روسیه به سیاست‌های وحشت‌آفرینی خود ادامه می‌دهد. حریق ناشی از بمباران نیروگاه اتمی زاپروژیا در جنوب اوکراین که بزرگترین نیروگاه اتمی اروپا به حساب می‌آید، خوشبختانه با فداکاری مامورین آتش‌نشانی اوکراین مهار شد و توانست جلوی اتفاق فاجعه‌ای با ابعاد تصورناپذیر را بگیرد.
در اروپا هنوز بسیاری خاطره فاجعه‌ای را که حادثه‌‌ی مرگبار نیروگاه چرنوبیل در شمال اوکراین در اردیبهشت ۱۳۶۵ آفرید و گسترش ذرات مواد رادیواکتیو آن حتا به چند شهر شمالی ایتالیا نیز رسید، فراموش نکرده‌اند. با توجه به اینکه قدرت نیروگاه زاپروژیا ده برابر چرنوبیل برآورد می‌شود، این وحشت کاملا قابل درک است. البته چنین حمله‌ای، که می‌تون آنرا مصداق جنایت جنگی دانست، دور از انتظار نبود. چند روز قبل از این حمله، ولادیمیر پوتین دستور آماده‌باش پدافند ضدهسته‌ای روسیه را صادر کرده بود. برخلاف نظر برخی که صحبت از حمله با بمب هسته‌ای به اوکراین می‌کردند، مشخص بود که هدف اصلی، حمله به نیروگاه‌های اتمی اوکراین و دقیقا نیروگاه زاپروژیا بود. استفاده از بمب اتمی در این بحران به معنای آغاز جنگ جهانی سوم با عواقب غیر قابل تصور است. سرگئی لاوروف وزیر خارجه قدرتمند روسیه در روزهای گذشته هشدار داده بود که جنگ جهانی سوم «هسته‌ای و ویرانگر» خواهد بود. البته این ویرانگری دامن خود روسیه را نیز خواهد گرفت، چون آمریکا و برخی دیگر از کشورهای غربی که مجهز به سلاح‌های هسته‌ای هستند، به سرعت در مقابل چنین حمله‌ای از سوی روسیه از خود واکنش نشان خواهند داد.
تا کنون در مرز اوکراین با بلاروس دو دیدار بین هیات‌های روسی و اوکراینی، البته بدون هیچ دستاورد قابل ملاحظه‌‌ای انجام گرفته و مشکل به نظر می‌رسد که در این مرحله از جنگ و تا زمانی که تحریم‌های گسترده بین‌المللی اقتصاد ضعیف روسیه را زمینگیر نکرده باشد و تضادها درون جامعه روس پوتین را تحت فشار جدی قرار ندهد، وی در سیاست نظامیگری خود بازنگری کند. البته نمی‌توان منکر شد که این تضادها در سطوح مختلف در روسیه در حال رشد هستند. بر پایه چند نظرسنجی که در ماه‌های گذشته در روسیه انجام گرفته بود، ولادیمیر پوتین از حمایت گسترده‌ای بین ۶۰ تا ۷۰ درصد برخوردار است. سیاست‌های ناسیونالیستی افراطی و روس‌برتری ولادیمیر پوتین، همراه با رویای بازگشت روسیه به عنوان یک ابرقدرت به صحنه سیاست جهانی و احیای نوعی امپراتوری، اگرچه به ظاهر متفاوت از روسیه تزاری و یا اتحاد جماهیر شوروی، بدون شک طرفدارانی دارد، ولی این حمایت با آغاز اثرگذاری جدی تحریم‌های گسترده بین‌المللی، در کنار اشتباهات محاسباتی ولادیمیر پوتین در جنگ علیه اوکراین، حلقه حامیان وی را محدود و تنگ‌تر خواهد کرد.
