با گذشت سه هفته از اختلال شدید در اینترنت کشور و فیلتر شدن اینستاگرام و تلگرام، زیان کسب و کارهای اینترنتی رو به افزایش است. پلتفرم‌های معرفی شده داخلی از سوی حکومت نه تنها مورد اعتماد کاربران نیست بلکه حتی کارآمد و حرفه‌ای هم نیست. معترضان همچنان راه‌های مختلفی برای ارسال اخبار و تصاویر و ویدئوهای اعتراضات پیدا می‌کنند با اینهمه همچنان عده‌ای سوار بر کشتی نظام خواهان محدود ساختن حق دسترسی شهروندان به اینترنت هستند.
غلامرضا نوری قزلجه فعال اصلاح‌طلب و عضو فراکسیون به اصطلاح مستقلین مجلس شورای اسلامی امروز دوشنبه ۱۸ مهرماه ۱۴۰۱ در ارتباط با قطع اینترنت و فیلتر شدن دو اپلیکیشن پرکاربرد واتساپ و اینستاگرام در سخنانی عجیب گفت: «قطعی اینترنت و فیلترینگ برای شرایط امروز جامعه و با ناآرامی‌های اخیر قابل توجیه است!» ولی در عین حال با اشاره به زیان کسب و کارهای آنلاین به دلیل قطع اینترنت گفته که «هم کسب و کارها و هم خیلی از فعالیت‌های روزمره مردم در فضای اینترنت و پلتفرم‌ها انجام می‌شود؛ پس باید هرچه سریع‌تر اینترنت به حالت عادی برگردد به‌خصوص اینکه اقتصاد خانوارهای اقشار پایین دست جامعه در فضای اینترنت شکل گرفته است. آنها در این بستر تولیدات و محصولات کارگاهی خود را عرضه کرده و به فروش می‌رسانند.» وی امیدواری کرد «با آرام شدن شرایط، وضعیت اینترنت به حالت عادی برگشته و قطعی اینترنت و اپلیشکین‌ها برداشته شود.»
او همچنین به ناتوانی اپلیکیشن‌های داخلی برای جایگزینی با اپلیکیشن‌های خارجی خبر داده و گفته که «هنوز اپلیکشن‌های داخلی ظرفیت جایگزینی با اپلیکشین‌های خارجی را ندارند؛ باید اپلیکشن‌های داخلی را تقویت کرد منتها حتما پلتفرم‌های بین‌المللی هم فعال باشند چون کسب و کارها از ظرفیت آنها استفاده می‌کنند.»
یکی از اپلیکیشن‌های داخلی که این روزها از سوی مقامات حکومت به عنوان جایگزین برای اینستاگرام مطرح شده «روبیکا» است؛ روبیکا پروژه‌ای مشارکتی است که از زمان دولت حسن روحانی با تلاش‌های محمدجواد آذری جهرمی وزیر ارتباطات دولت تدبیروامید قرار بود فعال شود تا جمهوری اسلامی راحت‌تر مردم را در دیوارهای بلند سانسور زندانی کند.
محمد جواد آذری جهرمی به عنوان وزیر ارتباطات وقت در سال ۱۳۹۸ به این اینستاگرام ایرانی پیوست و برایش متنی نوشت و ابراز امیدواری کرد که جهانی شود. با اینهمه پلیس فتا در سال ۱۴۰۰ اعلام کرده بود که شکایاتی از هنرمندان و چهره‌های شناخته شده و شهروندان عادی دریافت کرده که این اپلیکیشن از اطلاعات شخصی کاربران «استفاده غیرمجاز و بدون اجازه» کرده است. جدا از چنین حاشیه‌هایی، همانطور که غلامرضا نوری قزلجه گفته است اپلیکیشن‌های داخلی نظیر «روبیکا» از نظر فنی و ظرفیت‌ها نیز قادر به پاسخگویی به نیاز کاربران نیستند.
پیش‌لرزه‌های «طرح صیانت»: تخلفات اپلیکشن روبیکا و لغو مجوزی که صادر نشده بود!
سه هفته بعد از اختلال در اینترنت و فیلتر اپلیکیشن‌ها، جمهوری اسلامی نتوانسته جایگزین‌هایی دست‌کم برای کسب و کارها معرفی کند. این در حالیست که همچنان مقامات و حتی اهالی رسانه که به جمهوری اسلامی و رانت و پولپاشی آن وابسته هستند خواهان محدودیت و ممنوعیت بیشتر اینترنت جهانی هستند. از جمله محسن مهدیان مدیرعامل موسسه «همشهری» از مسئولان خواسته اینترنت را به گونه‌ای ببندند که مردم با فیلترشکن هم نتوانند باز کنند و به شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها دسترسی داشته باشند!
این مقامات اما پاسخگوی ضرر و زیانی که کسب و کارهای مختلف از قطع اینترنت و فیلترشدن شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها متحمل می‌شوند نیستند. به بیان دیگر همانطور که بیش از چهار دهه مردم و سرنوشت آنها برای مجموعه افرادی که بدنه‌ی جمهوری اسلامی را تشکیل می‌دادند اهمیت نداشته، اکنون نیز کاهش و قطع درآمد میلیون‌ها خانوار برای نظام اهمیتی ندارد.
پیشتر نت بلاکس اعلام کرده بود که قطع اینترنت در ایران ساعتی یک و نیم میلیون دلار معادل ۴۵ میلیارد تومان بر اقتصاد زیان وارد می‌کند. یعنی روزانه بیش از ۱۰۸۰ میلیارد تومان به اقتصاد ضربه می‌زند.
