کو عقل تا گویا شوی، کو پای تا پویا شوی
وز خشک در دریا شوی، ایمن شوی از زلزله
(مولوی بلخی، دیوان شمس، غزل ۲۲۸۰)
به نام زن، زندگی، آزادی؛ آفریده‌ی مهربانوان شیردل و پاک‌نهاد ایرانی که باخیزش خود، چون زمین لرزه، گوی زمین را به جنبش واداشت.
شش روز پس از زمین‌لرزه‌ی ویرانگر ۶ فوریه ۲۰۲۳ به بزرگی ۷/۸ در جنوب ترکیه و شمال سوریه و کشتار تا روز ششم ۳۳هزار نفری و ویرانی گسترده شهرها و روستاهای بی‌شمار، همراه با اُفت دردناک ارزش تومان، به یک تومان برابر ۰/۰۰۰۰۲۷ دلار[۱]، و تورم افسارگسیخته ۵۰ تا ۷۰ درصدی در همان روز، رسانه‌های گروهی دولتی در روز یکشنبه ۲۳ بهمن ۱۴۰۱ با ساز و دهل و کرنا به ایرانشهریان که هیچ کمبودی در بهشت خلافت اسلامی نداشتند و ندارند، آگاهی دادند که بنا به گفته حسن زمانیان رییس سازمان پژوهشهای علمی‌و صنعتی کشور: ” سازمان پژوهشهای علمی‌و صنعتی و پژوهشگاه بین‌المللی[۲] زلزله شناسی در حال ساخت ماهواره آیات برای پیشبینیی زلزله هستند!”[۳].
گویا همه کشورهای پیشرفته و پسرفته جهان آرزو کردند که ای کاش این ماهواره‌ی پیشرفته‌ی پیش‌بینی زمینلرزه، پیش از رویداد زمین‌لرزه‌های خوی و جنوب ترکیه به هوا پرتاب میشد و از مرگ و ویرانی‌های بیهوده پیشگیری میشد. کشور «دوست و برادر» چین و ماچین نیز چند بادکنک هواشناسی- جاسوسی در بالای سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی کشور و پژوهشگاه زلزله‌شناسی در تهران هوا کرد تا از رمز و راز ماهواره «آیات» نسخه‌برداری کند و زمین‌لرزه‌های کشور خود را پیش‌بینی و پیشگیری نماید.
«تسنیم» نوشته سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی و پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی در حال ساخت ماهواره‌ای برای پیش‌بینی #زلزله هستند.
حسن زمانیان رئیس سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی میگوید «ماهواره آیات» با هدف پیش‌بینی زلزله و تخمین زیان و آسیب طراحی شده! pic.twitter.com/EmJtSIscIx— KayhanLondon کیهان لندن (@KayhanLondon) February 12, 2023
پرسش نخستین اینست که آیا کار موسسه زلزله‌شناسی، بررسی زمینلرزه (لرزش گوی زمین) است یا بررسی هوالرزه (لرزش‌های هوایی!)؟ که این اداره پس از به پایان رساندن «بین‌المللی» پیش‌بینی زمینلرزه در روی زمین، کار زمینلرزه را رها نموده و به یاری اداره حسن زمانیان برای ساخت ماهواره پیشگیری زمینلرزه «آیات» (با همکاری کره شمالی و چین) در هوا شتافته است؟! گویا لجبازی‌های موشک‌بازی و بمب هسته‌ای‌بازی، دشمن‌تراشی‌ها و ایران‌ستیزی در زمامداران خلافت اسلامی نهادینه شده و برای هر درد بی‌درمانی از جیب مردم موشک و ماهواره و پهپاد به هوا پرتاب می‌کنند، و در جایی که مردم نان شب ندارند بر شمار سانتریفیوژها، برای کوری چشم دشمنان و نه برای ساخت بمب هسته‌ای، می‌افزاییند.
