بخش دو؛ «شنیده‌هایی از غزه» پروژه‌ای میدانی با انیمیشن از «مرکز ارتباطات صلح» که فارسی آن در همکاری با کیهان لندن منتشر می‌شود

آنچه در اختیار شما قرار می‌گیرد دومین بخش از مجموعه سه قسمتی «شنیده‌هایی از غزه» است. این بخش  نیز شامل ۹ مصاحبه کوتاه با ساکنان غزه است که به صورت انیمیشن تهیه شده.  «شنیده‌هایی از غزه» توسط «مرکز ارتباطات صلح»، یک سازمان غیرانتفاعی مستقر در نیویورک، تولید شده و فارسی آن با همکاری کیهان لندن منتشر می‌شود.

این مجموعه به زبان عربی توسط «العربیه»، به زبان انگلیسی و فرانسوی توسط «تایمز اسرائیل»، به زبان اسپانیایی توسط «اینفوبائه» و به زبان پرتغالی توسط «ریکورد تی وی» منتشر می‌شود. به دلایل امنیتی تصمیم گرفته شد چهره مصاحبه‌شوندگان به صورت انیمیشن تصویر شود. در بخش نخست که دوشنبه ۱۶ ژانویه پخش شد، مردان و زنان غزه به زیرپا گذاشتن سیستماتیک حقوق خود توسط حماس و سرکوب آزادی‌های شخصی خود پرداختند. آنها از دستگیری های خودسرانه، باج‌گیری حماس از کسبه و بستن دهان روزنامه‌نگاران گفتند. آنها همچنین با ابراز حمایت قاطع از کشور فلسطین، حماس را به عنوان نیرویی که به این هدف با راه انداختن جنگ با اسرائیل آسیب می‌زند، محکوم کردند. حماس در حالی ادعای پیروزی بر اسرائیل دارد که خودش در پناهگاه‌های امن پنهان شده و تلفات را به مردم غیرنظامی تحمیل می‌کند. مصاحبه‌شوندگان به این نکته نیز پرداختند که چطور کمک‌های مالی بین‌المللی به غزه توسط حماس به یغما می‌رود.

بخش یک؛ «شنیده‌هایی از غزه» پروژه‌ای میدانی با انیمیشن از «مرکز ارتباطات صلح» که فارسی آن در همکاری با کیهان لندن منتشر می‌شود

در این بخش ما بیشتر با نارضایتی‌های محلی و همچنین تلاش‌های داخلی برای غلبه بر مشکلات آشنا می‌شویم؛  تلاشی که تقریباً هزار شهروند ساکن  غزه در سال ۲۰۱۹ برای به چالش کشیدن قدرت حماس از طریق تظاهرات خیابانی انجام دادند. چهار تن از شرکت‌کنندگان در آن جنبش اعتراضی تجربیات خود را بازگو می‌کنند و توضیح می‌دهند که چگونه زندگی و دیدگاه آنها تغییر یافت.

۱
خویشاوندسالاری همه جا هست

«اشرف» می‌گوید «اینجا در همه چیز خویشاوندسالاری و پارتی‌بازی وجود دارد». از یکطرف، برای مثال، شما به دوستانی در شرکت برق که توسط حماس اداره می شود نیاز دارید تا به صورت حساب شما رسیدگی کنند. همچنین باید مالیات زیادی بپردازید به‌خصوص اگر جزو هفده هزار نفری باشید که  مجوز کار در اسرائیل دارند. از سوی دیگر، «اشرف» شاهد بود که یکی از بستگان جوانش  که یکی از مقامات حماس را مسخره می‌کرد و به اسلام لعنت می‌فرستاد، تنها دو روز بعد دستگیر شد و برای جرمی که در غزه عادیست «تا امروز در زندان بسر می‌برد!»

