پس از حمله تروریستی مرگبار روز شنبه ۲۸ ژانویه ۲۰۲۳ نزدیکی کنیسه‌ای در اورشلیم، میلیون‌ها نفر در سراسر جهان تصاویری از فلسطینی‌ها را دیدند که با آتش‌بازی در شرق اورشلیم جشن گرفتند و در کرانه باختری رود اردن راهپیمایی کرده و یکی از اعضای ارشد حماس نیز در آن شیرینی پخش می‌کرد. این نمایش چنین القاء می‌کند که گویا فلسطینی‌ها از این قتل عام توسط حماس به شدت حمایت می‌کنند.
حماس طبیعتاً از چنین برداشتی استقبال کرده و با شعار «مقاومت محافظ مردم است» ادعای مشروعیت می‌کند. شمار زیادی از رسانه‌های طرفدار حماس در منطقه، نمایش این شادی را برجسته کردند. برخی طرفداران اسرائیل نیز به نوبه خود با همان پیش‌فرض جاری درباره فلسطینیان آن را محکوم کردند: «جامعه‌ای بیمار که مرگ را جشن می‌گیرد!»
اما آنانکه در جشن مرگ شرکت کردند، همان میلیون‌ها نفری نیستند که در خانه ماندند! نظرسنجی‌های گسترده از فلسطینی‌ها نشان می‌دهد که آنها مانند هر جامعه دیگری دیدگاه‌های متفاوت از جمله درباره حماس، اسرائیل و خشونت مسلحانه دارند. برخی نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که اکثریت مردم غزه با حملات موشکی حماس مخالف و به نهادهای حماس بی‌اعتماد بوده و مخالفتی با اسرائیل ندارند و بیشتر مشتاق رسیدگی به مشکلات محلی خود هستند تا درگیر شدن با مردم اسرائیل.
ولی فقط گاهی چنین دیدگاه‌هایی در رسانه‌های همگانی مطرح می‌شوند مثلا ویدئویی از مغازه‌داری در جنین که چون ترویست‌ها را محکوم کرده بود مورد ضرب و جرح قرار گرفت. ما همچنین شاهد نمایش‌هایی از شجاعت جمعی بوده‌ایم؛ برای مثال تظاهرات خیابانی غزه در سال ۲۰۱۹ که در آن تقریباً ۱۰۰۰ فلسطینی در اعتراض به حکومت فاسد حماس تظاهرات کردند. سرکوب خونین این مردان، زنان و خانواده‌هایشان در زمره وحشتناک ترین جنایات علیه بشریت در تاریخ این سرزمین کوچک است.
اما این حرکات اجتماعی نسبت به تظاهرات حمایت از تروریسم حماس و متحدانش توجه کمتری به خود جلب می‌کند. تا همین اواخر هیچ تلاش هماهنگی برای ایجاد بستری جهت شنیدن صداهای مستقل در غزه انجام نشده بود تا با مخاطبان جهانی صحبت کنند.
سازمان ما «مرکز ارتباطات صلح» احساس می‌کرد که تلاش برای انجام این کار به عنوان یک دغدغه عمومی و انسانی بسیار حیاتی و البته بلندمدت است. در برخی کشورهای عربی، تسلط روایی حماس که بر پیشینه‌ی هفتاد سال تبلیغ و امتناع بنا شده، شهروندان غیرنظامی عرب را که طرفدار مشارکت مدنی و صلح هستند، به طردشدگان اجتماعی تبدیل می‌کند. در غرب نیز همین روایت غالب، تلاش برای تحقق منطقه‌ای صلح‌آمیزتر و یکپارچه‌تر را تضعیف می‌کند.
ما به دنبال کمک به فلسطینی‌ها و دیگر اعراب هستیم تا از صلح و مبارزه با شبه‌نظامیان تروریستی با صراحت و گسترده حمایت کنند. ما معتقدیم که با انجام این کار، آنها می‌توانند روایت به اصطلاح «محور مقاومت» را تضعیف کرده و بازیگران افراطی در غرب را به عنوان یک دسیسه خارجی افشا کنند. این افراطیون بی‌توجه و بی‌محابا به منافع ملت های عرب و برخلاف میل فزاینده مردم عرب در عمل با شبه‌نظامیان افراطی که به مردم تحمیل شده‌اند، متحد شده‌اند.
ما در طول یک سال گذشته، به ده‌ها تن از ساکنان کنونی نوار غزه نزدیک شدیم و با قول ناشناس ماندن از آنها دعوت کردیم تا داستان‌های خود را در برابر دوربین تعریف کنند.
سخنان آنها دلخراش بود. شرکت‌کنندگان از دستگیری‌های خودسرانه، اخاذی، خشونت توسط مآموران حماس و نقض سیستماتیک آزادی‌های اولیه شخصی خود سخن گفتند. والدین از آینده فرزندان خود که در معرض تلقینات حماس از طریق مدارس محلی قرار دارند نگرانی مشترک داشتند. مغازه‌داران از فشارهای حماس تعریف کردند. متخصصان تجربیات خود را از سیستم فساد محلی که بخش خصوصی و بیشتر زمینه‌ها را در بر می‌گیرد تعریف کردند. سیستمی که اعضای حماس و خانواده‌هایشان را ثروتمند کرده و اکثریت غزه را به حاشیه رانده است.
