داستان بی‌پایان «برجام» و «احیای برجام» همچنان ادامه دارد. این قضیه بیش از آنکه به سریال‌های تلویزیونی شبیه باشد، مانند مسابقه فوتبالی است که بازیکنان برای وقت‌کشی و بدون هدف توپ را به داخل زمین دیگری پرتاب میکنند تا سرانجام «داور» سوت پایان را بزند!
اتحادیه اروپا و جوزپ بورل مقام ارشد سیاست خارجی و امنیت این اتحادیه نیز در در این بازی نقش داور را دارند ولی به نظر می‌رسد آنها نیز در این وقت‌کشی همراهی میکنند و فعلا قصد ندارند از سوت استفاده کرده و پایان بازی را اعلام کنند. چنانکه جمهوری اسلامی و ایالات متحده آمریکا نیز هر کدام در انتظارند طرف مقابل زمین بازی را ترک کند.
«نه»های «معقول» تهران و واشنگتن
چند هفته پیش، پس از مذاکراتی بی‌فایده که یازده ماه قبل آغاز شده بود، جوزپ بورل پیشنویس توافقی را به عنوان «متن نهایی» روی میز گفتگوهای وین قرار داد و برای آن مهلتی نیز تعیین کرد و به صراحت از تهران و واشنگتن خواست که با یک «آری» یا «نه» موضع خود را مشخص کنند. مهلت به پایان رسید و این پیشنویس نه مورد توافق طرفین قرار گرفت و نه رد شد!
جمهوری اسلامی خواست‌هایی به این پیشنویس اضافه کرد که به گفته مقام ارشد سیاست خارجی و امنیت اروپا «معقول» بودند. یک هفته بعد پاسخ آمریکا نیز با قبول برخی از خواست‌های تهران و رد برخی دیگر به دست اتحادیه اروپا رسید. پاسخ آمریکا را نیز جوزپ بورل «معقول» خواند! با اینهمه پیشنهادات «معقول» اما گره برجام باز نشد و توافق همچنان در هوا مانده است.
رسانه‌های بین‌المللی هم هر روز با حدس و گمان از مشکلات جدید و عقب‌نشینی این یا آن طرف می‌نویسند. گویی همه به خوبی می‌دانند که گره این مذاکرات نه در تهران و نه در واشنگتن، بلکه در اصل مسئله است. جمهوری اسلامی نمی‌خواهد امضای خود را زیر توافقی بگذارد که به صورت جدی موانعی برای دستیابی به زرادخانه هسته‌ای آن ایجاد کند. آمریکا نیز حاضر نیست ورود تهران به «باشگاه اتمی» را تسهیل کند. در این میان نقش کشورهای منطقه و به ویژه اسرائیل را نمی‌توان نادیده گرفت. سایه دو انتخابات در دو سوی جهان و یک جنگ و بحران انرژی ناشی از این جنگ در اروپا نیز بر این بازی سنگینی می‌کند. در ماه نوامبر آینده در اسرائیل انتخابات زودهنگام یا پیش از موعد برگزار خواهد شد. در همین ماه آمریکائی‌ها نیز برای انتخابات میاندوره‌ای کنگره به پای صندوق رای خواهند رفت.
زمستان سرد و تورم دو رقمی
حمله روسیه به اوکراین هم ششمین ماه خود را در ۲۴ ماه اوت پشت سر گذاشت و پایانی برای آن در شرایط کنونی تصور نمی‌شود. واردات نفت روسیه در آخر سال جاری میلادی به کشورهای اروپایی نیز قطع خواهد شد و هواشناسان بعد از این تابستان گرم و خشک، زمستانی بسیار سرد را پیش‌بینی میکنند. در ماه اوت قبض برق و گاز در برخی از کشورهای اروپایی دو برابر و یا حتی بیشتر شده و تورم برای اولین بار در بسیار از کشورها پس از سال‌ها بار دیگر دو رقمی شده است. تصور زمستانی سرد با تورم دو رقمی به کابوسی برای کشورهای اروپایی تبدیل شده که می‌تواند به بحران‌های جدیِ نه تنها اقتصادی بلکه سیاسی و اجتماعی دامن بزند.
برخلاف اروپا که عجله دارد توافقی به دست آید و برجام احیا شود، دیگر بازیگران این داستان گویا قصد دارند فعلا بازی را کش دهند. حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه جمهوری اسلامی که سرگرم سفری به کشورهای آفریقایی است، در تانزانیا می‌گوید «ما هیچ شتابی برای احیای برجام نداریم!» در واشنگتن نیز گویا فعلا به این نتیجه رسیده‌اند که عجله کار شیطان است. میخائیل اولیانوف نماینده روسیه در وین نیز که یکی از صحنه‌گردانان این مذاکرات است در آخرین توئیت خود از «صبر» صحبت می‌کند و می‌نویسد «هرگونه پیشنها جدید برای تهیه پیشنویس، عملا مذاکرات را طولانی‌تر می‌کند. ممکن است این امر خوشایند نباشد، اما طرفین برجام حق دارند طبق روال‌های عادی دیپلماسی، خواستار تغییراتی در متن موجود باشند.»