این باور که تشکیلات حماس فاسد هستند بر اساس نظرسنجی سپتامبر ۲۰۲۲ از سوی ۷۳ درصد از ساکنان غزه نیز تأیید شده است. همچنین بر اساس مطالعاتی  در سال ۲۰۲۲ توسط «سازمان شفافیت امان فلسطین»، خویشاوندسالاری و پارتی‌بازی یکی از رایج‌ترین فسادهاست.  رسانه‌های اجتماعی غزه تابستان گذشته شاهد شدت گرفتن انتقادات از رهبران حماس بودند که «می‌توانند در غزه در تجمل زندگی کنند و در عین حال هر وقت خواستند آنجا را برای هتل‌ها و ویلاهای دوحه و استانبول رها کنند». در جریان تلاش تابستان گذشته برای احیای جنبش اعتراضی «ما می‌خواهیم زندگی کنیم» به عنوان یک کمپین که از سوی شبکه‌های اجتماعی راه انداخته شد، یک زن مشاهدات خود را چنین بیان کرد: «همه در غزه از این وضعیت رنج می‌برند. تنها کسانی که از زندگی خود لذت می برند مقامات مسئول حماس و فرزندانشان هستند!»

۲
چیزی که برای فرزندانم می‌خواهم

والدینی مانند «آمنا» می‌خواهند فرزندان‌شان تحصیلات مناسبی داشته باشند، «عقلانی فکر کنند… و زندگی مدرن داشته باشند». موضوع آموزش و پرورش یکی دیگر از منابع مشکلات مردم است. «آمنا» از فرستادن بچه‌ها به مدارس تحت مدیریت حماس به این دلیل می‌ترسد که «آنجا تلقین می‌کنند و به کودکان آموزش می‌دهند  که چگونه می‌توانند از طریق شهادت به بهشت بروند و من نمی‌خواهم فرزندانم در معرض این تلقین قرار بگیرند.»

در سال‌های قبل از به دست گرفتن قدرت حماس در سال ۲۰۰۷، مباحث جدیدی در مورد نیاز به اصلاحات آموزشی کشورهای عربی در منطقه گسترش یافت. همانطور که در گزارش توسعه انسانی عربی سازمان ملل در سال ۲۰۰۲ آمده است، «بازار جهانی اطلاعات امروزی به نوع دیگری از آموزش نیاز دارد، آموزشی که شایستگی‌ها، نگرش‌ها و چابکی فکری را به تفکر سیستمی و انتقادی در اقتصاد دانش‌محور منتقل می‌کند.» در حالی که برخی از کشورهای عربی گام هایی رو به جلو در این زمینه برداشته‌اند اما  حماس آموزش در غزه را به سیستمی برای تلقین ایدئولوژیک و محل استخدام نظامی تبدیل کرده است. تفکیک جنسیتی نه تنها بین دانش‌آموزان بلکه در میان معلمان نیز اعمال می‌شود. یکی از معلمان غزه به آتلانتیک گفت: «آنها ما را هنگامی که با همکاران مرد خود صحبت می‌کنیم، زیر نظر می‌گیرند و اگر آنطور که آنها می‌خواهند لباس نپوشیم، به ما توهین می‌کنند. قوانین توسط «پلیس اخلاق» اجرا می‌شود که به آزار و اذیت و سوء استفاده از افراد تحت بازداشت نیز معروف است.»

تلقین فراگیر یهودستیزی و انکار هولوکاست از سنین پایین با آموزش استفاده از سلاح و تشویق به انجام «جهاد» پس از پایان مدرسه همراه است. از همین روست که «آمنا» به صراحت می‌گوید که آینده‌ای متفاوت برای فرزندانش می‌خواهد.

۳
گفتن «نه به جنگ» ممنوع است!

«یاسمین» می‌گوید، «رنج ساکنان غزه تحت حکومت حماس با این احساس تلخ نیز همراه است که اعراب در سراسر منطقه درک نمی‌کنند که زندگی تحت حکومت حماس واقعاً چگونه است». او توضیح می دهد: «بسیاری از رسانه‌های عربی برای حماس کار می‌کنند. آنها حماس را به عنوان قهرمان به تصویر می کشند. در همین حال اگر شما به عنوان یک شهروند غزه بگویید که من جنگ نمی‌خواهم، شما را خائن خطاب می‌کنند».