بحران در اقتصاد نحیف روسیه
تحریم‌های اقتصادی برای اینکه به اوج تاثیرگذاری برسند احتیاج به زمانی حداقل چند هفته‌ای دارند. زمانی که بانک‌‌های تحریم شده روسیه کاملا فلج شده باشند، اعتراض‌ها در مسکو، سن پترزبورگ و دیگر شهرهای روسیه گسترش پیدا خواهد کرد و به مشکلی اساسی برای دولتی تبدیل خواهد شد که امروز توجه‌اش به تصرف اوکراین است و تمام توان خود را در خدمت جنگ قرار داده است.
اما توان نظامی روسیه نیز در هفته اول جنگ نشان داد که دست‌کم در دو زمینه با مشکلات جدی روبروست.
یکی، ارائه خدمات لجستیک به ارتش عظیمی که راهی اوکراین شده است. عدم توانایی ارتش روسیه در رساندن به موقع سوخت و غذا به نیروهایش در خاک اوکراین، بسیاری از کارشناسان نظامی غربی را نیز که ارتش روسیه را با قابلیت‌های بالاتری تصور می‌کردند، شگفت‌زده کرده است. این عدم توانایی بدون شک در روحیه سربازان روس که بسیاری از آنها سرباز وظیفه و نه نیروی حرفه‌ای هستند نیز تاثیرات منفی گذاشته است.
دیگری، اشتباه اطلاعاتی است. گزارش‌هایی که نیروهای امنیتی روسیه در ماه‌های اخیر جمع‌آوری کرده بودند نیز در بسیاری موارد غلط از آب درآمده و پیشروی نیروهای مسکو در خاک اوکراین را با مشکلات جدی روبرو ساخته است. اعزام نیروهای چچنی به اوکراین، به گفته‌ی برخی کارشناسان نظامی غربی، حکایت از اختلاف نظرهایی بین فرماندهان نظامی و ولادیمیر پوتین دارد. قرار ندادن این نیروها زیر فرماندهی ارتش روسیه به مذاق بسیاری از امرای ارتش خوش نیامده است. این اختلافات در صورت ادامه جنگ با اوکراین می‌تواند به مشکلات موجود در روسیه دامن بزند.
مقاومت شگفت‌انگیز اوکراین
یکی از مهم‌ترین اشتباهات محاسباتی روسیه قبل از حمله به اوکراین، ارزیابی واکنش رهبران و مردم این کشور بود. البته این اشتباه در مورد کشورهای غربی نیز صدق می‌کند. آنها انتظار نداشتند که رهبران سیاسی اوکراین و به ویژه رئیس جمهور ولودیمیر زلینسکی با شجاعت در کشور باقی بمانند. این کمدین سابق که با نزدیک به ۷۰ درصد آرای مردم به ریاست جمهوری رسید، نشان داد که سیاستمداری با کفایت و بسیار شجاع است. شجاعت ولودیمیر زلینسکی بسیاری از دیگر سیاستمداران اوکراین را نیز وادار ساخت که همان راه و روش را در پیش بگیرند و استوار در کنار مردم ارتش و مردم برای دفاع از کشورشان بایستند. بی‌تردید مقاومت ولودیمیر زلینسکی و دیگر دولتمندان اوکراین تشویق مهمی برای ایستادگی مردم در مقابل روسیه مهاجم بوده است که خود نیز از پشتیبانی همین مردم روحیه می‌گیرند. مردمی که گاهی با دستان خالی در مقابل ستونی از تانک و نفربرهای زرهی روسیه ایستاده‌اند و در برخی موارد روس‌ها را مجبور به توقف و یا حتا تغییر مسیر کرده‌اند.
اروپا و غرب که در ابتدا تنها در حرف و بطور صوری از اوکراین در مقابل تهاجم روسیه دفاع می‌کردند و وعده پشت وعده می‌دادند بدون آنکه به آنها عمل کنند، شرمنده در مقابل مقاومت مردم اوکراین و البته زیر فشار افکار عمومی کشورهایشان که صدهاهزار تن از آنان به خیابان‌ها آمدند، مجبور شدند مماشات را تا حدی کنار گذاشته و حداقل با ارسال تجهیزات نظامی به اوکراین در مقابل تهاجم روسیه از این کشور حمایت کنند.