مصاحبه‌شوندگان همچنین حمایت قاطع خود را از کشور مستقل فلسطین اعلام و حماس را به عنوان نیرویی که با جنگ‌افروزی به این هدف آسیب می‌رساند محکوم کردند. آنها معتقدند که حماس با جنگ‌افروزی تمامی کمک‌های مالی بین‌المللی را به غارت می‌برد. برخی نیز خواستار جابجایی مفاهیم رایج حماس مانند «مقاومت مسلحانه» با اشکال جدید و اعتراضات مدنی در ارتباط با اسرائیل شدند. برخی نیز طرفدار مراودات مدنی با اسرائیلی‌ها هستند چه به خاطر صلح پایدار در این منطقه و چه به عنوان بخشی از تلاش بین‌المللی برای بازسازی نوار غزه. تقریبا همه خواستار آینده‌ای بدون حاکمان فعلی هستند که بسیاری از آن با عنوان «اشغال غزه توسط حماس» نام می‌برند.
در پاسخ به این پرسش که که با این چندین ساعت گفتگو با اهالی غزه چه کنیم، از تجربیات گذشته استفاده کردیم. یک سال پیش از آن، ما ۳۱۲ عراقی را در شش استان بسیج کرده بودیم تا در همگرایی با اربیل در شمال این کشور از عراق بخواهند به «پیمان ابراهیم» بپیوندند. حزب‌الله و دیگر شبه‌نظامیان مورد حمایت رژیم ایران اما به کنفرانس اعلان جنگ دادند و حسن نصرالله رهبر حزب‌الله در یک سخنرانی گفت: «مبادا تعداد بیشتری از این افراد وجود داشته باشد!» بنابراین ما تمام تلاش خود را به کار بستیم تا امنیت و آزادی همه شرکت‌کنندگان در این حرکت حفظ شود.
برای پیشبرد این گفتگوها در غزه، رویکرد جدیدی را در نظر گرفتیم که هم خطر را علیه شرکت‌کنندگان به حداقل می‌رساند و هم تأثیر سخنان و شهادت‌های آنها را به بیشترین حد می‌رساند. همانطور که مخاطبان این مجموعه می‌دانند، ما تیمی متشکل از انیماتورها، تصویرگران و نوازندگان را گرد آوردیم تا ۲۵ کلیپ ویدئویی به صورت انیمیشن از این گفتگوها تهیه کنند. ما فکر کردیم که با این کار فراتر از حفظ امنیت مصاحبه‌شوندگان، یک تصویر هنری نیز از این ماجراها ارائه می‌شود که دشوار بتوان آن را فراموش کرد. برای پخش هرچه بیشتر این سرنوشت‌ها ما نسخه‌هایی از مطالب عربی را با زیرنویس به زبان انگلیسی، فرانسوی، عبری، فارسی، اسپانیایی و پرتغالی تهیه کردیم و آنها را در همکاری با کیهان لندن (فارسی)، Infobae(اسپانیایی) و RecordTV برزیل (پرتغالی) به اشتراک گذاشتیم. این رسانه‌ها موافقت کردند که این مطالب را همزمان در سه مجموعه منتشر کنند. امروز سومین بخش این پروژه منتشر می‌شود.
البته حماس بیکار ننشست و بلافاصله با حمله به تمام پلتفرم‌های ما پاسخ داد. حماس همچنین به تهیه نسخه‌های تقلبی با تغییراتی در ویدئوهای ما پرداخت و با موسیقی و تغییر سخنان مصاحبه‌شوندگان آنها را تحریف و درست برعکس نظرات آنان تنظیم کرد! به عنوان مثال، در یکی از کلیپ‌های ما، «آمنا» ترس خود را از فرستادن فرزندانش به مدرسه‌ای که حماس اداره می‌کند، توصیف می‌کند و می‌گوید «جایی که مردم را در مورد اینکه چگونه به بهشت برسند از طریق حملات انتحاری مغزشویی می‌کنند.» در نسخه حماس اما وی توضیح می‌دهد که چگونه بر ترس‌های خود غلبه کرد و فرزندانش را به مدرسه حماس فرستاد تا از لحاظ اخلاقی، آموزش‌های مذهبی درست دریافت کنند! در یکی دیگر از کلیپ‌های ما، مصاحبه‌شونده توضیح می‌دهد که تحت حاکمیت حماس، «گفتن ما جنگ نمی‌خواهیم ممنوع است» و سلطه حماس باید «از طرف مردم باشد» پایان یابد. در نسخه ساختگی و تحریف‌شده اما «راه حل فقط در مقاومت است و نه هیچ چیز دیگر!» همچنین این حرف را در دهان مصاحبه‌شونده گذاشتند که «با وجود اینکه ما چهار جنگ را تحمل کرده‌ایم، اما در کنار مقاومت ایستاده ایم و هرگز آن را رها نخواهیم کرد!»
ما از تجربه خود به عنوان تهیه‌کننده ویدئوهای اصلی می‌دانیم که این تلاش، که در کمتر از یک هفته انجام شد، به تیمی از متخصصان نیاز داشت که با اضافه‌کاری به تحریف و تغییر این ویدئوها بپردازند.
با این کار حماس فقط ماهیت و ترس خود را از صدای واقعی مردمی که بر آن حکومت می‌کند بیش از پیش افشا کرد.