روایات تبلیغ برای حماس و  اینکه مردم طرفدارش هستند مدت‌هاست که در رسانه‌های عربی از جایگاه غالب برخوردار بوده است. یک تحلیل از گزارش الجزیره نشان داده است که شبکه «الجزیره» «بطور قابل توجهی  حماس و روایت مقاومت آن را پوشش داده و آن را در اولویت قرار داده است.» «الجزیره» حتی به دلیل «حرفه‌ای بودن» خود در پوشش حماس، جایزه نیز دریافت کرد. در همین حال، حماس با داشتن بیش از ۲۱۰ رسانه در ۳۵ کشور جهان و همچنین رسانه‌های تحت حمایت دولت روسیه، که در شمار تأثیرگذارترین رسانه‌های عربی امروزی قرار دارند، از حمایت جدی همه رسانه‌های دولتی جمهوری اسلامی ایران نیز برخوردار است.

یکی از مؤلفه‌های مهم تسلط روایت‌های حماس، کنترل رسانه‌ها و گزارش‌های داخلی خود نوار غزه است. برخی از رسانه‌ها مانند خبرگزاری «شهاب» و رادیو «الاقصی» مستقیم توسط حماس مدیریت می‌شود. «ابراهیم دهر» مدیر رادیو حکومتی «الاقصی» به واشنگتن پست گفت: «ما دلیل اصلی محبوبیت حماس هستیم… خبر هر اقدام حماس را منتشر می‌کنیم و سپس هرگونه شایعه‌سازی در مورد این تشکیلات را متوقف می‌کنیم.» در ارتباط با زمانی که اخبار نامطلوب علیه حماس منتشر می‌شود، او توضیح داد: «سیاست ما همیشه سکوت بوده است.» «دهر» در پاسخ به سوالی درباره هزینه سیاست‌های حماس در غزه گفت: «ما علاقه‌ای به نشان دادن چیزهای دیگری بجز حماس نداریم، مانند موفقیت اسرائیلی‌ها یا اینکه چگونه کسب ‌و کارها از جنگ آسیب دیده‌اند». روزنامه‌نگاران غیردولتی اما به اشکال مختلف  از جمله دستگیری، بازجویی و آزار فیزیکی تحت فشار قرار می‌گیرند. در سال ۲۰۱۹، پس از گزارش یک رسوایی در ارتباط با فساد حماس، «هاجر حرب» روزنامه‌نگار مستقل دستگیر شد و «در معرض تهدید فیزیکی» قرار گرفت  و حتی «متهم به همکاری با اسرائیل» شد. او گفت: «من بهای انجام یک گزارش تحقیقاتی درباره فساد مقامات حماس در غزه را می‌پردازم. این چگونه عدالتی است؟!»