در کشورهای بسیار پیشرفته در کار پژوهشهای لرزه‌شناسی زمینلرزه، گسل‌های لرزه‌زا، و مهندسی زمینلرزه، چون آمریکا و ژاپن، پژوهشگران، پیچیدگی‌های فیزیک و مکانیک زمین‌لرزه‌ها در رو و زیر زمین را بررسی کرده و در پی کاهش خطر زمینلرزه هستند که به پیشرفتهای چشمگیری نیز رسیده‌اند. آنهم روی زمین و نه در هوا! برای نمونه در آمریکا، که در ۱۲۳ سال گذشته تنها ۲۶۸۸ نفر در زمین‌لرزه‌ها جان باختند (در برابر ایران با کشتار بیش از ۱۶۶هزار نفر در همان بازه)، سامانه هشدار بهنگام زمینلرزه در ایالت‌های کالیفرنیا و اورِگان با بهره‌گیری از لرزه‌نگارهای پیشرفته روی زمین (و نه در هوا) با دریافت موج نخست زمین‌لرزه‌ی آزادشده در درون زمین، راه‌اندازی شده و هشدار به وسیله تلفن‌های هوشمند دستی به مردم می‌رسد. افزون بر این، تلفن‌های دستی به زودی خود با حسگرهای جنبشی، سامانه هشدار بهنگام را گسترش میدهند.
خبر ماهواره آیات برای پیش‌بینی رویداد زمین‌لرزه‌های کشور، آدمی را به یاد امضای تفاهم‌نامه‌های سال‌های ۱۳۸۹، ۱۳۹۲، ۱۴۰۰، و اختراع دستگاه «ویروس کرونایاب مستعان ۱۱۰» به وسیله حسین سلامی ناپلئون سپاه پاسداران انقلاب اسلامی چپاولگر در ۲۷ فروردین ۱۳۹۹ می‌اندازد. در آبان‌ماه ۱۳۸۹، حسین فرهیختگان معاون وزیر کشور و رییس سازمان مدیریت بحران (در کشوری که مدیریت بحران ناکاردان آن همیشه خود بحرانساز بوده و هست) از امضای «تفاهم‌نامه با حوزه‌های علمیه برای کاهش بلاهای طبیعی» خبر داد. ایشان افزودند که در مرحله اول با حوزه‌های علمیه قم، مشهد، اصفهان و شیراز تفاهم‌نامه امضا کردیم. از آن هنگام تا هنگام درز خبر اختراع ماهواره «آیات» برای پیش‌بینی زمینلرزه، سیلاب‌های گسترده وزمین‌لرزه‌های گوناگون ویرانی‌های بی‌شماری با کشتار انسانی روی داده و نقش حوزه‌های علمیه و مدیریت بحرانساز ناکارآمد در کاهش خطر و ویرانی و کشتارهای زمین‌لرزه‌ها و سیلاب‌ها هنوز بر ایرانیان پوشیده است.
در روز پنجشنبه ۳۰ بهمن ۱۳۹۲ «همایش ملی فقه هسته‌ای» با حضور دکتر علی اکبر صالحی رییس وقت سازمان انرژی اتمی در تهران و قم نیز برگزار شد[۴]. چنین می‌نماید که چون دکتر صالحی آموزش‌های خود را در دانشگاه آمریکایی بیروت[۵] و موسسه فناوری ماساچوست[۶] گذرانده است گویا «فقه هسته‌ای» را ایشان از استادان دو دانشگاه آمریکایی نامبرده آموخته و در پی آموزش آن به ایرانیان است.
پس از چندی در ۲۸ تیرماه ۱۴۰۰، تفاهم‌نامه همکاری مشترک میان مدیریت حوزه‌های علمیه و حوزه نمایندگی ولی فقیه و جمعیت «هلال احمر» (مسئول یاری‌رسانی‌ها به هنگام رویدادهای ویرانگر) به امضای حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالحسین معزی نماینده ولی فقیه در جمعیت «هلال احمر»، حجت الاسلام والمسلمین علیرضا اعرافی مدیر حوزه‌های علمیه و دکتر کریم همتی رییس جمعیت «هلال احمر» (پزشک و استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران!) رسید و بر توسعه و تقویت همکاری‌های مشترک در یاری‌رسانی‌های مردم به هنگام رویدادهای ناگوار تاکید شد.[۷]
پس از امضای چند توافقنامه‌‌ی تاریخی یادشده در بالا درباره کاهش خطر زمینلرزه در کشور، ۴ زمینلرزه کوچک و میانه، با ویرانی‌های گسترده در پهنه خوی روی داد و «هلال احمر» با پشتیبانی حوزه‌های علمیه از پس یاری‌رسانی به مردم بر نیامدند. به گزارش مسؤلان کشوری در رسانه‌های دولتی، بیش از ۹۰هزار از مردم بی‌سرپناه در چند شهر و ده‌ها روستای پهنه خوی، در چادرهای پارچه‌ای بدون داشتن سامانه گرمایی بی‌خطر، بجای زندگی کردن، شب و روز را در سرمای زیر صفر درجه می‌گذرانند. در حالی که امضاکنندگان والارتبه تفاهم‌نامه‌ها و طراحان و مخترعین ماهواره پیش‌بینی زمینلرزه در تهران گرم و نرم مشغول برنامه‌ریزی و تفاهم‌نامه‌نویسی و امضا و طراحی و اختراع بسر می‌برند.