پس از انتشار ویدئوهای «شنیده‌هایی از غزه» در کشورهای عربی که بیشترین مخاطبان این سریال در آنها زندگی می‌کنند، برخی از کاربران شبکه‌های اجتماعی نشان دادند که در حال تجدید نظر در همدلی خود با حماس هستند و خواست اهالی غزه را برای داشتن حکومتی مسئول تایید می‌کنند. در ایران، از طریق گروه‌های تلگرام و واتساپ، معترضان جوان ضد رژیم به شباهت‌های نارضایتی غزه و نفی حاکمیت آخوندی توسط خودشان اشاره کردند. در میان اسرائیلی‌ها و حامیان آنها، بسیاری نه تنها انزجار خود را از حکومت حماس، بلکه به رسمیت شناختن انسانیت و حقوق کسانی که تحت آن رژیم زندگی می‌کنند و خواهان آینده‌ای کاملا متفاوت هستند، ابراز کردند. گرشون باسکین یکی از طرفداران سرشناس گفتگوی اسرائیل و مردم غزه با اشاره به اینکه «شنیده‌هایی از غزه» فرصتی برای مردم عادی و شجاع غزه فراهم می‌کند تا به جهان بگویند زندگی تحت حکومت حماس چگونه است، نوشت «این مجموعه همچنین فرصتی برای رهبران فراهم کرده تا این سخنان را بشنوند.»
همچنین برخی سیاست‌گذاران ایالات متحده و اروپا خواستار شیوه‌های جدیدی برای تفکر در مورد رویکردهای بین‌المللی در قبال غزه شده‌اند. برایان کاتولیس معاون سیاست‌گذاری مؤسسه خاورمیانه در واشنگتن، این مجموعه را فرصتی توصیف کرد تا «خود را از چارچوب تنگی که از طریق آن مردم فلسطین در نوار غزه درک می‌شوند، بیرون بکشیم و بعد به گفتگو در این مورد با واژگان جدیدی که به دست آورده‌ایم بپردازیم.»
برنامه‌هایی نیز برای نمایش فیلم‌ها در پارلمان‌ها، اتاق‌های فکر، دانشگاه‌ها و مراکز اجتماعی در دست اجراست. شعبه‌ای از Dror Israel بزرگترین سازمان غیردولتی آموزشی این کشور، در سدروت، شهر اسرائیلی هم‌مرز با غزه، جایی که خانواده‌ها در معرض بیشترین آسیب‌ها از حملات موشکی حماس قرار دارند از نمایش این ویدئوها استقبال کرده است. همچنین Youth4Mena یک سازمان غیردولتی جدید که به تقویت روابط مردم با مردم در منطقه اختصاص دارد، قرار است از این پروژه حمایت کند. البته همه این اقدامات یک هفته به تأخیر افتاد تا اسرائیلی ها نخست در سوگ هموطنانی بنشینند که دوباره در حملات تروریستی کشته شدند. تام ویزل برگزارکننده برنامه می‌نویسد: «مسیر صلح بین اسرائیل و همسایگانش مسیری پیچیده است، اما این مسیر نخست با درک عناصر افراطی در منطقه ما شروع می‌شود و سپس در تلاش برای اینکه صدای کسانی تقویت شود که برای واقعیتی متفاوت تلاش می‌کنند.»
به عنوان یک سازمان کوچک، ما فاقد ابزار لازم برای تقویت صدای واقعی غزه با همان قدرتی هستیم که حماس صدای خود را تبلیغ می‌کند. با این حال از نتایج اولیه در این پروژه راضی هستیم. دو هفته پس از راه‌اندازی کمپین ما، ویدئوهای ما به زبان‌های مختلف فقط در کانال یوتیوب کمی بیش از دو میلیون بازدید داشته است. پس از مخاطبان عرب‌زبان ما، نسخه‌های انگلیسی ویدئوها در رتبه دوم قرار دارند. ما تخمین می‌زنیم که بیش از یک میلیون بازدید نیز از طریق شبکه های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها داشته‌ایم. همچنین بر اساس ارتباط مداوم با غزه ارزیابی می‌کنیم که بیشترین مخاطبان ما در خود نوار ساحلی است. در این منطقه است که کلیپ‌ها احساس همدلی را تقویت می‌کنند چرا که بیانگر مشکلات و همدلی‌های مشترک مردم غزه هستند و به یک بیان عمومی تبدیل می‌شوند. در عین حال مخاطبان ما در غزه ممکن است با آگاهی از اینکه حماس نمی‌تواند مصاحبه‌شوندگان را سرکوب کند، احساس جسارت کنند.
پروژه «شنیده‌هایی از غزه» تازه سفر خود را آغاز کرده. ما همزمان با اینکه تمام تلاش خود را برای انتشار وسیع صدای مردم غزه به کار می‌گیریم، از همه آنانکه به پیام این صداها اعتقاد دارند، اعم از فرد و سازمان و دولت، می‌خواهیم با ما همراهی کرده و به پخش گسترده صدای مردم غزه بپردازند.
