آتش‌سوزی‌های گسترده هورالعظیم و خشکی دریاچه ارومیه زیست گونه‌های بسیاری از جانواران و انسان‌ها را به خطر انداخته است.
در پی خشک شدن بخش‌های وسیعی از هورالعظیم، این تالاب از اوایل تابستان شاهد آتش‌سوزی‌های گسترده به ویژه در بخش عراق بود. در ادامه این روند، اوایل مهرماه بار دیگر آتش تالاب هورالعظیم از بخش عراقی شعله‌ور شد. بطوری که بوی تُند دود آتش‌سوزی و هاله دود آن، در برخی روزها هوای دشت آزادگان، هویزه، حمیدیه و اهواز را آلوده کرده و حتی موجب تعطیلی یکروزه مدارس در هویزه شد.
درنای امید: وقتی سازمان محیط زیست مجوز جاده‌سازی و خطوط برق بر بالای بقایای #هورالعظیم می‌دهد!این غول‌حواصیل کمیاب در حین پرواز به سیمهای برق برخورد کرده و از بین رفته است. خطوط برق برای پرندگان مهاجر خطر بزرگی ست
پرندگانی که با این سیمها برخورد می‌کنند بیشتر در شب پرواز می‌کنند pic.twitter.com/8gmq1URnuo— عباس مدحجی Abbas Modheji (@ModhejiA) October 14, 2022
پیش از این محمدرضا اشرفی مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان از تلاش بی‌سرانجام مقامات جمهوری اسلامی برای رایزنی با مسئولان عراق خبر داده و گفته بود: «ما اعلام آمادگی کردیم که امکان مهار آتش‌سوزی در صورت صدور مجوز برای اعزام هواپیمای آتش‌نشان وجود دارد که از سوی عراق تا کنون هیچگونه پاسخ مثبتی برای اعلام همکاری با ایران انجام نشده است. به عبارتی این آمادگی در عراق وجود ندارد که برای مهار آتش‌سوزی در بخش عراقی تالاب با ما همکاری کند.»
اکنون صادق خلیلیان استاندار خوزستان در این رابطه گفته که با توجه به وقوع آتش‌سوزی در تالاب هورالعظیم در خاک عراق و ایجاد آلودگی هوا در برخی شهرهای استان یک فروند هواپیمای آبپاش در جهت خاموش کردن این حریق وارد استان شده است.
وی با بیان اینکه این هواپیمای آبپاش دارای ظرفیت ۴۰ تُن آبگیری دارد، اشاره کرده که قرار است با هماهنگی کشور عراق در خاموش کردن آتش در تالاب هورالعظیم کمک‌رسانی کند و عملیات پروازی این هواپیمای آبپاش تا خاموش کردن کامل حریق در هورالعظیم ادامه دارد.
https://twitter.com/mimoj1/status/1519963241333542912
بحرانی که در پی این آتش‌سوزی‌ها محیط زیست و مردم منطقه را تهدید می‌کند، در اثر سوء مدیریت‌هایی بیشتر از یک آبپاش ساده است. تالاب هورالعظیم آخرین بازمانده تالاب‌های بین‌النهرین در جنوب غربی کشور است که در خوزستان قرار دارد. یک سوم این تالاب مرزی در ایران و دو سوم آن در کشور عراق واقع شده و به گفته کارشناسان در صورت خشک شدن این تالاب به یک کانون بزرگ و خطرناک تولید گرد و غبار تبدیل خواهد شد. فاجعه‌ای که هم‌اکنون نیز رخ داده است.
بر اثر آتش‌سوزی‌های متعدد در تالاب هورالعظیم در خاک عراق میزان آلودگی در برخی شهرهای استان افزایش یافته و تا وقتی حقابه آن تامین نشود، بحران‌های ناشی از آن ادامه خواهد داشت.
به گفته سیدعادل مولا معاون محیط زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان، مساحت آب هورالعظیم در حال حاضر به کمتر از ۴۰ درصد رسیده که آنهم در برخی قسمت‌ها آب دارد و بعضی قسمت‌ها فقط مرطوب است.
او می‌گوید: «هیچ آبی بر اساس حقابه و میزان آب تعیین شده، وارد تالاب هورالعظیم نشده است و آبی هم که اکنون در برخی نقاط وجود دارد باقیمانده از سیلاب‌های سال‌های گذشته است. با میزان آبی که به تالاب می‌رسد، با توجه به شرایط موجود و آغاز کشت پاییزه وضعیت این تالاب به سوی بحران پیش می‌رود.»
مولا شرایط زیستگاهی هورالعظیم را نامطلوب توصیف کرده و هشدار می‌دهد «زندگی زیستمندان و مهاجرت پرندگان بستگی به وجود آب دارد، بنابراین اگر آب هورالعظیم تامین نشود شاهد اتفاقات بدی خواهیم بود، و انتظار مرگ‌و‌میر آبزیان را خواهیم داشت.»
وی از پیگیری‌های به نتیجه نرسیده خبر می‌دهد و می‌گوید «سازمان‌های متولی کنترلی روی برداشت‌های بالادست ندارند. ضمن اینکه در تالاب شادگان با انتقال آب از رودخانه کارون بخشی از نیاز آبی آن تامین شده اما در هورالعظیم امکان انتقال آب میان حوضه‌ای وجود ندارد.»
