احمد رأفت – رقابت بین ترکیه و جمهوری اسلامی برای نفوذ در کشورهای منطقه در ماه‌های اخیر شدت گرفته است. عراق و نوار غزه دو منطقه‌ای هستند که این رقابت‌ها در آنها مشهود‌تر است.
سیاست خارجی ترکیه در چند ماه گذشته دچار دگرگونی‌هایی شده که این رقابت را تشدید کرده است. مولود چاووش اوغلو وزیر خارجه ترکیه در روزهای آینده همراه با وزیر دفاع این کشور به اسرائیل سفر خواهد کرد. هیأت ترک در رام‌الله با محمود عباس رئیس حکومت خودگردان فلسطین نیز دیدار خواهد داشت. در ۱۲ سال گذشته، روابط سیاسی دو کشور با وجود روابط اقتصادی گسترده، با تنش مواجه بوده و در برهه‌هایی حتی قطع شده بود. در ماه مه ۲۰۱۸ در پیامد تظاهرات گسترده اعتراضی در نوار غزه در هفتادمین سالگرد اعلام موجودیت اسرائیل، آنکارا از سفیر این کشور در ترکیه خواسته بود این کشور را ترک کند. روابط دو کشور به ویژه بعد از سفر اسحاق هرتزوگ رئیس‌جمهور اسرائیل به آنکارا در ماه مارس گذشته به حالت عادی بازگشت.
حسن مراد مرجان سفیر ترکیه در واشنگتن، اخیرا در مقاله‌ای در «ترکی اسکوپ»، که توسط دانشگاه «دایان» تل‌آویو منتشر می‌شود، به لزوم گسترش همکاری‌های نظامی، امنیتی و انرژی بین دو کشور اشاره کرده و می‌نویسد «هر دو کشور ترکیه و آمریکا با تهدید‌های خبیثانه مشابهی از طرف دیگر بازیگران منطقه‌ای مواجه هستند.» اگرچه این دیپلمات ارشد، که از بنیانگذاران حزب حاکم «توسعه و عدالت» و از نزدیکان رجب طیب اردوغان است، صراحتا نامی از جمهوری اسلامی در این مقاله نمی‌برد، ولی در گذشته بارها از نظام حاکم بر ایران به عنوان «خطری برای منطقه» نام برده است.
در ادامه این مقاله حسن مراد مرجان می‌نویسد «برخی بازیگران بدخواه منطقه تهدیدی برای روابط تفاهم‌آمیز بین اسرائیل و ترکیه هستند.» گفتنی است روابط اقتصادی دو کشور در سال ۲۰۲۱ میلادی گسترش چشمگیری داشته و با جهش ۳۷ درصدی نسبت به سال قبل، از مرز ۷ میلیارد دلار عبور کرده است. ترکیه و اسرائیل ماه‌هاست که در حال مذاکره برای انتقال گاز اسرائیل به کشورهای اروپایی از مسیر ترکیه هستند. مذاکراتی که با توجه به بحران اوکراین و تلاش اروپا برای یافتن منابع انرژی جانشین نفت و گاز روسیه، در اولویت قرار گرفته است.
در عراق
در عراق نیز ترکیه علاوه بر تلاش برای گسترش نفوذ سیاسی خود، سرگرم آماده ساختن زمینه صادرات نفت و گاز از اقلیم کردستان عراق به اروپا است. حمله موشکی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از خاک ایران، در اسفندماه ۱۴۰۰، به ویلای باز کریم برزنجی مدیرعامل شرکت پخش فرآورده‌های نفتی کردستان عراق موسوم به «کار گروپ» و پرتاب سه موشک از استان نینوا به سمت پالایشگاه «کاورگوسک» در حومه اربیل از سوی شبه‌نظامیان عراقی تحت حمایت نیروی قدس وابسته به سپاه پاسداران نیز رقابت‌ها بین تهران و آنکارا را شدت بخشیده‌اند. پهپادهای ترکیه ۲۶ فروردین دو پایگاه شبه‌نظامیان «حشدالشعبی» وابسته به جمهوری اسلامی را هدف قرار دادند. گویا موشک‌های «حشدالشعبی» از این دو پایگاه به سمت پالایشگاه «کاورگوسک» پرتاب شده بودند.