*****
این بخش سوم از پروژه سه قسمتی «شنیده‌هایی از غزه» است که هشت مصاحبه کوتاه با ساکنان غزه را ارائه می‌کند. این پروژه توسط «مرکز ارتباطات صلح»، یک سازمان غیرانتفاعی مستقر در نیویورک، تهیه شده و فارسی آن در همکاری با کیهان لندن متشر می‌شود. این یک فرصت نادر برای شهروندان غزه بو تا به جهان بگویند که تحت حاکمیت سازمان حماس چگونه زندگی می‌کنند. همه گفتگوها در سال ۲۰۲۲ انجام شده و سخنرانان همگی در حال حاضر ساکن غزه هستند.
در بخش اول و دوم این مجموع، مردان و زنان غزه تجربه خود را از سرکوب، فساد، وحشیگری، شستشوی مغزی و جنگ‌افروزی حماس با مخاطبان به اشتراک گذاشتند. تعدادی نیز مشارکت خود را در تلاش داخلی برای مقابله با حکومت حماس از طریق تظاهرات خیابانی در سال ۲۰۱۹ توصیف کردند. تظاهراتی که حماس با مشت آهنین آن را سرکوب کرد.
قسمت سوم و پایانی که در اختیار شما قرار می‌گیرد در کشاکش موج جدیدی از حملات تروریستی حماس علیه اسرائیل و واکنش نظامی‌اسرائیل در غزه منتشر می‌شود با این هدف که مباحثات درباره آینده غزه را تقویت کند. همانطور که جوزف برود رئیس «مرکز ارتباطات صلح» در گزارش خود نوشته است، ۱۷ کلیپ بخش اول و دوم چند میلیون بار دیده شده‌اند. برخی مخاطبان در خاورمیانه، اروپا و آمریکا و همچنین کشورهای عربی که مدت‌ها حماس را یک جنبش «مقاومت» مشروع می‌دانستند، با ناامیدی نسبت به رفتار واقعی این گروه واکنش نشان می‌دهند، در حالی که سیاست‌گذاران غربی خواستار تأمل و رویکردهای خلاق برای مقابله این سازمان در نوار غزه هستند.
نخستین کلیپ از هشت کلیپ بخش سوم، تاریک‌ترین تراژدی فردی این مجموعه را روایت می‌کند. دو نفر دیگر به ندرت دیدگاه اهالی غزه در مورد شهروندان اسرائیلی و درگیری با ارتش اسرائیل را شنیده‌اند. پنج کلیپ دیگر بستری را برای ساکنان غزه فراهم می‌کنند تا مستقیم با مخاطبان بین‌المللی صحبت کنند. این شنیده‌ها همچنین به پرسش‌هایی درباره امیدها و رویاهای مردم غزه برای آینده و همچنین نقش بالقوه قدرت‌های خارجی در حمایت از اهداف خود پاسخ می‌دهند.
علاوه بر انتشار فارسی این کلیپ‌ها توسط کیهان لندن، «العربیه» آنها را به زبان عربی، تایمز اسرائیل به انگلیسی و فرانسوی، Infobae به زبان اسپانیایی و RecordTV به زبان پرتغالی منتشر می‌کنند. همه نام‌ها در این کلیپ‌ها تغییر کرده‌اند و از انیمیشن و فناوری تغییر صدا برای محافظت از هویت گویندگان استفاده شده است.
جوزف برود رئیس «مرکز ارتباطات صلح» خاطرنشان کرد که شرکت‌کنندگان در این گفتگوها برای انتقال ایده‌ها و تجربیات خود به مخاطبان بین‌المللی موافقت کرده‌اند که با آنها مصاحبه شود: «آنها می‌خواهند صدا و سرنوشت آنها شنیده شود.»
۱
به خودشان می‌گویند مسلمان!
برادر فقید «سمیر» که در نیروهای امنیتی تشکیلات خودگردان در غزه خدمت می‌کرد، در میان مجروحان شدید کودتای حماس در سال ۲۰۰۷ بود. دوستانش او را سریع به اورژانس بردند. اما قبل از اینکه بتواند درمان شود، شبه‌نظامیان حماس برق را قطع کرده و نجات جان او را برای پزشکان غیرممکن کردند. حماس سال‌ها به آزار و اذیت خانواده «سمیر» پرداخت. او می‌گوید: «این افراد ادعای اسلام دارند و ادعای دینداری می‌کنند، اما مردم را سلاخی کرده‌اند.»
از زمانی که حماس حاکمیت خود را بر غزه تحکیم کرد، سرکوب خشن و آزار و اذیت فلسطینی‌های وابسته به احزاب دیگر و همچنین خانواده‌های آنها را نیز شروع کرد. در جریان کودتای اولیه در سال ۲۰۰۷ حماس ده‌ها شهروند غیرنظامی‌مرتبط با سازمان فتح را کشت. برخی مانند محمد سوایرکی آشپزی که برای فتح کار می‌کرد، دست و پایشان را بستند و از ساختمان ۱۵ طبقه در شهر غزه به پایین پرتاب کردند! همانطور که یکی از فرماندهان حماس در سال ۲۰۱۴ گفت: «مقاومت به کسی که اطلاعات مقاومت و افراد آن را به دشمن می‌دهد، رحم نخواهد کرد. با آنها از طریق اعدام صحرایی برخورد خواهد شد.»
