در وین همه در انتظار معجزه نشسته‌اند. انریکه مورا هماهنگ گفتگوهای وین به نمایندگی از اتحادیه اروپا، همچنین جوزپ بورل مقام ارشد سیاست خارجی و امنیت این اتحادیه، تلاش دارند وصلتی انجام گیرد و ایالات متحده آمریکا و جمهوری اسلامی به برجام یا توافق هسته‌ای بازگردند تا شاید از این طریق بتوان راهی برای خروج از بحران انرژی که اروپا بعد از حمله روسیه به اوکراین با آن دست به گریبان است یافت.
یکی از همکاران انریکه مورا به کیهان لندن می‌گوید «ادامه این بحران و عدم دستیابی به توافقی در وین و به ویژه اگر ایران فعالیت‌های اتمی خود را با سرعت یک سال گذشته گسترش دهد، خطری دیگر و مهم‌تر بازار انرژی در اروپا را تهدید می‌کند. هرگونه تشدید بحران و یا اقدام احتمالی نظامی علیه تاسیسات اتمی جمهوری اسلامی می‌تواند به بسته شدن تنگه هرمز و یا کاهش شدید امنیت برای تردد نفتکش‌ها بیانجامد و عملا صدور نفت کشورهای خلیج فارس کاهش پیدا کند و در نتیجه ما شاهد افزایش بهای آن باشیم. ضربه‌ای که اقتصاد کشورهای اروپایی به سختی خواهد توانست تحمل کند.»
غیر از سه کشور اروپایی و اتحادیه اروپا، نمایندگان دیگر کشورهای حاضر در این مذاکرات با چمدانی پر از بدبینی به وین سفر کردند. از آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا تا جان کربی سخنگوی ارشد شورای امنیت ملی کاخ سفید، از آنسوی اقیانوس کسی با امید به پایان موفقیت‌آمیز گفتگوها به وین سفر نکرده است. جان کربی توپ ناامیدی را به زمین جمهوری اسلامی پرتاب می‌کند و می‌گوید: «ما برای همیشه منتظر نخواهیم ماند تا ایران این توافق را بپذیرد و انتظار این است که ایران توافقی را که اکنون روی میز قرار دارد بپذیرد.» البته علی باقری کنی مذاکره کننده ارشد جمهوری اسلامی در مذاکرات وین نیز موفقیت این مذاکرات را در گرو «تصمیم سیاسی جو بایدن» می‌بیند.
متن پیشنهادی جوزپ بورل
تا کنون آخرین پیش‌نویسی که دو هفته پیش جوزپ بورل برای طرفین مذاکره ارسال کرد منتشر نشده است. دیپلمات‌های اروپایی و نمایندگان کشورهای حاضر در گفتگوهای وین نیز در مورد آن صحبت نکرده‌اند، ولی گویا تهران و واشنگتن هیچکدام از متن این پیش‌نویس رضایت ندارند. یک دیپلمات اروپایی حاضر در گفتگوهای وین به کیهان لندن می‌گوید «تهران و واشنگتن هردو حاضر به عقب‌نشینی‌هایی هستند، ولی هنوز اختلاف نظرها زیاد است و در شرایط کنونی نمی‌توان هنوز خوشبین بود». جمهوری اسلامی، به گفته منابع دیپلماتیک اروپایی در وین، حاضر است خواست بیرون آوردن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از فهرست گروه‌های تروریستی خارجی (FTO) را به برداشته شدن تدریجی تحریم‌های اقتصادی علیه نهادهای وابسته به سپاه تقلیل دهد. در ازای این عقب‌نشینی ولی می‌خواهد تضمین‌هایی از دولت آمریکا در مورد برداشتن موانع برای همکاری اقتصادی و سرمایه‌گذاری شرکت‌های اروپایی دریافت کند.
چنین به نظر می‌رسد که تهران و واشنگتن در این دو مورد اگرچه توافقی هنوز حاصل نشده آمادگی «نرمش قهرمانانه» داشته باشند ولی به گفته یکی از دستیاران انریکه مورا «هنوز موانع دیگری نیز برای نهائی کردن توافق وجود دارد که در پایتخت اتریش نمی‌توان آنها را برداشت و باید در سطح بالاتر در مورد آنها تصمیم‌گیری شود.» البته این دیپلمات اروپایی حاضر نشد در گفتگوی کوتاه تلفنی با کیهان لندن به این «موانع دیگر» اشاره کند، ولی گویا مهم‌ترین آنها روند بازگشت جمهوری اسلامی به تعهداتی است که در سال ۲۰۱۵ آنها را پذیرفته بود. جمهوری اسلامی گویا در نظر ندارد که بلافاصله پس از دستیابی به توافق احتمالی در وین، فعالیت سانتریفیوژهای نسل جدید را متوقف سازد، درصد غنی‌سازی را کاهش دهد و اورانیوم غنی‌سازی شده ۲۰ و ۶۰ درصدی را به کشور دیگری تحویل دهد.