https://kayhan.london/1401/01/18/%d8%ad%d9%85%d9%84%d9%87-%d8%b1%d8%a7%da%a9%d8%aa%db%8c-%d8%a8%d9%87-%d9%be%d8%a7%d9%84%d8%a7%db%8c%d8%b4%da%af%d8%a7%d9%87-%d9%86%d9%81%d8%aa-%da%a9%d8%a7%d9%88%d8%b1%da%af%d9%88%d8%b3%da%a9
رقابت بین جمهوری اسلامی و ترکیه در عراق تنها برای کنترل منابع انرژی نیست. در حالی که مداخلات جمهوری اسلامی تا کنون مانع انتخاب رئیس جمهور و تشکیل دولت جدید عراق بدون حضور نیروهای تحت حمایت تهران شده است، ترکیه نیز در جبهه مخالف فعال است. رجب طیب اردوغان در نیمه ماه آوریل در کاخ «دوالما باغچه» استانبول با مسرور بارزانی نخست وزیر اقلیم کردستان عراق ملاقات و گفتگو کرد. قبل از آن رئیس جمهور ترکیه، جداگانه در آنکارا با دو تن از رهبران سیاسی اهل سنت عراق، محمد الحلبوسی رئیس پارلمان عراق و رهبر حزب «التقدم»، و خمیس الخنجر دبیرکل «العزم» دیدار کرده بود. در پی این دیدار‌ها، این دو حزب پذیرفتند که در پارلمان عراق فراکسیون مشترک «حاکمیت» را تشکیل دهند.
https://kayhan.london/1401/02/04/%d8%b3%d8%b1%d8%af%d8%b1%da%af%d9%85%db%8c-%d8%ac%d9%85%d9%87%d9%88%d8%b1%db%8c-%d8%a7%d8%b3%d9%84%d8%a7%d9%85%db%8c-%d8%af%d8%b1-%d8%b9%d8%b1%d8%a7%d9%82%d8%9b-%d9%85%da%af%d8%b1-%d8%a7
تهران تلاش دارد نیروهای شیعی را که در انتخابات اکتبر ۲۰۲۱ بخش قابل توجهی از آرای خود را از دست دادند به دولت آینده تحمیل کند، در حالی که ترکیه از ائتلاف «دولت نجات میهن» که شیعیان مقتدی صدر، حزب دمکرات کردستان و سنی‌های «حاکمیت» را در بر می‌گیرد حمایت می‌کند. این ائتلاف برای تشکیل دولت آینده عراق از حمایت ضمنی پادشاهی سعودی و امارات متحده عربی نیز برخوردار است.
در مصر
ترکیه در سیاست گسترش نفوذ خود در خاورمیانه در صدد بازسازی روابط با مصر نیز هست. این کشور پس از کودتای عبدالفتاح السیسی در سال ۲۰۱۳ میلادی که به برکناری دولت «اخوان المسلمین» و دستگیری رهبران آن از جمله محمد مُرسی انجامید، روابط خود را با مصر به تعلیق درآورده بود. از سال گذشته دولت‌های آنکارا و قاهره سرگرم مذاکرات برای عادی ساختن روابط هستند. در روزهای آینده قرار است هیأتی امنیتی از آنکارا روانه قاهره شود. در جریان این دیدار سه پرونده مورد بررسی قرار خواهد گرفت که یکی از آنها در رابطه با حضور جمهوری اسلامی در نوار غزه است.
در غزه
ترکیه همراه با امیرنشین قطر در این سال‌ها از دولت «حماس »در غزه حمایت مالی کرده‌اند. در حالی که جمهوری اسلامی مخارج تسلیحاتی «حماس» و به ویژه «جهاد اسلامی» را بر عهده داشته است، هزینه‌های اداره این منطقه عمدتا توسط دولت‌های ترکیه و قطر تامین می‌شود. «حماس» که در زمان انتفاضه اول در سال ۱۹۸۷ میلادی توسط احمد یاسین اعلام موجودیت کرد، و به گفته بسیاری در ابتدا از نوعی حمایت نهادهای امنیتی اسرائیل نیز در راستای تضعیف حکومت خودگردان فلسطین و سازمان «فتح» برخوردار بود، تا ۲۰۱۷ میلادی شاخه فلسطینی «اخوان المسلمین» به حساب می‌آمد. وابستگی «حماس» به «اخوان المسلمین» دلیل اصلی حمایت‌های مالی ترکیه و قطر است. «جهاد اسلامی» برخلاف «حماس» در سال ۱۹۸۱ میلادی نه در نوار غزه بلکه در پایتخت سوریه، به عنوان سازمانی نظامی (تروریستی) اعلام موجودیت کرد و از همان ابتدا مورد حمایت جمهوری اسلامی بود.