۴
جرم مشاوره دادن

در میان فشارهایی که در غزه بر زندگی مردم وارد می‌آید، بسیاری از آنها خواهان مهار و مدیریت احساسات و حالات خود هستند. بنابراین «لیلا» یک مرکز مشاوره در خانه خود افتتاح کرد که به نیازهای عاطفی زنان و کودکان رسیدگی می‌کرد. او می‌گوید: «خوشحال می‌شوم اگر بتوانم به حل مشکلات آنها کمک کنم. اما مقامات حماس از من خواستند که یا این مرکز را تعطیل کنم و یا تحت نظارت آنها کار کنم ، تا بتوانند همه چیز را کنترل کنند که مبادا مردم بیرون بروند و به آنچه مقامات انجام می‌دهند اعتراض کنند». یک روز پلیس از راه رسید و خانه او را از هر طرف محاصره کرد. پانزده سال حکومت حماس فرصتی برای مردم غزه باقی نگذاشته که بتوانند نارضایتی‌های غیرمجاز خود را بروز دهند. یکی از گزارش‌های دیده‌بان حقوق بشر اشاره می‌کند که «مقامات حماس بطور معمول منتقدان و مخالفان صلح‌جو را نیز دستگیر کرده و شکنجه می‌کنند». همچنین این سوء رفتار مداوم ممکن است «با توجه به ماهیت سیستماتیک آن در طول سالیان متمادی، جنایت علیه بشریت» به شمار رود.  در همین دوره، آزار و اذیت زنان افزایش یافته است. به گفته «خانه آزادی»، حماس «هیچ تمایلی به پیگیری چنین مواردی ندارد و به همین دلیل درباره  «تجاوز و خشونت خانگی نیز کمتر گزارش داده می‌شود و اغلب هم بدون مجازات باقی می‌مانند.» با این حال، یک نظرسنجی به تازگی نشان داد که ۵/۳۷ درصد از زنان غزه در سال گذشته مورد خشونت قرار گرفته‌اند. اگر زنان غزه آزاد می‌بودند که نارضایتی خود را در مراکزی مانند آنچه «لیلا» مدیریت می‌کند، مطرح کنند، ابعاد واقعی مشکل- و بی‌علاقگی مقامات به رسیدگی به آن- ممکن بود برای حاکمان نوار غزه مشکل ایجاد کند. همانطور که حماس در سال ۲۰۱۹ تشخیص داد که تعداد زیادی از جوانان شجاع در منطقه وجود دارند که خواهان تغییر هستند و شجاعت مبارزه برای آن را نیز دارند.

۵
به جرم زیستن

در سال ۲۰۱۹، تقریباً ۱۰۰۰ تن از ساکنان غزه یک تظاهرات خیابانی با عنوان «ما می‌خواهیم زندگی کنیم» برگزار کردند. «رعنا» یکی از آنها بود. او توضیح می‌دهد: «مردم می خواستند صدای آنها به گوش زمامداران برسد. اما همانطور که حتما دیدید، حماس برخلاف آنچه ما امیدوار بودیم پاسخ داد… با انوع وحشیگری!»

در آن تظاهرات گزارش شد که پلیس به سوی تظاهرکنندگان تیراندازی  و به خانه‌های اطراف محل اعتراض حمله کرد و هر کسی را که مظنون به شرکت در آن بود دستگیر کرد. یک مقام عفو بین‌الملل اظهار داشت: «سرکوب آزادی بیان و استفاده از شکنجه در غزه به سطح هشداردهنده‌ رسیده… ما شاهد نقض فاحش حقوق بشر بودیم که توسط نیروهای امنیتی حماس علیه معترضان مسالمت‌جو، روزنامه‌نگاران و کارکنان حقوق بشر انجام شده است».

در میان بازداشت‌‌شدگان «مومن الناتور» یکی از سازماندهندگان تظاهرات نیز دیده می‌شد. حماس به خانه او یورش برد و پدر و مادرش را تهدید کرد و خواستار مکان اختفای وی شد. الناتور در همین ارتباط گفت که هم او و هم سایر دستگیرشدگان «شکنجه، تحقیر و متهم به همکاری با اسرائیل و تشکیلات خودگردان شدند». وی افزود، میزان خشونت نشان می‌دهد که «این یک مبارزه جناحی پلیس برای محافظت از حماس است نه نگهبانی از مردم.» یکی دیگر از رهبران تظاهرات که خانواده‌اش با بدرفتاری مشابهی روبرو شد، به آسوشیتدپرس گفت: «حماس نمی‌خواهد ما فریاد بزنیم بلکه از ما می‌خواهد که در سکوت بمیریم!»

۶
پیشتر رویاپرداز بودم

یکی دیگر از تظاهرکنندگان، «ولید» هفت بار توسط حماس زندانی شده است. او قبل از اعتراضات را به یاد می‌آورد و تعریف می‌کند «تا پیش از آن من یک جوان رویاپرداز بودم و رویای تغییر می‌دیدم. من تصور نمی‌کردم که آنها ما را به عنوان خائن معرفی کنند… ما قصد نداشتیم به کسی آسیبی برسانیم.» او می‌گوید آنچه زندگی او را تغییر داد، تجربه‌‌اش با شکنجه‌گران‌اش بود.

