احمد رافت – کریسمس یا سالروز تولد عیسی مسیح بنا بر تقویم موسوم به گریگوری ۲۵ ژانویه است. البته مسیحیان ارتدوکس چون اعیاد مذهبی‌شان را بر پایه تقویم جولیانی محاسبه می‌کنند، برای آنها مسیح روز ۷ ژانویه متولد شده است، و این روز را جشن می‌گیرند. آنچه مسلم است، کریسمس یا زادروز پیامبر ناصری مهم‌ترین عید مذهبی در جهان امروز است و کم و بیش در تمام کشورها جشن گرفته می‌شود و در بسیاری از کشورها نیز تعطیل رسمی است. برخلاف دیگر ادیان که مناسبات مذهبی‌شان را کم و بیش در هر کجا که باشند یکسان برگزار می‌کنند، کریسمس در هر کشوری آداب و رسوم خود را دارد، اگرچه برخی از این سنت‌ها می‌توانند مشترک باشند. در ادامه تلاش خواهم کرد در سفری به دور دنیا شما را با برخی از این سنت‌ها آشنا کنم.
از هند آغاز می کنیم. تنها ۲.۳ در صد جمعیت این کشور پیرو مسیحیت است، ولی این درصد پائین در هند ۲۵ ملیون نفر را در بر می‌گیرد. قدمت مسیحیت در هند از چند دهه تجاوز نمی‌کند ولی با این وجود مسیحیان این کشور توانسته‌اند رنگ و بوئی بومی به این روز و مراسم‌اش بدهند. مثلا به جای درخت کاج یا سرو، درخت انبه یا موز را تزئین می‌کنند.
زمانی مسیحیت در مصر مذهب اصلی بود، حضور مسلمانان در این کشور به قرن دهم میلادی باز می‌گردد. مسیحیان مصری وابسته به کلیسای قبطی هستند و ۷ ژانویه را به مناسبت تولد عیسی مسیح جشن می‌گیرند. در حقیقت ایام کریسمس در مصر ۷ دسامبر آغاز می‌شود و ۴۰ روز بعد پایان می‌یابد. در این ۴۰ روز قبطی‌ها از خوردن گوشت قرمز، شیر و لبنیات پرهیز می‌کنند.
در آرژانتین مردم کریسمس را در ساحل و کنار دریا جشن می‌گیرند، زیرا در این کشور و کشورهای مجاور دسامبر و ژانویه گرم‌ترین ماه‌های تابستانی هستند. دو سوم جمعیت آرژانتین، ایتالیائی‌تبار یا اسپانیائی‌تبار هستند، بنابراین بسیاری از سنت‌های این دو کشور در ایام کریسمس مانند این دو کشور مبدا است البته به غیر از غذای روز تولد عیسی که در اینجا Asado یا همان کباب خودمان است.
در مکزیک رسم زیبائی برای دادن هدیه به کودکان دارند که نامش Pianada است. در یک ظرف سفالی پر از شیرینی، آب نبات و شکلات، هدیه را پنهان می‌کنند، بعد از سقف با یک طناب آویزان کرده، چشم بچه را می‌بندند و به او چوبی کم و بیش بلند می‌دهند. هر زمان با این چوب توانست ظرف سفالی را پیدا کند و با ضربات متعدد بشکند، می‌تواند محتوای آن را صاحب شود.
در آمریکا و کانادا به تزئین درخت کاج قناعت نمی‌کنند و رسم است تمام خانه را چراغانی کنند. برخی با زحمت فراوان و خرج زیاد صورت ظاهری خانه‌ها را طوری تزئین می‌کنند که به خانه‌های شهر بازی شباهت پیدا می‌کند. در این دو کشور، مثل بقیه اعیاد روی میز شب و روز کریسمس بوقلمون خواهید یافت. البته اخیرا در برخی از مناطق کانادا مرغابی جانشین بوقلمون شده است. بچه‌های کانادائی شب ۲۴ دسامبر خانه به خانه می‌روند، آوازهای ویژه کریسمس می‌خوانند و پول یا شیرینی می‌گیرند. در کالیفرنیا بابا نوئل سوار بر سورتمه ظاهر نمی‌شود، بلکه با موج‌سواری (سرف) از راه دریا برای کودکان هدیه می‌آورد.
