در سال ۲۰۱۴ اوکراین با تهاجم از سوی روسیه روبرو و شبه‌جزیره کریمه در جنوب شرقی این کشور پس از یک «رفراندوم» نمایشی به روسیه ضمیمه گشت. دولت از کشورهای دیگر درخواست کمک از جمله نیروهای داوطلب کرد اما پاسخی نگرفت. آن زمان برخی نیروهای داوطلب از کشورهای بالتیک و مهاجران اوکراینی در کانادا راهی اوکراین شدند. راستگرایان رادیکال خود اوکراین نیز در کشورشان به این درخواست پاسخ مثبت دادند.
در چنان شرایطی، گردان بدنام «آزوف» شکل گرفت. یک نیروی راست افراطی در ارتش اوکراین که توسط سازمان ملل به نقض حقوق بشر متهم شد. نیروی که بلافاصله به بازیگر کلیدی در تبلیغات روسیه علیه اوکراین تبدیل شد.
در سال ۲۰۱۴ اوکراین اساساً برای تهاجم آماده نبود: کشور در آستانه یک جنگ داخلی بود و ارتش مدت‌ها بود که بودجه بسیار محدودی داشت. اوکراینی‌ها در آن هنگام هیچ شانسی برای دفاع از خود در برابر یک قدرت هسته‌ای مهاجم نداشتند.
در ابتدا، این گروه متشکل از جناح راست افراطی و افراد مختلفی بود که به دنبال ماجراجویی بودند از جمله مردان داوطلبی که از ایدئولوژی ویژه‌ای پیروی نمی‌کردند اما یک وابستگی گروهی بین آنها شکل گرفته بود. در این میان، حتا برخی رادیکال‌های راستگرای سوئدی و فنلاندی نیز به این گروه پیوستند.
اگر در پیشینه آنها دقت شود، کسانی را می‌توان یافت که متعلق به گروه‌های حاشیه‌ای جامعه، «اسکین‌هد»ها (راست‌های افراطی که کله خود را تیغ می‌اندازند) یا افرادی با عشق به شکار حیوانات بودند و یا کسانی که دوست داشتند تی‌شرت‌های تنگ بپوشند و با چاقو و تفنگ مسلسل ژست و عکس بگیرند و بیشترشان بدون آنکه از ایدئولوژی خاصی یا جریان خاص سیاسی پیروی کنند یا درکی از آنها داشته باشند.
«گردان آزوف» خود را در شرایطی در نبردهای سال ۲۰۱۴ متمایز کرد که هرج و مرج کشور را فرا گرفته و ارتش اوکراین ناتوان از کنترل مرزها بود. برخی از اعضای گردان برای مبارزه با جدایی‌طلبانی که توسط روسیه سازماندهی شده بودند به ماریوپل و منطقه دونباس رفتند و آنها را شکست دادند.
ماریوپل تنها برای چند روز در دست جدایی‌طلبان بود و کنترل اوکراین به لطف تلاش‌های «گردان آزوف» پس گرفته شد. از این رو برخی از اعضای آن به دلیل به خطر انداختن جان خود برای اوکراین مشروعیت قابل توجهی کسب کردند.
این گروه به زودی با همین نام در ارتش اوکراین ادغام شد؛ اقدامی که بدون مناقشه صورت نگرفت. در سال ۲۰۱۶، دفتر سازمان ملل متحد برای هماهنگی امور بشردوستانه (OCHA) گزارشی را منتشر کرد که در آن «گردان آزوف» به نقض قوانین بین‌المللی بشردوستانه متهم شد.
این گزارش وقایع را در دوره‌ای بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۶ توصیف می‌کند که گفته می‌شود «آزوف» ساختمان‌های غیرنظامی‌در اوکراین را تصرف کرده و از آنها به عنوان انبار سلاح‌های خود استفاده می‌کرد و ساکنان آنها را پس از غارت خانه‌هایشان آواره کرده بود. این گزارش همچنین این گردان را به تجاوز و شکنجه زندانیان در منطقه دونباس متهم کرد. کار به آنجا کشید که بعضی اعضای کنگره ایالات متحده آمریکا پیشنهاد کردند این گردان به عنوان یک گروه تروریستی ثبت شود.
این مجموعه به بستر تبلیغات سیاسی و پروپاگاندای روسیه و پوتین علیه اوکراین و ارتش و دولت این کشور تبدیل شد تا وی ولادیمیر پوتین مرتب تکرار کند که اوکراین باید «نازی‌زدایی» شود!
همه اینها در دوران دولت پیشین اوکراین به ریاست ویکتور یانوکوویچ که اتفاقا وابسته به روسیه بود، اتفاق افتاد! وگرنه به هیچوجه شایسته یک کشور دموکراتیک نیست که اجازه دهد یک گروه ضددمکراتیک برایش بجنگند. با اینهمه حمله نظامی روسیه علیه اوکراین در ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ نشان داد که آن تهاجم در عمل هشت سال ادامه یافته و جان بیش از ۱۴۰۰۰ نفر را گرفته است. اکنون بالاترین اولویت برای اوکراین این نیست که کشور را از شرّ رادیکال‌های راستگرا پاکسازی کند. شرایط به گونه‌ایست که کشور برای بقای خود می‌جنگد. اما برخی تحلیلگران معتقدند که مشکل اینجاست که بدون خنثی کردن «گردان آزوف»، اوکراین مستقیم زیر بمباران مداوم پروپاگاندای روسیه قرار گرفته است.