در این روزها در بسیاری از کشورهای اروپایی جنبشی کم‌سابقه و مردمی به راه افتاده که تنها به تظاهرات گسترده علیه تهاجم نظامی روسیه خلاصه نمی‌شود. شخصا به صورت داوطلب ۱۲ ساعت در یکی از چند ده مرکز جمع‌آوری کمک برای مردم اوکراین در شهر رم کار کردم. عمده کمک‌ها لباس‌های کهنه‌ای نبودند که در گوشه گنجه خاک می‌خورند بلکه بیشتر مردم لباس‌های نو و هنوز پیچیده در بسته‌بندی را تحویل می‌دادند. مغازه‌ها اجناسی را که قرار بود به مراکز جمع‌آوری کمک برای اوکراین تحویل داده شود به بهایی که خریده بودند می‌فروختند. داروهای مورد احتیاج همه در بسته‌های استاندارد داروخانه‌ها بودند و نه داروهایی که دیگر از آنها استفاده نمی‌شود. چنین جنبش همبستگی و حمایتی در دوران جنگ یوگسلاوی سابق نیز که هم‌مرز با ایتالیاست دیده نشده بود. شاید به این خاطر که در یوگسلاوی سابق جنگ داخلی بود و یک کشور خارجی به آن حمله نکرده بود و شاید هم به خاطر اینکه مردم اکثر کشورهای اروپایی نگاهی کاملا منفی به روسیه‌ی ولادیمیر پوتین دارند. البته مقاومت کم‌نظیر مردم اوکراین آنهم با دست خالی نیز که بسیاری را شرم‌زده کرد، تاثیر مهمی در این جنبش همبستگی و پشتیبانی جهانی داشته است.
پیامدهای جنگ پوتین علیه اوکراین برای جمهوری اسلامی
جنگ روسیه علیه اوکراین و بحران ناشی از آن، بی‌تردید پیامدهایی نیز برای جمهوری اسلامی خواهد داشت که اولین آنها در مذاکرات وین خود را نشان داده است. میخائیل اولیانوف نماینده روسیه در این مذاکرات که در چند ماه گذشته به به صحنه‌گردان اصلی و سخنگوی تهران تبدیل شده بود، پس از آغاز این جنگ دیگر حتا در جلسات هم شرکت نمی‌کند. یک عضو هیات نمایندگی اتحادیه اروپا در مذاکرات وین به کیهان لندن می‌گوید «با آغاز جنگ در اوکراین و به ویژه با تحریم‌های سنگین از سوی اتحادیه اروپا و دیگر کشورهای اروپایی از جمله سوئیس که همیشه بی‌طرف بوده، روسیه دیگر خواهان دستیابی به توافقی در وین نیست.» همین دیپلمات اروپایی در ادامه گفتگو با کیهان لندن می‌افزاید «با کنار گذاشته شدن روسیه از بازار جهانی انرژی، بازگشت جمهوری اسلامی به این بازار کاملا به ضرر مسکو است، زیرا در عمل می‌تواند تا حدی مشکلات انرژی جهان را حل کند تا خروج مسکو از این بازار عواقب محدو‌تری داشته باشد.»
البته با وجود اینکه مذاکرات در حال حاضر در بن‌بست قرار دارد و خواست‌های قدیمی جمهوری اسلامی که پس از آغاز جنگ روسیه علیه اوکراین دوباره روی میز مذاکرات وین قرار گرفتند، توافقی را که گفته می‌شد ۹۸ درصد آن به دست آمده، دوباره زیر سوال برد، همزمان امیدها برای امضای این توافق بار دیگر، دست‌کم در این روزها، کمرنگ شده است. اگرچه خبرهای متناقضی نیز از همه طرفین در ارتباط با هم اعلام توافق در ساعات آینده و هم توقف مذاکرات به گوش می‌رسد.
احمد رأفت
