وضعیت جهان در حالی خراب به نظر می‌رسد که نسبت به قرن گذشته روند رو به بهبود و رشد داشته است
یک سال دیگر به پایان رسید و تقویم‌ها سال ۲۰۱۶ را نشان می‌دهند. سال گذشته روزهای سفید و سیاه بسیاری به همراه داشت. در منطقه خاورمیانه چهره‌ی زشت انسان‌کشی و عفریت جنگ هر روز ویرانی‌های بیشتری به بار می‌آورد و ساکنان کشورهای منطقه را به امید یافتن یک جای امن و یا زندگی بهتر در سرزمین های خود و بیگانه آواره کرده است.
بحران انسانی در سال ۲۰۱۵ به تصدیق سازمان ملل متحد بحرانی‌ترین موقعیت ممکن پس از جنگ جهانی دوم است. در چنین فضایی کشورهای صنعتی هنوز از ترکش‌های بحران اقتصادی رنج می‌برند و بیکاری در برخی از کشورها به بحران سیاسی بدل شده است. راست افراطی با شعارهای عوام‌پسند و مردم‌فریب قدرت گرفته و حتی کار به آنجا کشیده است که یکی از داوطلبان ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکا می‌گوید: «به مسلمانان اجازه ورود به آمریکا را ندهید». این در حالیست که وضعیت جهان بر اساس آمار و نسبت به افزایش جمعیت، در مقایسه با قرن بیستم در همه زمینه‌ها رو به بهبود گسترش یابنده داشته است.
برجام و اقتصاد صفر
در چنین جهانی متناقض، مذاکرات اتمی میان جمهوری اسلامی و گروه ۱+۵ به نتیجه رسید و حالا همه کشورها (و نه فقط ایران) در انتظار اجرای نهایی آن هستند.
با امضای توافق هسته‌ای در وین، جمهوری اسلامی اگرچه نتوانست در کوتاه مدت گره از مشکلات اقتصادی کشور بگشاید، ولی راه را تا حدودی برای حضور گسترده‌تر ایران در صحنه بین‌المللی باز کرد. اگرچه سفر حسن روحانی به رم و پاریس به خاطر حملات تروریستی داعش در ۱۳ نوامبر ۲۰۱۵ به تعویق افتاد، ولی تهران میزبان مقامات سیاسی و اقتصادی بسیاری بود که از کم و بیش تمامی کشورهای اروپائی به ایران سفر کردند. روند عادی سازی روابط اقتصادی و خروج ایران از انزوا البته به سادگی آنچه مقامات دولت حسن روحانی می گویند نیست. بسته شدن پرونده بررسی فعالیت‌های نظامی برنامه هسته‌ای ایران در شورای حکام سازمان بین‌المللی انرژی اتمی گامی موثر بود، ولی تا زمانی که رژیم ایران به تعهداتش در رابطه با تغییر ماهیت راکتور اراک و توقف چرخه غنی‌سازی اورانیوم در فردوعمل نکند مشکل به نظر می‌رسد که روند برداشته شدن تحریم‌های اقتصادی آغاز شود.
سال ۲۰۱۶ را با امیدی هر چند کمرنگ آغاز کرده‌ایم. شرایط داخلی ایران هنوز زیر بار فشارهای اقتصادی و سیاست‌های اقتدارگرایانه نظام از زمینه‌های پیشرفت و عدالت به دور است. رکود اقتصادی در ایران هر روز عمق بیشتری پیدا می‌کند. اجرا نشدن مرحله نهایی برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) و رفع نشدن تحریم‌ها، پایین آمدن هر روزه قیمت نفت در سطح جهانی، نوسان‌های شدید بازار ارز، ثابت ماندن هسته سخت تورم در کنار ایستایی و بی‌رونق تولید داخلی موجب تشدید و پایداری رکود در اقتصاد ایران شده است. بر اساس برآوردها ظاهرا اولین بخش از تحریم‌ها در اولین ماه میلادی برداشته می‌شود. با این همه صندوق بین‌المللی پول در گزارشی با فرض رفع تحریم‌ها در اوایل سال ۲۰۱۶ رشد اقتصادی را در پایان سال نزدیک به صفر پیش‌بینی کرده است.