در رسانه‌های روسیه از این گردان بارها برای توجیه تهاجم به اوکراین استفاده شده است. «آزوف» زمانی به کار آمد که روسیه می‌خواست به دشمنی که تراشیده بود، یک چهره و نام بدهد و دنبال یک «دشمن» با نام و نشان می‌گشت. به ویژه زمانی که این گردان در خط مقدم در سال ۲۰۱۴ در ماریوپل و کاملاً در دسترس بنگاه‌های تبلیغاتی روسیه قرار داشت.
دستگاه تبلیغاتی روسیه از «گردان آزوف» ماهرانه یک پروپاگاندای موازی علیه اوکراین ایجاد کرد: گردان آزوف دشمن همیشگی روسیه!
«اهریمن در اوکراین کیست؟ گردان آزوف! آزوف یعنی چه؟ یعنی نازی!» سپس موازی با این تبلیغ هر کسی که نسبت به روسیه منتقد و بدبین باشد بلافاصله «نازی» نامیده می‌شد. درواقع این یک «شاهکار تبلیغاتی» است که بتوان بسیاری از روس‌ها را متقاعد کرد که هر کسی که در حال حاضر روی زمین با روسیه می‌جنگد، نازی است! به ویژه بر اساس این پیشینه‌ی تاریخی که روس‌ها بدترین خاطرات را از نازی‌ها در دوران جنگ جهانی دوم دارند.
حالا از زمان تهاجم نظامی ۲۴ فوریه ۲۰۲۲، روسیه یکسری اتهامات نادرست علیه اوکراین مطرح کرده است. پوتین معتقد است که این کشور باید «نازی‌زدایی» و «غیرمیلیتاریزه» شود. او مقامات اوکراینی را به نسل‌کشی در منطقه دونباس، جایی که بسیاری از اوکراینی‌های روسی‌زبان زندگی می‌کنند، متهم می‌کند. روسیه همچنین «گردان آزوف» را مسئول چندین حمله در طول جنگ در اوکراین، از جمله بمباران تئاتر در ماریوپول، جایی که صدها غیرنظامی‌در آن پناه گرفته بودند، دانسته است.
اما این گردان با فقط حدود ۹۰۰ عضو، درواقع بخش بسیار کوچکی از ارتش اوکراین را تشکیل می‌دهد. بر اساس گزارش موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک (IISS)، اوکراین تا سال ۲۰۲۱ در مجموع ۲۰۹۰۰۰ سرباز در خدمت داشت که البته تخمین زده می‌شود که ارتش اوکراین پس از تهاجم روسیه به خاطر ورود نیروهای داوطلب بیشتر از این حدود نیرو داشته باشد. با وجود این «گردان آزوف» از ابتدای جنگ پوتین بیشترین توجه را توسط دستگاه تبلیغاتی روسیه به خود جلب کرده و همزمان تلاش میهن‌پرستانه ارتش و نیروهای داوطلب را بدنام کرده و خوراک تبلیغاتی وسیعی برای پوتین درست کرده است.
این واقعیت که همه جهان درباره «گردان آزوف» شناخت دارد نیز نتیجه‌ی بخشی از تبلیغات روسیه است وگرنه چند نفر از شما که این سطور را می‌خوانید از نیروهای افراطی و نظامی که در دیگر کشورهای اروپایی دیگر نیز وجود دارند با خبر هستید؟!
بزرگنمایی «آزوف» توسط روسیه فقط یک هدف را دنبال می‌کند و آنهم این است که این گردان قدرتمندتر از واقعیت به تصویر کشیده شود تا جنگ پوتین و حملات مرگبار روسیه علیه شهرها و مردم اوکراین توجیه شود! در رسانه‌های روسی همزمان که می‌گویند «آزوف» در ماریوپل در حال تار و مار شدن است، اما در عین حال حملات تروریستی را برنامه‌ریزی می‌کند و انجام می‌دهد! تو گویی این چندصد نفر می‌توانند همه جا باشند!
واقعیت اما این است که راست رادیکال در اوکراین یک حرکت بسیار کوچک است که تقریباً هیچ نفوذی در پارلمان و دولت این کشور ندارد. بزرگترین حزب راست افراطی اوکراین به نام «سووبودا» Svoboda در انتخابات گذشته اندکی کمتر از دو درصد آرا را به دست آورد و تنها چند کرسی در پارلمان دارد. اکثریت مطلق پارلمان اوکراین در کنترل نیروهای میانه‌رو است. به حزب «خدمتگزار مردم» نیز که همان حزب ولودیمیر زلینسکی رئیس جمهوری یهودی این کشور است، مطلقا برچسب نازی نمی‌چسبد.
چنین اتهامات و تبلیغاتی از سوی روسیه علیه اوکراین به راستی بسیار مسخره است چرا که اگر اوکراین در این مورد با سایر کشورهای اروپایی مقایسه شود، اتفاقا با این واقعیت متمایز می‌شود که حرکت‌های افراطی راستگرا در اوکراین که یکی از بزرگترین کشورهای اروپا با جمعیت بیش از ۴۰ میلیون است، بسیار کوچکتر و محدودتر از سایر کشورهای اروپایی است.
گردآوری و تنظیم: فرامرز نوروزی