مقامات حماس سرخود منتقدان را به همکاری با اسرائیل متهم می‌کنند. همانطور که چندین گروه حقوق بشر اشاره کرده‌اند، شواهد در این موارد در بهترین حالت مبهم است و روند قانونی نیز برای پیگرد وجود ندارد. گزارش سال ۲۰۱۴ عفو بین‌الملل نشان می‌دهد که در موارد متعدد، تنها شواهد جرم مفروض، اعترافاتی است که تحت شکنجه گرفته شده و در یک محاکمه «به شدت ناعادلانه» علیه متهم استفاده شده است. تنها در همان سال، حماس حداقل ۲۳ نفر را به اتهام «همکاری» اعدام کرد. همانطور که فیلیپ لوتر از عفو بین‌الملل خاطرنشان کرد، در دوره‌های تشدید تنش با اسرائیل «نیروهای حماس از فرصت استفاده کردند تا بی‌رحمانه با مخالفان تسویه حساب کنند؛ آنها یکسری قتل‌های غیرقانونی و سایر رفتارهای وحشیانه را مرتکب شدند… اقداماتی که برای انتقام گرفتن و وحشت‌آفرینی در سراسر غزه طراحی شده بود.»
۲
تفاوتی با اِشغال ندارد
«مجید» به یاد می‌آورد که چگونه تظاهرات غزه در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ آغاز شد. او می‌گوید: «این کار با گردهمایی‌های اعتراضی مسالمت‌آمیز آغاز شد، اما حماس تصمیم گرفت از آنها بهره‌برداری کند.» پس به مردم غزه گفت اگر بروند و در مرز با اسرائیل راهپیمایی کنند، «محاصره شکسته خواهد شد»، «اما در عوض مردم شکسته شدند.»
اگرچه اعتراضات بازگشت در ابتدا توسط فعالان مردمی‌آغاز شد، ولی حماس به سرعت آنها را به سمت اهداف خود هدایت کرد. همانطور که رهام عودا تحلیلگر سیاسی غزه خاطرنشان کرد، «هیچ چیزی در اینجا بدون تایید حماس اتفاق نمی‌افتد و آن تظاهرات را تأیید کرده بود.» صلاح البردویل عضو دفتر سیاسی حماس در مصاحبه‌ای به خود می‌بالید که حداقل ۵۰ نفر از کشته‌شدگان در جریان اعتراضات از اعضای حماس بودند. خلیل الحیا یکی دیگر از مدافعان حماس، بعداً ادعا کرد که حماس «در قلب» این اعتراضات قرار دارد.
حماس با مشارکت در راهپیمایی بازگشت، تلاش کرد تا مسیر آن را به عنوان بستری برای حملات خشونت‌آمیز برون‌مرزی تغییر دهد. تسلط حماس بر این راهپیمایی، سازماندهنده آن، احمد ابو ارتمه، فعال ساکن غزه را دچار مشکل کرد. وی بعداً خاطرنشان کرد: «ایده از ما بود، اما وضعیت واقعی داستان طور دیگری شد.» حماس، نه مردم عادی غزه، بزرگترین سود را از آن اعتراضات برد. همانطور که استاد دانشگاه «الازهر»، مخیمار ابوسادا گفت: «آنها برندگان شماره یک این راهپیمایی هستند- آنها نقشی در ارائه این ایده نداشتند اما بلافاصله توانستند آن را تصاحب کنند.» این امر باعث شد که شهروندان معمولی غزه تاوان مرگبار آن را پس بدهند. همانطور که مجید می‌گوید: «چهارصد نفر شهید شدند و هیچکس نمی‌داند برای چه!»
۳
ما همه وطن‌دوستیم
«بسام» می‌خواهد که دنیا بداند در تظاهرات خیابانی ۲۰۱۹ او و معترضان دیگر چیزی جز «دولتی که بلد باشد کشور را اداره کند» نمی‌خواستند. آنها به عنوان ملی‌گرایان باغرور فلسطینی، انتظار نداشتند که حماس همه آنها را به عنوان «خائن» و «همدستان رژیم صهیونیستی» معرفی کند. اگرچه آنها یک موضع واقعا مستقل برای تغییر مثبت اتخاذ کردند، بعلاوه اینکه «هیچ حمایت بین‌المللی پیدا نکردند» و ناامید شدند. او می‌گوید اگر قرار است جنبش جدیدی برای تغییر در این منطقه احیا شود، باید با جامعه بین‌المللی «هماهنگی» داشته باشد.
جنبش «ما می‌خواهیم زندگی کنیم» اولین بار در سال ۲۰۱۹ در اعتراض به افزایش مالیات، فساد و سوء مدیریت اقتصادی حماس ظهور کرد. همانطور که یکی از فعالان می‌گوید، «حماس میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری در بسیاری از کشورها دارد، در حالی که مردم در غزه از گرسنگی می‌میرند و در جستجوی کار مهاجرت می‌کنند.» شهروندان غزه که به خیابان‌ها آمدند خواست‌های غیرایدئولوژیک مانند بهبود شرایط زندگی و پایان دادن به فساد و پارتی‌بازی خویشاوندی را مطرح می‌کردند. با رشد جنبش، حماس به شدت آن را سرکوب کرد، تظاهرکنندگان را مورد ضرب و جرح قرار داد، به خانه‌ها یورش برد و بیش از هزار نفر را دستگیر کرد.