افزون بر خبر ساختن ماهواره پیش‌بینی زمینلرزه «آیات»، شش روز پس از دیدن ویرانگری زمینلرزه ترکیه- سوریه و ترس و هراس و وحشت فرمانروایان کشور از کشته شدن بیش از ۴۰هزار نفر، روز سه‌شنبه ۲۵ بهمن ۱۴۰۱ (۱۴ فوریه ۲۰۲۳ ) محمد مخبر دزفولی معاون اول رییس جمهوری اسلامی، سیدابراهیم رئیسی، در «نخستین رویداد مدیریت قوی ۱۴۰۱» در تهران گفت: «باید سرمایه‌گذاری درست در زمینه مدیریت بحران انجام پذیرد و از آخرین فناوری‌های روز دنیا و بهره‌گیری از تجهیزات پیشرفته را امری مهم برای کاهش آسیب حوادث طبیعی انجام شود». در همین نشست احمد وحیدی وزیر کشور گفت که: «این وقایع هشداری است که باید آمادگی‌های خود را پیش از گذشته حفظ کنیم و مقابله با حوادث طبیعی نیازمند نگاه به روز و نه سنتی است».[۸]. گویا ترس ناشی از زمینلرزه ترکیه- سوریه، سامانه «خویشاوندسالار و سرنوشت‌گرای خلافت اسلامی پس از کشتار زمین‌لرزه‌ای ۱۶۶هزار ایرانی در ۱۲۳ سال گذشته، و پافشاری چهار دهه گذشته بر اینکه زمینلرزه خشم الله از گناهان مردم به ویژه بیرون بودن چند تار موی گیسوی مهربانوان بوده، اکنون پس از ۴۴ سال چپاول و ویرانی کشور و ناکارآمدی، دم از سرمایه‌گذاری در مدیریت بحران و بهره‌گیری از دانش و فناوری کافران ینگه دنیایی دشمن ۴۴ ساله می‌زنند. در حالی که در چند هفته ی گذشته، مدیریت بحران آخوندی نتوانست به‌موقع به ساماندهی زمینلرزه کوچک خوی و مردم بی‌سرپناه در چادرها بپردازد. بر نبود کاردانی و مدیریت این فریبکاران خون باید گریست.
در همانروز۲۵ بهمن، فرزانه صادق مالواجرد معاون شهرسازی و معماری وزارت راه و شهرسازی خلافت اسلامی ایرانستان خبر از آمار ۷۴۰۰۰ هکتار بافت فرسوده و ناپایدار در کلانشهر تهران با ۱۴۰۰۰۰۰ سازه ناپایدار» در رسانه‌های دولتی می‌دهد. این در حالیست که پیشتر آمار تکاندهنده دولتیون مجموع مساحت بافت فرسوده و ناپایدار در کلانشهرهای ایران را ۱۶۶هزار هکتار با بیش از ۲۲ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر ساکن گزارش داده بودند. گفتگو از این آمارها، ناشی از تب روز زمینلرزه در منطقه است و پس از گذشت چند روزی چون گذشته فراموش میشود. هیچیک از حکومتی‌ها اشاره‌ای به فساد گسترده و رانتخواری ۴۴ سال گذشته در انبوه‌سازی و دادن پروانه ساخت و ساز غیرقانونی دولتی نکرده و نمی‌کنند و هیچ راهکاری را نیز برای پیشگیری این فاجعه بزرگ پیشنهاد نمی‌کنند.
