در نتیجه جنگ تجاوزکارانه روسیه علیه اوکراین، کشورهای آسیای مرکزی از جمله قزاقستان شروع به فاصله گرفتن از روسیه کرده‌اند. آنها از این نگرانند که مبادا هدف بعدی تجاوز روسیه باشند. این یک شکست بزرگ برای جاه‌طلبی‌های پوتین در مسیر به دست گرفتن کنترل مجدد امپراتوری سابق روسیه شوروی به شمار می‌رود.
صحنه‌های عجیب و غریب در نشست سالانه اقتصاد بین‌المللی سن پترزبورگ در ژوئن ۲۰۲۲ رخ داد. مجمعی که قرار است نماینده نوعی «داووس روسی» باشد، امسال به این موضوع اختصاص داشت که نشان دهد روسیه به هیچ وجه منزوی نیست و همه چیز «عادی» است! آنهم در حالی که روسیه از پیش از حمله نظامی به اوکراین در ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ نیز با تحریم‌های تنبیهی از سوی غرب به دلیل ضمیمه کردن شبه‌جزیره کریمه به خاک خود در مارس ۲۰۱۴ روبروست.
«داووس روسی» در حالی برگزار شد که تعداد سرمایه‌گذاران خارجی و رهبران دولتی در این نشست هر سال کاهش یافته است. در نشست امسال، انزوای فزاینده روسیه بیش از پیش آشکار بود: مطلقا هیچ رهبر غربی در آن حضور نداشت! «مهم‌ترین» شخصیت‌هایی که در آن دیده می‌شدند، یکی رهبر دست‌نشانده جمهوری جدایی‌طلب تحت اشغال روسیه در دونتسک و دیگری یک نماینده رده پایین طالبان افغانستان بود! گروهی که به طرزی مضحک یا شرم‌آور همچنان در روسیه به عنوان یک گروه تروریستی طبقه‌بندی می‌شود.
یکی از معدود سران کشورهای حاضر در این نشست، قاسم ژومارت توکایف رئیس جمهور قزاقستان بود، اما این امر برای رهبری روسیه تسلی چندانی به همراه نداشت بلکه برعکس؛ این حضور بیشتر یک دوش آب سرد برای پوتین بود.
پوتین طی یک سخنرانی تقریباً یکساعته، تزهای خود را ارائه کرد مبنی بر اینکه این غرب است که بیشترین آسیب را از تحریم‌ها می‌بیند و «عملیات نظامی ویژه» (حمله نظامی) در اوکراین نه تنها کاملا قانونی است بلکه کاملاً طبق برنامه پیش می‌رود. پوتین همچنین مدعی شد که عملیات روسیه با هدف حفاظت از زبان روسی در دونتسک و لوهانسک انجام شده است.
اما توکایف چه کرد؟ وی در یک میزگرد با حضور پوتین که توسط مارگاریتا سیمونجان رئیس تلویزیون دولتی «آر تی» اداره می‌شد، اعلام کرد که قزاقستان به تبعیت از تحریم‌های غرب علیه روسیه ادامه خواهد داد. اما نه تنها این! توکایف همچنین گفت که قزاقستان بر خلاف روسیه، دو «جمهوری خلق» جدایی‌طلب در دونتسک و لوهانسک را که او آنها را «شبه‌دولت» نامید، به رسمیت نخواهد شناخت.
آشکار بود که پوتین چقدر دلخور و سرخورده شد وقتی همتای قزاق وی سیاست روسیه در اوکراین را در برابر چشم و گوش خودش و همه زیر پا گذاشت! احتمالا پوتین هرگز پیشتر به این شکل در معرض مخالفت علنی رهبر یک کشور دیگر از یک تریبون مشترک قرار نگرفته بود.
برای بسیاری از ناظران، این ضربه توکایف به پوتین غافلگیرکننده بود. در اوایل ژانویه، یک ماه قبل از آغاز جنگ پوتین علیه اوکراین، روسیه یک گروه ضربت «حافظ صلح» به قزاقستان فرستاد تا به سرکوب شورش‌های ناشی از افزایش قیمت سوخت کمک کند. بیش از ۲۰۰ نفر در این درگیری‌ها با ارتش کشته شدند.