جمهوری اسلامی گام‌هایی را که در یکسال اخیر در زمینه گسترش فعالیت‌های هسته‌ای خود برداشته، اهرمی برای مقابله با تحریم‌های اقتصادی می‌داند و معتقد است که با تقویت توانایی اتمی می‌تواند بالاخره آمریکا و غرب را مجبور به پذیرفتن خواسته‌های خود نه تنها در زمینه هسته‌ای بلکه در دیگر موارد چون سیاست‌های منطقه‌ای خود نیز بکند. این نظریه که اخیرا از سوی برخی از تحلیلگران جمهوری اسلامی به صورت علنی بیان شده، با توجه به شرایط جدید بین‌المللی و تشدید بحران‌های سیاسی پشتیبانان بیشتری پیدا کرده است.
مثلث تهران – مسکو – پکن
پس از حمله نظام روسیه به اوکراین، مسکو که تا آنزمان نقش میانجی را در مذاکرات هسته‌ای وین ایفا می کرد، ناگهان کنار کشید و تلاش کرد از این گفتگوها نیز به عنوان برگی در رودررویی خود با غرب و آمریکا استفاده کند. سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه که برای حضور در نشست «آسه آن» به کامبوج رفته، جمعه ۱۴ امرداد ضمن مخالفت با هرگونه تغییری در متن توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ و ابتکارات پیشنهادی جوزپ بورل گفت «آمریکا باید نسخه اصلی سند اولیه توافق هسته‌ای با جمهوری اسلامی را بدون اضافه کردن موارد دیگر به اجرا بگذارد و به برجام اولیه [متنی که در سال ۲۰۱۵ میلادی به تصویب شورای امنیت سازمان ملل رسیده است] بازگردد.»
روسیه در حال حاضر به دلایل بی‌شمار هیچگونه سودی از توافق در وین نمی‌برد بلکه برعکس، برداشته شدن تحریم‌های جمهوری اسلامی می‌تواند موقعیت کنونی مسکو را تضعیف کند. تمام سیاست‌های اخیر روسیه که به نوعی در ارتباط با ایران هستند، و نه تنها در زمینه هسته‌ای، با هدف تشدید انزوای جمهوری اسلامی در جهان طراحی شده‌اند. گفته می‌شود که حتا تشدید فعالیت‌های تروریستی جمهوری اسلامی نیز با تشویق روسیه انجام گرفته. اظهارات مبنی بر استفاده از ماهواره «خیام» نیز که قرار است با موشک سایوز روسی در مدار زمین قرار گیرد و اخباری مبنی بر اینکه مسکو می‌خواهد از این ماهواره برای جاسوسی از اوکراین استفاده کند نیز گامی دیگری در همین راستا ارزیابی می‌شود.
سخنان اخیر حسین طائب رئیس سابق سازمان اطلاعات سپاه (ساس) و مشاور کنونی فرماندهی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی همزمان با آغاز دور جدید مذاکرات وین در جمع «هادیان سیاسی سپاه»، به نگرانی‌های کشورهای غربی حاضر در پایتخت اتریش افزوده است. حسین طائب در این سخنرانی گفت: «در موضوع برجام و آمریکا اگر منافع ملی و امنیت ملی ما تامین شود، پای کار هستیم» و بلافاصله افزود که البته «روسیه و چین هم (باید) بتوانند این دو را حاصل کنند.» در وین این سخنان حسین طائب این نگرانی را به وجود آورده که با توجه به بحران اخیر در روابط پکن و واشنگتن در پیامد سفر نانسی پلوسی سخنگوی مجلس نمایندگان آمریکا به تایوان، جمهوری اسلامی بخواهد با به میان کشیدن پای چین، که تا کنون در مذاکرات هسته ای نقش تقریبا بی‌طرف داشته است، موقعیت خود را در رودرویی با آمریکا تقویت کند.
اروپایی‌ها سقف زمانی این دور جدید از مذاکرات وین را یکشنبه ۱۶ امرداد (۷ اوت ۲۰۲۲) تعیین کرده‌اند. بعید به نظر می‌رسد بدون «معجزه»، علی خامنه‌ای در تهران و جو بایدن در واشنگتن در این فرصت کوتاه بتوانند جام زهری را که جوزپ بورل در بروکسل آماده کرده است سر بکشند. در واشنگتن یک نگاه جو بایدن به انتخابات میا‌ندوره‌ای ماه نوامبر است و در تهران علی خامنه‌ای نیز به نظر نمی‌آید که بتواند به سادگی تصمیمی بگیرد که برای بخش‌هایی از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ناگوار است.
احمد رأفت