اگرچه حماس مدعی است که به حق آزادی بیان فلسطینیان احترام می گذارد، اما رفتارش خلاف این ادعا را نشان می دهد. حماس علاوه بر تیراندازی به جمعیت، یورش به خانه‌ها و دستگیری بیش از ۱۰۰۰ تظاهرکننده، از تعداد نامحدودی نیز در بازداشت سوء استفاده کرد. به عنوان مثال، «امیر ابوعون» نوزده ساله تعریف کرد که «به مدت پنج روز در بازداشت بوده» و همچنین گفت که سیلی و کتک خورده و از غذا محروم شده است».

بخشی از واکنش حماس به تظاهرات ۲۰۱۹ این بود که بطور سیستماتیک تلاش کند معترضان را خائن معرفی کند. در سال ۲۰۱۹ رسانه‌های طرفدار حماس، چه در نوار غزه و چه در سایر کشورهای عربی، به عنوان «همکار» با نیروهای امنیتی اسرائیل معرفی شدند.  یکی از مقامات امنیتی حماس مدعی شد: «این اعتراضات توسط گروه‌های خارجی سازماندهی می‌شود و آنها به دنبال بی ثبات کردن نوار غزه هستند».

همانطور که رسانه‌های طرفدار حماس از کشورهای مختلف عربی این نکات را مرتب تکرار می‌کنند، این احساس نیز در غزه تقویت می‌شود که بسیاری در منطقه حمایت از تشکیلات حماس را با حمایت از فلسطینی‌هایی که تحت کنترل حماس زندگی می‌کنند اشتباه می‌گیرند.

۷
دگرگونی از مردم می‌آید

«صفا»، یک عکاس خبرنگار اهل غزه سعی کرد از تظاهرات سال ۲۰۱۹ با ارائه پوشش خبری به رسانه‌های بین‌المللی حمایت کند. پلیس دوربین و دست او را شکست، اعضای خانواده‌اش را زندانی و شکنجه کرد و حتی بستگان او را در خارج کشور تهدید کرد که اگر اطلاعاتی در مورد اعتراضات در شبکه‌های اجتماعی منتشر کنند، عزیزانشان در خانه مجازات خواهند شد. صفا بدون اینکه کوتاه بیاید معتقد است: «در پایان، اتفاقی رخ می‌دهد که باعث می‌شود مردم دوباره به خیابان‌ها بیایند».

بر اساس گزارش فدراسیون بین‌المللی روزنامه‌نگاران، ۴۲ روزنامه‌نگار غزه در جریان اعتراضات سال ۲۰۱۹ «هدف» قرار گرفتند و با «حمله فیزیکی، احضار، تهدید، بازداشت خانگی و ضبط تجهیزات» مواجه شدند. «خانه آزادی» که به غزه امتیاز ۰/۴ برای آزادی رسانه می دهد، گزارش داده: «روزنامه‌نگاران و وبلاگ‌نویسان غزه همچنان با سرکوب و معمولاً توسط دستگاه امنیت داخلی دولت حماس مواجه هستند.» انجمن مطبوعات خارجی نیز خاطرنشان کرد که سرکوب جنبش «ما می‌خواهیم زندگی کنیم» در سال ۲۰۱۹ فقط «یک مورد از یک رشته حملات وحشتناک به خبرنگاران در غزه» بوده است.