بیشتر سازههای فروریخته‌ی زمینلرزه ترکیه- سوریه، سازههای تازه‌سازی بودند که پس از زمینلرزه ۱۹۹۹ ایزمیت با بزرگی ۷/۶ و ۱۸۰۰۰ جانباخته ساخته شده بودند. آنچه روشن است ترکیه هیچگونه آموزش و درسی از ۱۸۰۰۰ کشته و ویرانی گسترده نگرفت. آخوندسالاران و خویشاوندسالاران نابخرد و ناکاردان و بی‌سواد خلافت اسلامی نیز همچون ترکیه، به علت فساد ژرف همه‌گیر خانمانسوز و ویرانگر، درسی از ویرانی و کشتار زمین‌لرزه‌های کشور نگرفته‌اند. باید افزود که شمار بسیار بالای جانباختگان در زمینلرزه ترکیه- سوریه در شهرهایی روی داده که بیشترین جمعیت آن ۱/۸ میلیون نفر است. شوربختانه سرنوشت کلانشهر تهران بزرگ و پیرامون با جمعیت ۱۵ میلیونی، در زمینلرزه در پیش، فاجعه‌ای چند میلیونی خواهد شد. پرسش بنیادی این است که در ۴۴ سال گذشته فرمانروایی خلافت اسلامی چه گامی‌در نگاهبانی جان و دارایی ایرانشهران برداشته است؟ در ۴۴ سال گذشته بیش از ۹۱هزار شهروند ایران در زمین‌لرزه‌های کشور جان باخته‌اند. میانگین این جانباختگان در روز ۶ ایرانی است: بدینگونه که دولت فخیمه آخوندی و فریبکاران و سرسپردگان آنان هر روز ۶ ایرانی را جلوی چشم همگان اعدام کرده یا با شمشیر سر آنان را از تن جدا می‌سازند!
۵۵ سال پس از قانونی شدن آیین‌نامه ساخت و سازهای پادلرزه‌ای پایدار در برابر رویداد زمینلرزه در کشور و به‌روز‌رسانی چندباره آن، و ۴۰ سال پس از پیشنهاد دوری جستن از هرگونه ساخت و ساز در پهنه‌ی حریم گسل‌ها[۹] ، رویداد چهار زمینلرزه کوچک و میانه با بزرگی ۵/۱، ۵/۴، ۵/۶، و ۵/۸، مدیریت بی‌مدیریت بحران و فرمانفرمایان کشور را غافلگیر نمود. رویداد چنین زمین‌لرزه‌های کوچکی در کشورهای پیشرفته، زیانی به همراه ندارد چه رسد به جان باختن انسانی و شب و روز بسر آوردن بیش از ۹۰۰۰۰ آدمی در چادر در یخبندان بهمن‌ماه. این مایه ننگ مدیریت بی‌مدیریت بحران و زمامداران و فرمانروایان خودکامه خلافت اسلامی است.
کشوری که در آن «فرمان» بجای «قانون» فرمانروایی می‌کند و بجای شایسته‌سالاری و نخبه‌سالاری و خردگرایی و کارآمدی، خویشاوندسالاری و آخوندسالاری و بی‌مخ‌گرایی و سرنوشت‌گرایی و فساد و مافیای رانتخواران و زمینخواران و انبوه‌سازان ساختمان‌ها فرمان می‌راند، و دولت پاسخگوی شهروندان نیست، از هیچ رویداد ناگوار گیتیانه آموزشی نمی‌بیند و آینده روشنی ندارد. چنین کشورهایی همیشه در آشفتگی (بحران)های پیوسته و هم‌پیوند بسر می‌برند. در زمینلرزه ۷/۴ ریشتر سرپل ذهاب ۲۰۱۷، بیشترین آسیب به آپارتمان‌های «مسکن مهر» با طراحی و ساخت دولت و سپاه پاسداران چپاولگران با مدیریت سید وحید حقانیان روی داد. ایشان که در سال‌های ۱۳۵۹ و ۱۳۶۰ راننده عبداله جاسبی و سپس راننده علی خامنه‌ای بود، بدون داشتن پیشینه آموزش نظامی به فرماندهی سپاه رسید و فرمانده گشت‌های انتظامی- امنیتی ثارالله سپاه و سرکوبگر خیزش سال ۱۳۸۸ بود. با این پیشینه‌ی درخشان، سید وحید حقانی مدیر آپارتمان‌سازی «مسکن مهر» شد و معاون اجرایی و امور ویژه دفتر خلیفه‌گری علی خامنه‌ای در تهران. آیا ایشان و هم‌پیاله‌هایش به عنوان مدیرمسول، طراح و ساخت مسکن دولتی «مهر» و ویرانی‌های گسترده ان همراه با جانباختگان در پهنه زمینلرزه ۲۰۱۷ سرپل ذهاب، دادگاهی شدند؟ چرا در پنج سال گذشته خامنه‌ای و دولت و مجلس شورای اسلامی در این مورد سکوت کرده است؟ چگونه حکومتی که دولت‌های پیشین آن آیین‌نامه سازههای پادلرزه‌ای را قانونی نموده، به ساخت سازههای سست با زیر پا گذاشتن قانون دولتی، بدون هیچ پاسخی در این ناکجاآباد هنوز برپا ایستاده است؟
