی نابرابر به خدمات سلامت نیز اتفاق افتاده است. به تازگی مرکز تحقیقات عدالت در سلامت دانشگاه علوم پزشکی تهران پژوهشی درباره «نابرابری‌های سلامت در ایران» انجام داده که نتایج آن در سمیناری در اول اسفندماه و به مناسبت روز جهانی عدالت اجتماعی مطرح شد.

امیرحسین تکیان مسئول مرکز تحقیقات عدالت در سلامت دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره نتایج این پژوهش گفت: «مهم‌ترین هدف غایی نظام سلامت، عدالت است. یعنی من شهروند با هر درجه از درآمد و در هر منطقه جغرافیایی بتوانم بدون مشکل به خدمات بهداشتی و درمانی دسترسی داشته باشم. متاسفانه در کشور ما برخلاف اصل ۲۹ قانون اساسی و سیاست‌ها‌ی کلی نظام سلامت، بحث عدالت در سلامت به شدت نگران‌کننده است. البته اقدامات خوبی در دهه‌ها‌ی اخیر انجام شده، اما هنوز دهک‌ها‌ی نابرخوردار جامعه، پرداختی بیشتری در حوزه سلامت دارند. بطور مثال، جمعیت روستایی ما به طرز معناداری، هزینه بیشتری در حوزه سلامت پرداخت می‌کند.»

امیرحسین تکیان افزود که «در دوران طرح تحول سلامت، پرداختی از جیب بیماران از بالای ۵۰ درصد به زیر ۳۵ درصد رسید، اما الان ما دلایل کافی داریم که بگوییم پرداختی از جیب بیماران به بالای ۴۰ درصد رسیده است. با مدلینگ‌ها و محاسبات غیررسمی که خیلی به واقعیت نزدیک است، فکر می‌کنیم الان پرداختی مردم به بیشتر از ۴۰ درصد است. در برنامه چهارم توسعه قرار بود پرداختی از جیب بیماران به زیر ۳۰ درصد برسد که هیچ زمانی به این هدف نرسیدیم. حتی در سال ۱۳۹۳ که بودجه عظیمی برای طرح تحول سلامت تامین شد، باز هم به این عدد نرسیدیم. در تایلند رقم پرداختی بیماران حدود ۱۸ درصد کل هزینه‌ها است و در ترکیه فکر می‌کنم این رقم حدود ۲۰ درصد است که با کشور ما تفاوت معناداری دارد.»

مسئول مرکز تحقیقات عدالت در سلامت دانشگاه علوم پزشکی تهران یادآور شد که «همچنین بطور بارزی میزان تخت‌ها‌ی بیمارستانی ما بسیار پایین‌تر از حد استاندارد است. با وجود اقداماتی که انجام شده، اما هنوز حداکثر کمتر از ۱۵۰ هزار تخت بیمارستانی داریم. آلمان با جمعیتی مشابه ما حدود ۴۷۰ هزار تخت بیمارستانی دارد که البته من نمی‌خواهم ایران را با آلمان مقایسه کنم که یکی از بالاترین‌ها‌ی این شاخص در دنیاست، اما در مقایسه با بسیاری از کشور‌ها نیز سرانه تخت بیمارستانی پایینی داریم. جدای از آن، توزیع تخت‌ها هم مشکل اساسی دارد. در توزیع منابع انسانی حوزه سلامت هم مشکل جدی داریم.»