معاون محیط زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان با اشاره به آتش‌سوزی در هورالعظیم به دلیل خشکیدگی، بیان کرد: «بیش از ۲۲ هزار هکتار در بخش عراقی و ۵۲۰ هکتار در بخش ایرانی هورالعظیم از ابتدای تابستان امسال تاکنون دچار آتش‌سوزی شده است.»
در چنین وضعیتی، ماموران سازمان اطلاعات سپاه (ساس) اهواز صبح روز چهارشنبه ۲۷ مهر در یورش به منزل سعید هلیچی شاعر و مترجم و فعال محیط زیست اهل اهواز او را دستگیر کرده و به مکان نامعلومی انتقال داده‌اند. او در اردیبهشت‌ماه امسال پس از انتشار ویدئویی از وضعیت نامناسب تالاب هورالعظیم احضار شده بود.
دریاچه هزاران ساله‌ی ارومیه، بزرگترین دریاچه داخلی ایران، بزرگترین دریاچه آب شور خاورمیانه، و ششمین دریاچه بزرگ آب شور دنیا، تبدیل به نمک‌زار ارومیه شد
کلاه‌تان را بالاتر بگذارید فرومایه‌ها#دریاچه_ارومیه#مهسا_امینی pic.twitter.com/X0LIOLbg37
— Vahid Bahman وحید بهمن (@vahid__bahman) October 18, 2022
شرایط بحرانی دریاچه ارومیه نیز همزمان با اعتراضات سراسری در ایران از نظر افکار عمومی دور نمانده و ویدئویی که به تازگی از این دریاچه در توئیتر منتشر شده، نشان می‌دهد، ششمین دریاچه آب شور دنیا به شوره‌زار تبدیل شده است. کاربران در توصیف وضعیت این دریاچه نوشتند: «دریاچه کفن شده ارومیه»!
این دریاچه که حقابه‌اش توسط وزارت نیرو پرداخت نشده، طبق آنچه سعید شهند مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی اواسط شهریورماه اعلام کرده بود، ۹۵درصد آن خشک شده که باعث اتصال جزایر این دریاچه بهم و ورود حیوانات درنده به آنها شده است.
به گفته او، ۱۰۲ جزیره دریاچه ارومیه زیستگاه انواع قوچ‌میش ارمنی و گوزن زرد ایرانی است و خشکی دریاچه موجب ورود پلنگ و شغال به این جزایر شده و تعداد پرندگان مهاجر نیز به شدت کاهش یافته است.
با این حال مقامات مسئول، خشک شدن دریاچه ارومیه را به خشکسالی‌ها و تغییرات اقلیمی ربط می‌دهد ولی سمیه رفیعی رئیس فراکسیون محیط‌زیست مجلس شورای اسلامی می‌گوید: «به گفته رئیس پیشین ستاد احیای دریاچه ارومیه ۸۵درصد از دلایل وضعیت کنونی دریاچه ارومیه مربوط به دخالت‌های انسانی بوده و تنها ۱۵ درصد آن ناشی از تغییر اقلیم بوده است.»
مسئله محیط زیستی دریاچه ارومیه در حالی به شدت اهمیت یافته که طی چهار دهه بودجه‌های هنگفتی را به خود اختصاص داده است. با این حال سمیه رفیعی رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس از شفاف نبودن هزینه‌هایی که تحت عنوان احیای دریاچه ارومیه انجام شده خبر داده و گفته که بخشی از اسناد هزینه‌های هنگفت احیای دریاچه ارومیه موجود نیست.
به گفته رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس، عمده هزینه‌ها صرف مطالعات تکراری و بی‌حاصل شد و در عمل آنچه می‌بایست رخ می‌داد، رخ نداد.
اکنون در چنین شرایطی مسعود تجریشی مدیر پیشین دفتر برنامه‌ریزی ستاد احیای دریاچه ارومیه خبر داده که نه تنها قرار نیست اقدام موثری در این زمینه انجام شود بلکه دولت سیزدهم ارائه اطلاعات برای برنامه‌ریزی احیای دریاچه را نیز متوقف کرده است.
تجریشی گفته است که نمی‌داند دولت سیزدهم چه برنامه‌ای برای احیاء دریاچه دارد چرا که به هیچکدام از ۲۴ نامه ستاد احیای دریاچه ارومیه پاسخی داده نشده است.
وضعیت محیط زیست ایران در حالی با تداوم سوء مدیریت و ناکارآمدی حکومت از بحران فراتر رفته و به فاجعه تبدیل شده که بسیاری از نخبگان و کارشناسان محیط زیست در زندان بسر می‌برند و بسیاری نیز مجبور به فرار از کشور شده‌اند و امکان فعالیت در داخل ایران را ندارند. این در حالیست که چندی پیش کاوه مدنی به عنوان رئیس آینده موسسه آب، محیط زیست و سلامت دانشگاه سازمان ملل متحد برگزیده شد. به تازگی هم خبر رسیده که رومینا پورمختاری ۲۶ساله برای مقام وزارت اقلیم و محیط زیست کشور سوئد پیشنهاد شده و پس از دریافت رأی اعتماد از پارلمان این کشور فعالیت خود را به عنوان جوان‌ترین وزیر در تاریخ کابینه این کشور آغاز خواهد کرد.