زمینلرزه در ترکیه و ایران همچون بمب ساعتی هسته‌ای (و به دور از فقه هسته‌ای دکتر صالحی) و دستکرد و ساخته و پرداخته دولت‌ها در گوشه وکنار این دو کشور منفجر شده و خواهد شد، و ویرانی گسترده و جانباختگان بسیار به همراه داشته و خواهد داشت. در این دو کشور تا کنون به سبب گسترش فساد ژرف، هیچیک از زمامداران، دولت‌ها، سرپرست‌ها، شهرداران و سازندگان سازههای سست بناهای ویران‌شده، دادگاهی، جریمه، و یا زندانی نشده‌اند و نخواهند شد. در برنامه ۲۰ ساله پایداری سازه‌ها در ترکیه (۱۹۹۹-۲۰۱۹)، بودجه بیش از ۱/۲ میلیارد یورو در سال ۲۰۱۲ ، که از مالیات ویژه مردم گردآوری شده بود، به وسیله رییس جمهور مردمی رجب طیب اردوغان و همسرش با پوشش کامل اسلامی و پنهان کردن زلف، همراه با یاران وفادارشان ملاخور شد و سازههای سست در ترکیه بجای سازههای پایدار بنا گردید و پروانه دولتی نیز گرفتند. در همان سال ۲۰۱۲ ، بر پایه گزارش بانک جهانی، تولید ناخالص داخلی ایران به شمار بالای ۵۹۸٫۸۶۸ میلیارد دلار، و سرانه تولید ناخالص داخلی به ۷۹۲۷٫۸۴۷ دلار رسید. کوچکترین بخشی از این پول‌ها به ساخت سازههای پایدار و پایدارسازی لرزه‌ای سازههای همگانی و زیرساخت‌های کشور نرسید. بخش بزرگی از پول‌های بادآورده به جیب آخوند‌ها و پاسداران ناکارآمد و دیگر چپاولگران سرازیر شد و بخش دیگر آن نیز به تازیان برادر برون‌مرزی، که هیچگونه پیوندی با ایرانی و ایران ندارند، هدیه گردید (یادآوری میشود که بیشینه تولید ناخالص داخلی در زمان شاه در سال ۱۹۷۵ به ۵۱٫۷۷۶ میلیارد دلار و سرانه تولید ناخالص داخلی به ۱۵۸۱٫۹۳ دلار رسیده بود و مردم نیز تا آن هنگام کمبودی نداشتند تا اینکه خودکشی همگانی در سال ۱۳۵۷ برنامه‌ریزی شد). از این درآمد ملی ایران، تنها بهشتی شدن به زور سرنیزه و توپ و تفنگ و فشفشه و تانک با تورم لجام‌گسیخته نصیب ایرانشهریان شد.
در کشورهای پسرفته‌ی خودکامه، به سبب بهره‌وری نهادینه و ساختار ویژه سیاسی، آیینی، فرهنگی، تربیتی و نژادی، و فساد اخلاقی گسترده، از هیچ رویداد ناگوار چون زمینلرزه، سیلاب و توفان‌های ویرانگر درسی گرفته نمی‌شود. بدینسان پسرفت کشور تندتر شده و نیاز به یاری جستن از بیگانگان و وابستگی و سرسپردگی به آنان، چون روسیه و چین، را بیشتر می‌سازد. از این رو سید ابراهیم رییسی برای دست‌بوسی و واگذاری بخشی از دارایی مردم و کشور، و دریافت پشتیبانی از آنان سراسیمه راهی مسکو و پکن میشود تا «عنوان استادی افتخاری دانشگاه‌های مسکو و تاجیکستان و پکن» را برای بذل و بخشش خود گرفته و مدرک دوره ابتدایی خود را به دوره تحصیلات عالی، آنهم با چند مدرک دکترا، برساند.