تاکتیک حماس برای هدف قرار دادن خانواده‌های منتقدان عمدتا همان موضوعات مشترک درباره مسائل امنیتی است. در اکتبر ۲۰۲۲، یکی از فعالان رسانه‌ای غزه ویدئویی از یک مأمور امنیتی حماس منتشر کرد که والدین او را تهدید می‌کرد تا وی را ساکت کند. زمانی که «اسامه الخلوُت» روزنامه‌نگار مستقل، عکسی از یکی از معترضان منتشر کرد که روی آن نوشته شده بود: «می‌خواهم با کرامت زندگی کنم»، حماس به خانه خانواده او هجوم برد، وسایل خانه را شکست و در راه بازداشتگاه پلیس او را مورد ضرب و جرح قرار داد. در آنجا به او «توصیه»  شد که دیگر درباره اعتراضات گزارش ندهد. اما وی می‌گوید: «من یک روزنام‌ نگار هستم و از پوشش آن اعتراضات پشیمان نیستم».

اگرچه بیش از سه سال از سرکوب تظاهرات می گذرد، ولی به نظر می‌رسد «میخاعمار ابوسعدا» استاد رشته علوم سیاسی غزه نیز با «صفا» موافق است که حماس صدای جنبش «ما می‌خواهیم زندگی کنیم» را نشنیده است. او خاطرنشان می‌کند، به این دلیل که مردم غزه‌ اعتراض نمی‌کنند، «به این معنی نیست که فلسطینی‌های غزه از حماس راضی هستند».

۸
رهبران آنها ثروتمندند

به گفته‌ی «هشام»، بخشی از آنچه خشم و انزجار مردم غزه را برمی‌انگیزد، خودنمایی فریبکارانه‌ی رهبران حماس است. او می‌گوید: «امروزه نیروی اشغالگر نیست که مرا می‌کشد، بلکه حماس است که مالیات‌های سنگینی وضع می‌کند، ساکنان غزه را در فقر مطلق می‌گذارد، در حالی که مقامات آن صاحب زمین و تجارت و مبالغ هنگفت پول هستند».

حماس بار مالیاتی سنگینی به مردم تحمیل کرده  و تقریباً ۳۰ میلیون دلار در ماه از ساکنان غزه دریافت می کند. این مالیات‌ها مبالغ عظیمی را تشکیل می‌دهند که نه تنها هدف گردآوری آنها مبهم است بلکه اصلا معلوم نیست خرج چه می‌شوند. به گزارش آسوشیتدپرس، با این حال حماس «خدمات کمی هم در مقابل ارائه می‌دهد که بیشتر آنها پروژه‌های کمک و امداد تحت پوشش جامعه بین‌المللی هستند.» «محمد آقا» صاحب یک پمپ بنزین است و از این وضعیت احساس خفگی می‌کند.  او با اظهار تاسف  می‌گوید «قبل از حماس، ۱۰۰۰ مثقال (حدود ۳۲۰ دلار) در ماه برای یک خانواده کافی بود. حالا ۵۰۰۰ هم کافی نیست چون از شهروندان مالیات می گیرند».

در همین حال، با وجود اینکه حماس به مردم توصیه می‌کند تا با قناعت زندگی کنند و ریاضت‌ را توصیه می‌کند اما مقامات خودش با  خانواده‌هایشان در تجمل و رفاه زندگی می‌کنند. در سال ۲۰۰۹، اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس اعلام کرد: «دست‌های ما پاک است. ما نه پول می دزدیم، نه املاک و مستغلات داریم و نه ویلا می‌سازیم.» با این حال، در سال‌های اخیر، پسر هنیه به دلیل داشتن املاک و مستغلات وسیع که با نفوذ پدرش به دست آورده، در غزه به‌ عنوان «ابوالاقارات» (پدر ثروت) شناخته می‌شود. اوایل این ماه، «لارا احمد»، روزنامه‌نگار فلسطینی گزارش داد که هنیه چندین میلیون دلار در  خانواده‌اش پولشویی کرده است. همانطور که «اکرم عطاالله»، روزنامه‌نگار فلسطینی نیز می‌گوید  «دست زمامداران حماس  رو شده و مردم دریافته‌اند که آنها  بسیار بهتر از آنها زندگی می کنند».