حال سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران طی مطالعه‌ای به نتایج مشابهی دست پیدا کرده است. بر اساس این پژوهش که در هفته‌های اخیر انجام شده، نشان می‌دهد، در طول ۵ روز منتهی به دهم مهر ماه سال جاری، ۱۰۴ شرکت زیرمجموعه این سازمان با چالش‌های متعددی مواجه شدند. بطوری که ۴۷ درصد از کسب و کارهای زیرمجموعه آن، بیش از ۵۰ درصد از درآمد خود را از دست داده‌اند.
سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران بر پایه این آمارها براورد کرده که اگر اختلالات اینترنت همچنان ادامه پیدا کند، ۷۳ درصد از کسب و کارهایی که کمتر از ۵۰ نفر نیروی کار دارند، روزانه ۵۰ میلیون تومان زیان ببینند.
بخشی از زیان‌های وارد شده به کسب و کارهای روستایی است که عمدتا زنان در آن مشغول فعالیت هستند. آنها محصولات غذایی و صنایع دستی تولیدی خود را از طریق صفحات و گروه‌هایی در اینستاگرام و واتس‌آپ معرفی و به فروش می‌رسانند. با فیلتر شدن اینستاگرام و واتس‌آپ این زنان سه هفته است نتوانسته‌اند سفارش خرید دریافت کنند!
به گفته مرکز توسعه کسب و کار «تکرانا» امروز بیش از ۹ میلیون نفر از اینستاگرام درآمد دارند، که اگر آمار کسب و کارهای عمدتا روستایی واتساپی را هم به این آمار اضافه کنیم حدود ۱۱ میلیون نفر روی همین دو رسانه مجازی امرار معاش می کنند که برای زنان روستایی، تنها محل درآمد به معنای واقعی «امرار معاش» است.
قابل توجه آنکه بستن اینستاگرام و واتساپ جلوی پیام‌رسانی و انتشار اخبار مربوط به خیزش سراسری مردم و ارسال عکس و فیلم و… را نگرفته و نخواهد گرفت ولی حتما باعث فقر و از دست دادن تنها محل درآمد میلیون‌ها نفر از جمله زن روستایی می‌شود.
قطع اینترنت چنان موج ویرانگری از ضرر و زیان در بخش‌های مختلف اقتصاد ایران ایجاد کرده که اتاق بازرگانی نشستی برای بررسی اثرات محدودیت اینترنت برگزار کرده است. در این نشست نیما قاضی رئیس انجمن تجارت الکترونیک با اشاره به هزینه ۲۵۰۰ میلیارد تومانی برای روبیکا گفت: «با وجود این هزینه‌ها، روبیکا دستاوردی صفر دارد. ما شنیده‌ایم قرار است همین رقم دوباره برایش خرج شود، رقمی که از کل سرمایه گذاری استارتاپی ایران بیشتر است.»
نیما قاضی افزوده که این ارقام در جای اشتباهی سرمایه‌گذاری می‌شود و «نکته این است که شبکه اجتماعی فقط از جنس سرور و پلتفرم و نرم‌افزار نیست. از جنس اعتماد هم هست. یعنی سوخت اصلی آن اعتماد است.»
رئیس انجمن تجارت الکترونیک همچنین گفته که «تصمیمات الان از جنس امنیتی است نه اقتصادی» و تأکید کرده که «این تصمیمات حتی به امنیت هم در دراز مدت آسیب خواهد زد.»
در این نشست همچنین حسین سلاح‌ورزی نائب‌رئیس اتاق ایران با اشاره به خسارت‌های میلیاردی قطع اینترنت در سه هفته گذشته گفت که «در شرایطی که تحریم، نوسانات نرخ ارز، تورم اقتصادی شرایط کار را سخت کرده حال قطع اینترنت هم به مشکلات از قبیل کاهش سرمایه‌گذاری و ناامیدی در جوانان کشور اضافه کرده و امیدوارم سیاست‌گذاران متوجه تبعات این محدودسازی باشند.»
افشین کلاهی رئیس کمیسیون کسب‌وکارهای دانش بنیان اتاق بازرگانی نیز در سخنانی تُند و انتقادی به اقدامات جمهوری اسلامی در زمینه اینترنت گفته که «هر کس در اکوسیستم فناوری کشور کار می‌کند یا عاشق مملکت است یا مشکل روانی دارد!»
به گفته او «فیلترینگ جواب نداده» و «فقط باعث افزایش بدافزارها» شده است. او همچنین با زیر سوال بردن صحبت وزیر ارتباطات مبنی بر اینکه همه پلتفرم‌ها به جز اینستاگرام و واتساپ به درستی کار می‌کند گفت: «این صحبت در حالی مطرح می‌شود که اپ‌استورها فیلتر هستند و مشکلات دیگر وجود دارد.»
رئیس کمیسیون کسب‌وکارهای دانش‌بنیان اتاق بازرگانی تأکید کرده که وظیفه حکومت تأمین نیازهای اولیه زندگی است: «دسترسی به اینترنت آزاد جز حقوق اولیه هر آدم است و یک مسئله زیرساختی است» و «این اقدامات باعث می‌شود که کسی در این حوزه سرمایه‌گذاری نکند و نتوان درباره اقتصاد دانش‌بنیان صحبت کرد.»
ابعاد زیان‌های قطع اینترنت گسترده‌تر از کسب و کارهای آنلاین است. محمود لیائی معاون وزیر ارتباطات و مدیرعامل شرکت پست با اشاره به اختلال اینترنت در دو هفته گذشته و فیلتر پلتفرم‌های اینستاگرام و واتساپ گفته که «درآمد شرکت پست یک سوم کاهش یافته است و این موضوع نشان می‌دهد یک سوم مرسوله‌های پستی و معاملات از طریق اینترنت بین‌الملل و پلتفرم‌های خارجی انجام می‌گرفته است.»