در اروپای شرقی تا قبل از سقوط امپراتوری شوروی، به خاطر مشکلات مالی این جشن جنبه تجاری زیادی نداشت و بسیار ساده برگزار می‌شد. حالا اوضاع فرق کرده است. پولدارهای روس تولد مسیح را با خاویار و ودکا جشن می‌گیرند، فقیرترها با سوپ کلم قرمز که «بُرش» نام دارد. طبقه متوسط در کنار این سوپ، ماهی کپور را هم در سفره قرار می‌دهند. البته نه روز ۲۴ دسامبر بلکه ۷ ژانویه.
در مجارستان بابا نوئل که سانتا کلاوس هم نام دارد روز ۶ دسامبر، که تولد کلاوسِ مقدس است برای بچه‌ها هدیه می‌آورد.
در لهستان، که نسبت به بسیاری از کشورهای اروپای شرقی وضعیت اقتصادی مناسب‌تری دارد، رسم است که شب ۲۴ دسامبر ۱۲ نوع غذای مختلف، که البته هیچ کدام نباید گوشت قرمز داشته باشد، احتمالا به یاد ۱۲ ماه سالی که قرار است هفته بعد آغاز شود، بر سفره می‌چینند. یک رسم جالب لهستان گذاشتن یک یا چند بشقاب اضافه بر سر میز شام کریسمس است تا اگر مهمانی ناخوانده از راه رسید، بی شام نماند.
در جمهوری چک، در این شب دختران دم بخت پشت به در می‌ایستند و یک کفش قرمز پاشنه بلند را به عقب پرتاب می‌کنند. اگر نوک کفش در هنگام افتادن در جهت در بود، سال آینده به خانه بخت خواهند رفت.
برای هلندی‌ها، آلمانی‌ها و اتریشی‌ها شیرینی‌های این روز از غذای اصلی پر اهمیت‌تر است. در هلند Stollen شیرینی روز کریسمس است که با خمیر بادام و کشمش بی دانه درست می‌شود. در آلمان مراسم کریسمس به نوعی روز ۱۱ نوامبر که سالروز مارتین مقدس است آغاز می‌شود و تا ۶ ژانویه، روز غسل تعمید عیسی ادامه پیدا می‌کند. بازارهای کریسمس (وایناختن) در این کشور دیدنی هستند و رسم است بازدید کننده لیوانی از شراب داغ را سر بکشد. شیرینی ویژه این ایام در آلمان Christstollen است. این شیرینی که پیشینه‌اش به شهر درسدن باز می‌گردد بسیار خوشمزه است و با آرد مخمر، شکر، پوست مرکبات، کشمس، هل سبز و دارچین درست می‌شود. شیرینی ویژه کریسمس اتریش Fruchtbrot یا نان میوه‌ای است که در تهیه‌اش از انواع خشکبار استفاده می‌شود. در برخی نواحی اتریش رسم است روز کریسمس سری به مزار درگذشتگان زد و به یاد رفتگان هم بود. اتریشی‌ها درخت کاج را با شمع روشن تزئین می‌کنند و هر سال مامورین آتش‌نشانی مجبورند به صدها خانه برای خاموش کردن درخت شعله‌ور شده بروند.
در سوئد درخت کریسمس را با عروسک‌های کاهی تزئین می‌کنند. البته در این کشور اسکاندیناوی یکی از مهم‌ترین روزهای ایام کریسمس ۱۲ دسامبر، سالروز لوسیای مقدس است. در این روز دختران لباس سفید بر تن می‌کنند، و با شمعی بر سر و یا در دست، آهنگ‌های ویژه کریسمس را می‌خوانند. در دانمارک شیرینی ویژه کریسمس شبیه شیر برنج ایرانی است، که البته علاوه بر شیر و برنج بادام هم در تهیه آن به کار می‌رود. بچه‌های سوئدی لباس جن‌های خوش اخلاقی را که وردست بابا نوئل هستند به تن می‌کنند. بنا بر سنت بابا نوئل یا سانتا کلاوس در فنلاند، وی دقیقا در لاپلند زندگی می‌کند. البته بابانوئل فنلاندی ازدواج کرده و در ایام کریسمس با همسرش ماما نوئل، سوار بر سورتمه‌ای که گوزن‌اش به نام «رودولف» آن را می‌کشد برای بچه‌ها هدیه می‌آورد. شب ۲۴ دسامبر، حوالی نیمه شب، بچه‌های فنلاندی کنار پنجره می‌نشینند و به بیرون خیره می‌شوند تا شاهد آمدن بابانوئل باشند، که البته همیشه زمانی می‌آید که آنها به خواب رفته‌اند. در فنلاند هم رسم است روز کریسمس به گورستان‌ها رفت و بر مزار رفتگان شمع روشن کرد.