از نظر مسکو، مداخله روسیه رژیم توکایف را نجات داد. اما هنگامی که روسیه در ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ به اوکراین حمله کرد، دولت نورسلطان قدردانی و اشتیاق لازم را نشان نداد که هیچ بلکه خود را بی‌طرف اعلام کرد و نه تنها این بلکه در جریان عادی خط لوله نفت از قزاقستان به روسیه نیز وقفه به وجود آمد.
روسیه با ایفای نقش یک ضامن قاطع امنیت یا همان «برادر بزرگ» دوران شوروی به اکثر جمهوری‌های عضو فدراسیون روسیه نشان داد که مسکو نفوذ خود را در یکی دیگر از جمهوری‌های شوروی سابق تقویت کرده است. درست مانند زمانی که رژیم لوکاشنکو در بلاروس تحت فشار قرار گرفت و با کمک مسکو در سرکوب شورش مردمی اوت ۲۰۲۰، بیش از پیش طرفدار روسیه شد.
بنابراین بسیاری تصور می‌کردند که توازن قدرت در آسیای مرکزی به نفع روسیه در برابر جمهوری خلق چینِ سلطه‌جو بالا می‌رود به ویژه آنکه با خروج ایالات متحده از افغانستان و منطقه در تابستان ۲۰۲۱ میدان خالی از رقیب به نظر می‌رسید.
اما شش ماه بعد، نفوذ روسیه در این منطقه استراتژیک به سرعت تضعیف شد. این، نتیجه‌ی مستقیم تهاجم روسیه علیه اوکراین بود، جایی که روسیه ریختن زهر انتقامجویانه‌ی خود را نشان داد. اگرچه همزمان ضعف ارتش روسیه را نیز بر همگان آشکار کرد.
واقعیت اینست که قزاقستان از نظر سیاسی و جمعیتی اشتراکات زیادی با اوکراین دارد. هر دو دارای بخش‌های بزرگ روس‌نشین هستند که به دید ناسیونالیست‌های روسی بخشی از روسیه محسوب می‌شوند. منطقه روس‌نشین در اوکراین، دونباس، و در قزاقستان، بخش‌های شمالی این کشور است که گاهی «سیبری جنوبی» نامیده می‌شود.
همچنین همانطور که پوتین حق موجودیت اوکراین را به عنوان یک کشور مستقل انکار کرده، به صراحت نیز اعلام کرده است که از دید وی، قزاقستان یک کشور مصنوعی است! پاسخ پوتین به توکایف بسیار صریح بود: «شوروی چیست؟ شوروی کیست؟! این روسیه است که تاریخ دارد!» همان استدلالی که درست مانند اوکراین می‌تواند برای توجیه الحاق هر جمهوری مستقل پس از فروپاشی اتحاد شوروی، به روسیه در دستور کار پوتین قرار گیرد.
به همین دلیل است که کشورهای آسیای مرکزی، قزاقستان، ازبکستان، تاجیکستان، قرقیزستان و ترکمنستان، اکنون در تلاش هستند تا از مسکو فاصله بگیرند. و به همین دلیل است که رؤسای جمهور این پنج کشور در ۲۱ ژوئیه ۲۰۲۲ بدون حضور روسیه، برای گفتگو در مورد وضعیت جدید ژئوپلیتیک و روابط با روسیه نشست و دیدار داشتند.
قزاقستان، بجز خود روسیه، بزرگترین کشور پس از فروپاشی شوروی است که مساحت آن پنج برابر بیشتر از اوکراین است با اقلیتی بزرگ از روسی‌زبانان که تقریبا یک چهارم از ۱۹ میلیون نفر جمعیت قزاقستان را تشکیل می‌دهند.
قزاقستان همچنین طولانی‌ترین مرز را با روسیه دارد. این جمهوری شوروی سابق که در سال ۱۹۹۱ استقلال یافت، مجبور به ایجاد یک سیاست تعادل بین روسیه و غرب شده است.
اینهمه در حالیست که قزاقستان برای چندین دهه سیاست خارجی نسبتاً مستقلی را دنبال کرده است. رژیم آن به مسکو نزدیک بود، با اینهمه روابط متوازنی بین ایالات متحده، روسیه و چین از طریق آنچه سیاست «چندجانبه» می‌نامد، برقرار کرده است. شرکت‌های آمریکایی و دیگر کشورهای غربی نقش عمده‌ای در بهره‌برداری از منابع عظیم نفت و گاز قزاقستان دارند.
*منبع: وبسایت «خبرهای روز» سوئد
*ترجمه و تنظیم: فرامرز نوروزی