اروپا به دنبال نفت ایران
آمریکا نیز به شیوه خود وقت‌کشی می‌کند. جو بایدن رئیس جمهور آمریکا از گفتگوی تلفنی با یائیر لاپید نخست وزیر اسرائیل سر باز زد. بنی گانتز وزیر دفاع اسرائیل نیز که به واشنگتن سفر کرده بود نتوانست با آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا دیدار کند. در دولت آمریکا، جو بایدن و آنتونی بلینکن به جناحی تعلق دارند که خواهان «احیای برجام» تقریبا به هر قیمتی است. در حالی که مقاماتی چون جِیک سالیوان مشاور امنیت ملی کاخ سفید و مایکل کوریلا فرمانده سنتکام (ستاد فرماندهی کل نیروهای ارتش آمریکا در خاورمیانه و شمال آفریقا) که معتقدند باید در مقابل زیاده‌خواهی‌های جمهوری اسلامی ایستاد با بنی گانتز و ایال هولاتا مشاور امنیت ملی اسرائیل ملاقات و گفتگو کردند.
اروپا سیاست‌های خود در قبال جمهوری اسلامی، به ویژه در ارتباط با احیای برجام را به بحران انرژی گره زده است. در حال حاضر کشورهای اتحادیه اروپا هنوز روزانه ۱ میلیون و ۲۰۰هزار بشکه نفت خام از روسیه وارد می کنند، که دو سوم مقداری است که قبل از آغاز جنگ در اوکراین وارد می‌کردند. کارشناسان اروپایی معتقدند با احیای برجام می توان تا قبل از پایان سال جاری میلادی و قطع واردات نفت از روسیه، این کمبود را بدون مشکل با بازگشت جمهوری اسلامی به بازار نفت و انرژی جبران کرد. کارشناسان نفتی اروپایی معتقدند که ایران ظرف ۱۲ ماه پس از احیای برجام و برداشته شدن تحریم‌هایی که در سال ۲۰۱۸ با خروج آمریکا از این توافق بازگشتند، قادر خواهد بود تولید نفت خام خود را به ۳ میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه در روز برساند و بیش از دو میلیون از آنرا صادر کند. علاوه بر این ۱۰۰ میلیون بشکه نفت خام و میعانات گازی که در این سال‌ها جمهوری اسلامی در مخازن زمینی و همچنین انبارهای روی آب ذخیره کرده است، می توانند فوری وارد بازار انرژی در کشورهای اروپایی شوند.
کابوس جنگ در خلیج فارس
در این میان، به خاک سپردن توافق هسته‌ای و ادامه فعالیت‌های کنونی اتمی در جمهوری اسلامی، چنانکه بارها مقامات اسرائیلی هشدار داده‌اند، می‌تواند پیامدهای جدی داشته باشد. ماه‌هاست که اسرائیل خود را آماده اقدامات نظامی علیه تاسیسات اتمی و نظامی جمهوری اسلامی می‌کند. گفته می‌شود در هفته‌های گذشته چندین بار جنگنده‌های اسرائیلی وارد حریم هوایی ایران شده‌اند. هرگونه حمله از سوی اسرائیل، اگر فراتر از خرابکاری در تاسیسات هسته‌ای ایران مانند این سال‌ها باشد، می‌تواند واکنش جمهوری اسلامی را به دنبال داشته باشد. این واکنش احتمالا تنها به موشک‌پرانی از لبنان و غزه به سمت اسرائیل خلاصه نشده و دامنه آن به خلیج فارس و تنگه هرمز نیز کشیده خواهد شد.
ناامنی در خلیج فارس و تنگه هرمز بی تردید بحران انرژی در اروپا و جهان را تشدید خواهد کرد. حتی اگر صادرات نفت از کشورهای خلیج فارس کاملا قطع نشود، اما بهای انتقال انرژی به صورت جدی افزایش پیدا خواهد کرد. تصور چنین سناریویی و گشوده شدن جبهه جدیدی که می‌تواند بحران کنونی انرژی را شدت بخشد، کابوسی است که خواب را از چشمان دولت‌های غربی به ویژه اروپا ربوده است. در شرایط کنونی اگر دستیابی به توافق میسر نباشد، ادامه مذاکرات می‌تواند حداقل تا مدتی آغاز یک جنگ جدید را به تاخیر بیاندازد.
احمد رأفت