حتی بدون حمایت بین‌المللی که بسام درخواست می‌کند، برخی از مردم غزه ادامه داده‌اند و تلاش می‌کنند تا جنبش را به صورت آنلاین یا در تبعید احیا کنند. ناامیدی اما همچنان بالاست. یک نظرسنجی به تازگی نشان داد که تنها هفت درصد از ساکنان غزه شرایط خود را مثبت ارزیابی می‌کنند، در حالی که تقاضا برای برگزاری انتخابات ۷۸ درصد بود. همانطور که یکی از سازماندهندگان اعتراضات در سال ۲۰۲۱ بیان کرد، «زمان مناسبی است که حق زندگی خود را مانند هر مردم دیگری در سراسر جهان بخواهیم!» امل الشمالی یکی از معترضان قدیمی تاکید کرد که از تسلیم شدن خودداری خواهد کرد: «برای رها شدن از این واقعیت تلخ… من به نوشتن علیه فساد و تصمیمات غیرقانونی دولتی که بر ما تحمیل شده است ادامه خواهم داد.» در حالی که چیزی برای ساکنان غزه تغییر نکرده، همانطور که یکی دیگر از سازماندهندگان جنبش اظهار داشت: «تظاهرات سبب شکستن سکوت و هراس در مردم غزه شد و واقعیت حماس را نیز به نمایش گذاشت.».
فراخوان بسام برای حمایت بین‌المللی از جنبش تغییر در غزه بیانگر پروژه بزرگتر اصلاح‌طلبان عرب در منطقه‌ایست که زیر سلطه افراطیون قرار دارد. در حالی که خارجی‌هایی که با آنها همدردی می‌کنند از ترس آلوده شدن به «بوسه مرگ» از هر کمکی خودداری می‌کنند، این رفرمیست‌ها که به هر حال با اتهامات واهی «همکاری با دشمن» و «خیانت» روبرو هستند ترجیح می دهند تنها نمانند خبیگانگانی که با آنها همدردی می‌کنند از ترس آلوده کردن آنها به به اصطلاح “بوسه مرگ” از کمک پرهیز می‌کنند، اصلاح طلبان که به هر حال با اتهامات ساختگی “همکاری” و خیانت روبرو هستند، ترجیح می‌دهند بدون برخورداری از حمایت واقعی بین‌المللی تنها نمانند و هر برچسبی را تحمل می‌کنند.
۴
پیشتر با هم جشن می‌گرفتیم
پدربزرگ و مادربزرگ «خلیل» او را با خاطراتی از دوران بهتر بزرگ کردند. در نسل آنها، «ما در جشن‌های اسرائیلی شرکت می‌کردیم و آنها به جشن ما می‌آمدند». فلسطینیان آزاد بودند که از غزه به حیفا یا اورشلیم سفر کنند و در کنار اسرائیلی‌ها کار کنند. پدربزرگ و مادربزرگش به او گفتند: «وقتی با اسرائیلی‌ها کار می‌کنی و آنها به تو اعتماد می‌کنند، می‌توانی زندگی‌ای داشته باشی که همیشه آرزویش را داری.»
بدون ایده‌آل کردن دوره کاملاً فراموش شده بین سال‌های ۱۹۶۷ تا ۱۹۸۷ در غزه، ارزش آن را دارد که زمینه خاطرات پدربزرگ و مادربزرگ خلیل را دوباره یادآوری کنیم. آن دو دهه شاهد بهبود سریع مادی در شرایط زندگی در نوار غزه بودیم. روابط بین غزه و اسرائیل منجر به افزایش پیوسته کارگران غزه شد که به کشور یهود سفر می‌کردند و در سال ۱۹۸۷ تقریباً ۴۰ درصد از نیروی کار به اوج خود رسید. این کارگران مهمان تقریباً ۲۰ تا ۴۰ درصد بیشتر از کارگرانی که در غزه کار می‌کردند، از حق بیمه برخوردار بودند و سهم عظیمی از تولید ناخالص داخلی فلسطین را تشکیل می‌دادند.
ساکنان غزه همچنین از آزادی حرکت بسیار بیشتری برخوردار بودند. همانطور که B’Tselemبتسیلم اشاره می‌کند، از سال ۱۹۶۷ تا ۱۹۹۱ «فلسطینیان از کرانه باختری و نوار غزه می‌توانستند تقریباً بطور کامل آزادانه سفر کنند… غزه و اسرائیل روابط خانوادگی خود را حفظ کردند. دانشجویان غزه در دانشگاه‌های کرانه باختری تحصیل می‌کردند و تجارت گسترده بین فلسطینی‌ها صرف نظر از اینکه در کجا زندگی می‌کنند، جریان داشت. همانطور که ناهد القول که آب در غزه تحویل می‌دهد، به شبکه الجزیره گفت: «بهترین دوران زندگی ما زمانی بود که ۲۵ یا ۳۰ سال پیش در اسرائیل کار می‌کردیم. ما خوشحال بودیم، به اسرائیل یا اردن یا مصر می‌رفتیم؛ جاده‌ها باز بود. ما خوب زندگی می‌کردیم، پول بود. امروز پولی نیست.»