در ماه‌های اخیر ترکیه برای ادامه حمایت مالی از دولت «حماس» در غزه خواهان فاصله گرفتن آنها از جمهوری اسلامی شده است. در همین راستا می‌توان به اولین تظاهرات علیه حضور و نفوذ جمهوری اسلامی در نوار غزه اشاره کرد که در ماه فوریه گذشته برگزار شد و نیروهای امنیتی دولت «حماس» هیچگونه تلاش برای جلوگیری از آن نکردند. در این تظاهرات که توسط انجمع خیریه «ابن باز» سازماندهی شده بود، شرکت‌کنندگان عکس‌های قاسم سلیمانی (فرمانده سابق نیروی قدس)، حسن نصرالله (دبیرکل حزب‌الله لبنان) و علی خامنه‌ای را سوزاندند. در اعتراض به این تظاهرات، «جهاد اسلامی» بود که اجتماعی را علیه پادشاهی سعودی و امارات متحده عربی برگزار کرد. دولت «حماس» به هر دو اخطار داد که «اجازه نخواهد داد نوار غزه به محلی برای درگیری‌های منطقه‌ای تبدیل شود» و در عمل موضعی بی‌طرف در پیش گرفت.
ابو رحمان روزنامه‌نگار فلسطینی در غزه که با رسانه‌های بین‌المللی همکاری دارد، به کیهان لندن می‌گوید «ترک‌ها که سرگرم بازسازی روابط خود با اسرائیل و کشورهای عربی هستند، به «حماس» توصیه کردند که نه تنها روابط خود با جمهوری اسلامی را کاهش دهد، بلکه در درگیری نظامی با اسرائیل نیز با اعتدال رفتار کنند. راکت‌هایی که اخیرا از غزه به سمت اسرائیل پرتاب شدند، همگی کار «جهاد اسلامی» بودند که مستقیم از تهران دستور می‌گیرد.» «حماس» به گفته همین روزنامه‌نگار فلسطینی «مسئولیت اداره نوار غزه را بر عهده دارد و بدون کمک مالی ترکیه و قطر نمی‌تواند از آن برآید چون جمهوری اسلامی قادر به تامین این هزینه‌ها نیست.» ابو رحمان در ادامه می‌افزاید اگر «حماس» توصیه‌های دولت ترکیه را نادیده بگیرد «آنکارا به راحتی می‌تواند حمایت مالی خود را قطع کند.» «حماس» بدون این حمایت‌های مالی، به گفته این خبرنگار فلسطینی، «با اعتراض‌های گسترده مردم در نوار غزه روبرو خواهد شد.»
ابو رحمان همچنین تأکید می‌کند «ترکیه در این رابطه شوخی ندارد و در ماه‌های گذشته برخی از اعضای رهبری «حماس» را که در سال‌های اخیر از سوریه به این کشور رفته بودند اخراج کرده و گفته است در صورتی که تنش با اسرائیل کاهش پیدا نکند و نفوذ جمهوری اسلامی ادامه یابد، دیگر رهبران این گروه را نیز اخراج خواهد کرد.»
ابو رحمان در خاتمه می‌افزاید هشدارهای ترکیه به اختلافات درونی «حماس» دامن زده و «بعید نیست که شاهد انشعابی در این گروه در ارتباط با سطح روابط با جمهوری اسلامی باشیم.»
در تائید صحبت‌های ابو رحمان، یکی از مقامات ارشد «حماس» به روزنامه اینترنتی «آلمانیتور» گفته است «ما در حال حاضر به هیچ وجه بدنبال افزایش تنش با اسرائیل و راکت‌پرانی نیستیم. ما احتیاج به آرامش در روابط با اسرائیل داریم تا شمار بیشتری از مردم غزه بتوانند برای کار به اسرائیل بروند. وضعیت اقتصادی ما روز به روز بحرانی‌تر می‌شود.»