در کشورهای پیشرفته و مردمسالار با به کار گماردن نخبه‌ها‌ی کاردان و کارآمد، از آشوب (بحران)های رویدادهای ناگوار درس گرفته و آنرا به اندیشه و فرصت بهسازی و بهبودی و بهزیستی برگردانده، و تاب‌آوری دولت، شهروندان و کشور را بازسازی و توانمند و بیشتر می‌کنند. دولت‌ها و سرپرستان فرزانه با کاردانی خود می‌درخشند و برای پیشزفت‌های درازمدت کشورشان راه را به رهروان شهروند جوانتر خود نشان میدهند. و بدینسان است که خورشید اروند اسب پیشرفت آنان سال‌های نوری از ما پیشتر هستند، و فرمانروایان ما، شهروندان خود را در گذشته‌های دور به خواب کرده‌اند تا در آن دنیا راهی بهشت شوند.
شوربختانه با این سامانه نابسامان ورشکسته و ناکارآمد خلافت اسلامی ایران با نابخردی، خویشاوندسالاری، آخوندسالاری، و سرنوشت‌گرایی و پاسداران و بسیجیان حزب باد، با چرخه فساد گسترده مالی، فرهنگی، و آیینی، و شفاف نبودن و پاسخگو نبودن فرمانروایان، آینده روشنی در زمینه کاهش خطر زمینلرزه در ناکجاآباد ایرانستان دستکرد آنان دیده نمی‌شود. شهروندان باید به فرمانروایان بگویند و بفهمانند که: «خانه و کاشانه ما زیستگاه کانون گرم خانوادگی ما است، نه کشتارگاه و آرامگاه رویدادهای ناگوار گیتیانه چون زمینلرزه، سیل، و دیگر». از آنجا که شهروندان پروانه گفتگو و پرسش با فرمانروایان خود را ندارند، پس به گفته سهراب سپهری «چشم‌ها را باید شست،جور دیگر باید دید».
و با نام زن، زندگی، آزادی
بیایید تا:
در جویی که چند بار از آن خیزاب بگذشته است،
بستر خواب نگسترانیم.
(فریدون جنیدی، کتاب محمود غزنوی سرآغاز واپسگرایی در ایران؛ نوشته دکتر غلامرضا سلیم؛ نشر بلخ؛ بنیاد نیشابور؛ ۱۳۸۳)
*مانوئل بِربِریان استاد لرزه‌شناسی زمین‌لرزه‌ها و گسل‌های لرزه‌زا با پیشینه ۵۳ سال پژوهش در زمین‌لرزه‌ها و گسل‌های لرزه‌زای ایرانزمین سپندینه و ورجاوند.
زیرنویس:
[۱] در سال ۱۳۵۷ هر دلار آمریکا برابر ۷ تومان (ارزش یک تومان= ۰٫۱۴۲ دلار) بود. ۴۴ سال پس از آن، یک دلار به ارزش ۴۶۰۰۰ تومان شد (با ارزش یک تومان=۰٫۰۰۰۰۲۷ دلار). تنگدستی و تهی دستی در ایران ساعتی و دقیقه ای شده است.
[۲] در زمان محمد رضا شاه پهلوی پیشرفتهای کشور با دیگر کشورهای همسایه در خاور میانه سنجیده میشد، ولی در دوره خلافت اسلامی همه پیشرفتهای کشور در زینه (سطع) جهانی (بین‌المللی] سنجیده میشود و موسسات کشور به جهانیان سرویس داده و راهکار نشان میدهند.
[۳] خبرگزاری تنسیم، ۲۳ بهمن ۱۴۰۱ برابر ۱۲ فوریه ۲۰۲۳
[۴] تارنمای حوزه، ۸ اسفند
[۵] AUB
[۶] MIT
[۷] تارنمای ایرنا، ۲۸ تیر ۱۴۰۰
[۸] تارنمای ایسنا ۲۵ بهمن ۱۴۰۱
[۹] بربریان و همکاران، ۱۳۵۵- پژوهش و بررسی نوزمینساخت و خطر زمینلرزه و گسلش در گستره ی تهران و پیرامون. سازمان زمین‌شناسی کشور، ۳۱۵ رویه