جوانان غزه گاهی با طنز سیاه به چنین افشاگری‌هایی پاسخ می‌دهند. سال گذشته، فعالان محلی یک کمپین اینترنتی با عنوان کنایه‌ای «دست‌های ما پاک هستند» راه‌اندازی کردند و توجه افکار عمومی را به ناهنجاری‌های مالی حماس جلب کردند. نظرسنجی اخیر مؤسسه واشنگتن نیز نشان داد که نه تنها اکثریت بزرگی از مردم غزه «از حکومت حماس ناامید هستند»، بلکه ۸۴ درصد از غزه‌ای‌ها «اصلاحات سیاسی و اقتصادی داخلی را بر مسائل سیاست خارجی» در اولویت قرار می‌دهند.

۹
آن زندگی که به ما معنی می‌دهد

برای اکثریت مردم غزه که به صراحت حماس را محکوم نمی‌کنند، هیچ تضمینی وجود ندارد که حماس آنها را محکوم نکند. در یک کافه در غزه، «لوبنا» و دوست پسرش دست هم را گرفته بودند که پلیس حماس متوجه شد. این موضوع را گزارش کرد و کافه تعطیل شد! امروز آنها ازدواج کرده‌اند و در هر مهمانی خانوادگی، اقوام می پرسند چه زمانی بچه‌دار می‌شوند. «لوبنا» اما توضیح می‌دهد: «این اشتباه است کودکی را در شرایطی که ما تحمل می‌کنیم به دنیا بیاوریم. کودک بی‌گناه است و سزاوار این نیست که مجبور شود به مدارس دولتی برود و دروس بی‌ارزش و فریبکارانه را بیامورد.» این زوج جوان امیدوارند آینده‌‌ی خود را در جای دیگری بنا کنند.

تلاش‌های حماس برای تحمیل آداب اجتماعی سنتی پس از به قدرت رسیدن این گروه تشدید شد. از جمله اعمال تفکیک جنسیتی در مدارس، ممنوعیت کتاب، ممنوعیت دوچرخه‌سواری زنان و تشویق چندهمسری. مقامات حماس ادعا می کنند که این اقدامات پاسخ مساعد به خواست‌ها و حساسیت‌های سنتی خود مردم غزه است. اما فعالان حقوق مدنی نظر دیگری دارند. «زینب الغنیمی» مدافع حقوق زنان مستقر در غزه، حماس را به پرسش می‌کشد  و می‌خواهد که صریح حرف بزنند: «بجای پنهان شدن در پشت سنت‌ها، چرا آنها به وضوح نمی گویند که اسلامگرا هستند و می‌خواهند همه چیز را اسلامی کنند؟»

نگرانی و هراس «لوبنا» در مورد تحصیل کودکان کاملاً موجه است. مدارس و اردوگاه‌های تابستانی تحت مدیریت حماس، کودکان را به سمت زندگی دیگری پر از درگیری سوق می دهند. برنامه‌های درسی آنها مهارت‌های اساسی تفکر انتقادی را انکار می‌کند و در عین حال یهودستیزی و انکار هولوکاست را القاء می‌کند. کودکان برای استفاده از سلاح گرم آموزش می‌بینند و از آنها خواسته می‌شود که پس از پایان مدرسه به دنبال «جهاد» بروند. «سمیر زکوت» فعال حقوق بشر در غزه معتقد است که روش‌های آموزشی حماس با هدف «پرورش فرهنگ نظامی، آشنایی پسران با مقاومت و تربیت نسل بعدی ستیزه‌جویان» است. «مخیمار ابوسادا» استادیار علوم سیاسی در دانشگاه «الازهر» شهر غزه نیز تلاش‌های این گروه را محکوم می کند: «آنها می‌توانند آن را اردوی تابستانی بنامند، اما درواقع این فقط بخشی از اسلامی کردن جامعه است… آنها این بچه‌ها را برای پیوستن به گردان‌های القسام استخدام می‌کنند. وقتی دور جدیدی از درگیری با اسرائیل رخ دهد، بیشتر پسران برای جنگ به عنوان بمب‌گذار انتحاری یا حداقل برای پیوستن به مقاومت فلسطین استخدام می‌شوند.»