در بریتانیا کودکان، و حتی برخی بزرگسالان، شب ۲۴ دسامبر نزدیک پنجره و یا شومینه یک لیوان شیر و قطعه‌ای Mince Pie برای بابانوئل می‌گذارند که وقتی برایشان هدیه می‌آورد رفع خستگی و گرسنگی کند. دیگر شیرینی ویژه کریسمس بریتانیایی‌ها Christmas Pudding است. گفته می‌شود مثل آش یا شله زرد نذری در ایران، همه باید چند دقیقه‌ای در هنگام آماده ساختن آن را هم بزنند و در حال هم زدن نیت کنند. در بریتانیا سنت است در این روز، مثل هر جشن دیگری، آتش‌بازی به راه بیاندازند و ترقه در کنند. در بریتانیا شب کریسمس روی هر بشقابی یک Christmas Cracker خواهید یافت که بسته‌بندی آن شبیه آب نبات است. باز کردن آن خودش داستانی دارد. هر کس باید با دست راست گوشه‌ای از کراکر خودش را بگیرد و با دست چپ کراکر بغل دستی را و همه با هم بکشند. در درون هرکدام یک تاج کاغذی است که همه، کوچک و بزرگ، سر میز شام باید روی سرشان قرار دهند: پادشاه برای یک شب.
در ایرلند شب کریسمس شمعی بر هر پنجره خواهید دید. احتمالا برای اینکه بابانویل خانه را زودتر پیدا کند. روز ۲۶ دسامبر در ایرلند رسم بود همه مردها به شکار گنجشگ بروند. امروز خوشبختانه این گنجشگ‌کشی به صورت نمادین انجام می‌گیرد.
در فرانسه بچه‌ها برخلاف بسیاری دیگر کشور ها به جای جوراب خالی، کفش‌هایشان را زیر درخت تزئین شده قرار می‌دهند تا بابانوئل آن را با شیرینی پر کند. البته بچه‌هائی که زیادی شیطنت کرده باشند، به جای شیرینی، ذغال در این کفش خواهند یافت. کیک ویژه شب کریسمس Gallette du Roi یا شیرینی شاه نام دارد. قبل از پختن رسم است در خمیر این کیک مجسمه چینی کوچکی قرار دهند. هر کس این مجسمه را در قطعه کیک خود پیدا کند، شاهِ شب کریسمس خواهد بود.
در اسپانیا برای دریافت هدیه کریسمس باید تا روز ۶ ژانویه صبر کرد. هدیه را برای کودکان همان مغان شرقی‌ای می آورند که ۲۰۱۵ سال پیش به بیت‌الحم رفتند و برای عیسای تازه متولد شده هدیه بردند. یکی از این سه به نام ملکیور، بر مبنای روایت انجیل، از ایران به دیدن مسیح رفته بود. دو مغ دیگر کاسپار و بالتازار نام دارند و گویا یکی از بین‌النهرین و دیگری اهل یمن بوده است.
در ایتالیا کودکان دو هدیه دریافت می‌کنند، یکی شب کریسمس و دیگری روز ۶ ژانویه. اگر هدیه شب کریسمس را بابانوئل می‌آورد، هدیه روز غسل عیسی مسیح را جادوگری به نام بفانا می‌آورد که به جای سورتمه، سوار بر جاروی سحرآمیزش از این سو به آن سو می‌رود. برای ایتالیائی‌ها شام شب ۲۴ و ناهار روز ۲۵ دسامبر بسیار مهم است. شب ۲۴ روی میز ماهی و غذاهای دریائی، از جمله مارماهی خواهید یافت و روز بعد بره یا گوسفند. ایتالیائی‌ها دو شیرینی ویژه کریسمس دارند که به نوعی مثل پیتزا و اسپاگتی جهانی شده است. اولی نانی کشمشی به نام Panettone است و دیگری Pandoro نام دارد، و خمیر آن بسیار نرم و سبک است. البته چه در ایتالیا و چه در اسپانیا در ایام کریسمس نوعی گز هم مرسوم است که در ایتالیا Torrone و در اسپانیاTurron نام دارد.
گفتنی است که در سال‌های اخیر خانوادههای غیرمسیحی نیز در ایران به دلیل شور و شادی مراسم کریسمس، آن را جشن گرفته و با تهیه درخت کاج و تزیین آن و تهیه غذای ویژه و مهمانی و هدیه دادن و هدیه گرفتن به ویژه برای کودکان آن را برگزار می‌کنند.