۵
مبارزه من از راه ارتباط است
«زینب» دوست دارد دنیا بداند که «کلیشه‌های نادرستی وجود دارد که فلسطینی‌های غزه را عاشق موشک و جنگ نشان می‌دهد». در حالی که رسانه‌های طرفدار حماس برای «تلقین عطش خون» به جوانان تلاش می‌کنند، تلاش او این است که به اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها بگوید: «من در اینجا، در غزه، یک انسان هستم و نه یک جانور تروریست و عاشق سلاح! زیرا در نهایت سلاح ما را به جایی نمی رساند.»
تبلیغات حماس در اصل از مردم غزه می‌خواهد که به عنوان طعمه شرعی عمل کنند. یحیی سنوار رهبر حماس به فلسطینی‌ها می‌گفت: «هر کسی که تفنگ دارد باید آن را به دست بگیرد و آنها که تفنگ ندارند باید کارد قصابی، تبر یا هر چاقویی که می‌توانند بردارند. باید دیده شود که تمام منطقه در آتش فرو رفته است!»
ماه گذشته، رئیس جنبش زنان حماس در مصاحبه‌ای در مورد فرهنگ «شهادت‌طلبی» که حماس آن را پرورش می‌دهد، توضیح داد که در آن «یک دختر تنها یک چیز را در ذهن خود قرار می‌دهد: ملاقات با پروردگارش با خون و اعضای بدنش!» او افزود «بیشتر مهدکودک‌ها در غزه متعلق به خواهران ما در حماس است. بچه‌ها از سنین پایین با این فرهنگ بزرگ می‌شوند… از همان دوران کودکی، بچه‌ها برای عشق به جهاد، برای دیدار با خدا تربیت می‌شوند.»
بسیاری از مردم غزه که مخالف این نگرش هستند، از ابراز نظر منع شده‌اند. هرگونه تلاش برای تحقق همزیستی و صلح مدنی با سرکوب شدید روبرو می‌شود. در سال ۲۰۲۰، زمانی که گروهی از فعالان صلح غزه با همتایان اسرائیلی خود جلسه‌ای در زوم برگزار کردند، چندین نفر دستگیر و ضرب و جرح شده و به «خیانت» متهم شدند. جای تعجب نیست، همانطور که یک زن جوان غزه به NPR گفت: «بیشتر مردم غزه دیگر به حماس و دیگران اعتقاد ندارند… آنها به ما خوراک نمی‌دهند، چیزی ارائه نمی‌دهند. چگونه می‌توانیم با این بچه‌ها آینده را بسازیم؟!» علی الجردلی یک جوان بیکار ۲۸ ساله غزه اما این موضوع را صریح‌تر بیان می‌کند: «من بیشتر از آنکه موشک بخواهم شغل می‌خواهم!»
۶
ما به یک دولت بالغ نیاز داریم
«فادی» می‌گوید، اهالی غزه در سال‌های اخیر دریافته‌اند «فلسطینی که حماس می‌خواهد آن را آزاد کند، همان فلسطینی نیست که ما فلسطینی‌ها از آن بیرون رانده شدیم. اکنون یک ملت کامل در آنجا وجود دارد؛ هم یک مردم و هم اسرائیل به عنوان یک کل، که فلسطینیان واقعاً به آن نیاز دارند.» در حالی که حماس صحبت درباره صلح را «بسیار دشوار می‌کند»، «فادی» معتقد است «اگر ما بتوانیم با جهان خارج تفاهم کنیم، این امکان برای فلسطینی‌های غزه وجود خواهد داشت که انسانیت و کرامت خود را بازیابند… و با درک اینکه زندگی ارزش دارد، انسانیت را در اسرائیلی‌ها نیز می‌بینند.»
حماس اغلب ادعا می‌کند که پیروزی نزدیک است. سال گذشته، کنعان عابد، سیاستمدار حماس اعلام کرد: «کشور اسرائیل به تاریخ خواهد پیوست. فلسطینی‌های خارج از فلسطین: مدارک خود را آماده کنید. شما پس از آزادی به فلسطین بازخواهید گشت!» بسیاری از مردم غزه واقعیت دیگری را می‌بینند. همانطور که یک جوان غزه‌ای که برای تامین مخارج خانواده خود تلاش می‌کند، می‌گوید: «زندگی من مانند یک صفحه تلویزیون بدون تصویر است.»
حماس بجای اینکه فضاهای جدیدی را برای غزه باز کند، آنها را باز هم بیشتر محدود می‌کند. همانطور که قبلاً اشاره شد، در سال ۲۰۲۱، پس از آنکه فعالان غزه یکسری گفتگوهای زوم با اسرائیلی‌ها برای بحث در مورد امکان صلح انجام دادند، حماس تعدادی از آنها را دستگیر کرد. شاخه نظامی این سازمان در بیانیه‌ای اعلام کرد: عادی‌سازی [گفتگو و رابطه با اسرائیل] در همه اشکال و فعالیت، خیانت، جنایت است و از نظر دینی، ملی و اخلاقی غیرقابل قبول است.» رهبر این گروه گفتگوکننده زندانی و شکنجه شد. عمر شاکر مدیر اسرائیلی- فلسطینی در دیده بان حقوق بشر، خاطرنشان کرد که این رویداد بازتاب «روش سیستماتیک حماس برای مجازات کسانی است که سخنانشان افراط‌گرایی آنها را تهدید می‌کند.»
۷
آرزوی من برای غزه
«زینب» می‌خواهد دنیا بداند که او آرزوی غزه‌ای بدون جنگ و عاری از تحمیل‌های مذهبی را دارد؛ جایی که «همه بتوانند درآمد داشته و امرار معاش کنند». در این غزه جدید، «زنان در داشتن یا نداشتن حجاب آزادند». این غزه «به روی جهان باز است با سینما و بار و… مانند هر شهر دیگر در جهان. او می‌گوید: «من نمی‌خواهم جنگ و موشک وجود داشته باشد. ما و اسرائیلی‌ها یک ملت هستیم… همه ما باید در صلح زندگی کنیم.»
اما در تضاد کامل با رویای «زینب» برای آینده، «خانه آزادی» غزه را با امتیاز کلی ۱۱ از ۱۰۰ رتبه‌بندی کرده و خاطرنشان می‌کند که «حقوق سیاسی و آزادی‌های مدنی ساکنان نوار غزه به شدت تحت محدودیت قرار دارد». سینما «الناصر» در شهر غزه که زمانی یکی از بزرگترین سینماهای خاورمیانه بود، پس از آنکه روحانیون هنر سینما را به عنوان «هرزه‌نگاری» محکوم کردند، با بتُن پلمپ شد. محمد اعرار یکی از مقامات حماس از وزارت فرهنگ، سینما را به عنوان «نقض سنت‌های جامعه و مخرب ارزش‌های آن» رد کرد و مدعی شد که «شهروندان غزه با نداشتن سینما چیزی از دست نمی‌دهند و نبود آن را احساس نمی‌کنند!»
بسیاری اما احساس متفاوتی دارند. در یک موقعیت نادر که حماس اجازه نمایش فیلم داد، صدها نفر به تماشای آن رفتند. تماشاگران به رسانه‌های خارجی گفتند: «ما باید مانند همه انسان‌ها هم سینما و هم فضاهای عمومی و پارک و… داشته باشیم.»
۸
مواد لازم برای ساختن رویای ما آماده است
«ابراهیم» چشم‌انداز یک غزه‌‌ی در حال توسعه و شکوفا و در صلح با اسرائیل و همچنین خودش را دارد. او می‌خواهد جهان بداند که فلسطینیان عاری از سلطه حماس می‌توانند خودشان چنین مکانی را با توجه به کمک‌های اندکی از خارج بسازند. او می‌گوید: «بیشتر رهبران حماس غزه را ترک کرده‌اند و در ترکیه یا قطر زندگی می‌کنند و آینده بهتری برای خود و فرزندانشان می‌سازند.» او می‌گوید، اجازه دهید کسانی که می‌خواهند با ایجاد جامعه مدنی «محاصره را بشکنند… به غزه بیایند و آن را واقعاً آزاد کنند».
شکاف در استانداردهای زندگی بین رهبران حماس و مردم عادی غزه در سال‌های اخیر بطور فزاینده آشکار شده است. در سال ۲۰۱۹، اسماعیل هنیه رئیس حماس به همراه خانواده خود به قطر نقل مکان کرد، در حالی که خلیل الحیا معاون رهبر این گروه نیز کمی بعد ساکن ترکیه شد! از آن زمان او تنها دو بار از غزه بازدید کرده است. فتحی حمد یکی دیگر از مقامات ارشد حماس نیز اکنون در استانبول اقامت دارد و اغلب برای جلسات در هتل‌های مجلل به بیروت پرواز می‌کند. بیش از ده‌ها مقام بلندپایه دیگر حماس نیز همین زندگی را در پیش گرفته و در کشورهای دیگر زندگی می‌کنند! این مهاجرت‌ها مورد توجه مردم غزه قرار گرفته است. همانطور که عظمی کشاوی تحلیلگر غزه در گروه بین‌المللی بحران، اظهار داشت: «فلسطینیان عادی می‌بینند که زمامداران حماس در کشورهای دیگر راحت زندگی می‌کنند، جایی که دیگر رنج نمی‌برند و دور از آرمان و مسائل فلسطین هستند».
مردم غزه دلایل زیادی برای ناامیدی دارند. در سال‌های پس از به قدرت رسیدن حماس، رشد تولید ناخالص داخلی غزه بطور متوسط یک درصد در سال بوده، یعنی یک ششم نرخ رشد در کرانه باختری. در دوره‌های آرامش نسبی، مانند سال‌های ۱۹۹۷ تا ۱۹۹۹ و ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۵، غزه از نرخ رشد ۱۷ درصدی در سال برخوردار بود. یک مطالعه به این نتیجه رسیده است که اگر حاکمان غزه موضع آشتی‌جویانه در قبال همسایگان خود اتخاذ کنند، تولید ناخالص داخلی این سرزمین تا ۴۰ درصد افزایش می‌یابد و قدرت خرید خانوارها ۵۵ درصد بیشتر شده و بر صادرات نیز ۶۲۵ درصد اضافه می‌شود. در مقابل، در شرایط تیره و تار امروز، جوانان غزه بهترین شانس خود را برای یک زندگی مناسب در فرار به جای دیگری می‌بینند. یک زن که پسرش در تلاش برای ترک نوار ساحلی از طریق دریا جان باخت، گفت: «من حاکمان اینجا، دولت غزه را مقصر می‌دانم… آنها در عیش و نوش زندگی می‌کنند در حالی که فرزندان ما خاک می‌خورند، مهاجرت می‌کنند و در خارج کشور می‌میرند».