مجلسی که قرار بود همه کاره باشد
در چنین شرایطی ایران برای انتخابات مجلس شورای اسلامی و خبرگان رهبری آماده می‌شود. حضور پرشمار داوطلبان شرکت در هر دو انتخابات موجب ابراز نگرانی دبیر شورای نگهبان شده است. برخی تحلیل‌گران بر این باورند از آنجا که به احتمال بسیار زیاد این مجلس خبرگان می‌بایست در مورد ولی فقیه آینده رژیم مذهبی ایران تصمیم‌گیری کند، از اهمیت بسیاری برخوردار است. مجلس شورای اسلامی نیز با توجه به سیاست‌های اقتصادی و سیاسی دولت روحانی نیازمند حمایت مجلسی همراه و حامی است. بازگشت برخی چهره‌های آشنای اصلاح‌طلب نشان از نیت آنها برای بازگشت به قدرت است بدون آنکه تضمینی برای این بازگشت وجود داشته باشد. شکل‌گیری گفتمان جدید «عتدالیون» نسل جدیدی از سیاست‌ورزان نظام جمهوری اسلامی را در کنار هم قرار داده است. کسانی که که می‌خواهند هم از اصلاح‌طلبان و به تعبیری دیگر «فتنه‌گران» دوری کرده و هم از طیف تندرو گروهی که آنها را «اصول‌گرا» می‌شناسند مرزبندی داشته باشند.
انتخابات مجلس شورای اسلامی جدا از تاثیرات مستقیم داخلی می‌تواند معادلات خارجی را نیز در بر بگیرد. با توجه به روند کار مجلس در نظام جمهوری اسلامی و آخرین نمونه بارز آن مبنی بر اینکه مجلس نهم مخالف مذاکرات اتمی بود اما با امر رهبر در ۲۰ دقیقه به آن رای مثبت داد، به یقین مجلس جدید نیز نمی‌تواند جدا از سیاست‌های کلی نظام و رهبری آن گامی جدی در اصلاح امور به نفع مردم بردارد. اما از نکات مثبت این دوره از ثبت‌نام انتخابات حضور ۱۰ زن برای شرکت در انتخابات مجلس خبرگان رهبری و همچنین ۴۱۰ زن برای مجلس شورای اسلامی است.
مبارزه پایدار زنان
زنان با اینکه بیشتر از دوره‌های پیش در انتخابات فعال شده‌اند اما فعالیت‌های مدیریتی آنها در سطح استانی با چالشی جدی روبرو شد. بعد از انتشار خبر انتصاب ۸ بخشدار زن در استان خوزستان این حکم با وجود اصرار دولت تنها به دلیل مخالفت برخی از روحانیون و شخصیت‌های مذهبی این استان متوقف شد. این در حالیست که جمهوری اسلامی با انتخاب اولین سفیر زن پس از انقلاب تلاش می‌کند چهره‌ی دیگری به جهانیان نمایش دهد.
عقب‌نشینی دولت در موضوع ورود زنان به استادیوم‌های ورزشی نیز دیده شد به نحوی که مشاور حسن روحانی به نوعی پرونده این موضوع را تنها به دلیل «احترام دولت به مراجع» مختومه اعلام کرد. در حوزه حقوق بشر و آزادی بیان نیز نه اینکه زندانیان زن آزاد نشده‌اند بلکه به لیست آنها نام‌های دیگری نیز اضافه شده است.
بلاتکلیفی طولانی و غیر قانونی نگار حائری، آتنا دائمی، بهاره هدایت، زهرا رهنورد، زهرا زهتاب‌چی، رویا سعیدی، مونا مهرابی، الهام کرم پیشه، صفا فرقانی، سها مرتضایی در زندان‌های غیر استاندارد و بی‌خبری مطلق و وضعیت نامشخص نغمه شاهسوندی، زهرا کعبی، ناهید گرجی، ثریا نخعی، مونا مهرابی، الهام کرم پیشه و صفا فرقانی از جمله نمونه های بارز نقض حقوق بشر در مورد زنان ایران است.
جنگ سیاه آلودگی هوا
آلودگی هوا نیز در این روزها دیگر تنها تهران را شامل نمی‌شود و بسیار از شهرهای بزرگ ایران را در برگرفته است. بالا رفتن تعداد مرگ و میر ناشی از بیماری‌های مرتبط با این آلودگی همچون سرطان ریه و بیماری‌های قلبی به همراه پایین آمدن سن سرطان‌های مختلف نشان می‌دهد که در سکوت و یا به گردن یکدیگر انداختن مسئولین شهری و کشوری می‌تواند وضعیت موجود را برای مردم به بدترین حالت ممکن و برای رژیم به یک بحران سیاسی تبدیل کند.
با اینکه وزیر بهداشت گزارش‌های مبنی بر افزایش مشکلات جسمی مرتبط با آلودگی هوا را رد کرده ولی اضافه می‌کند: «…روزی هوای لندن و استانبول بسیار آلوده‌تر از تهران بود اما طی برنامه‌ای ۱۰ ساله اکنون جزو پاک‌ترین شهرهای دنیا محسوب می‌شوند چرا که هیچ کس مسئولیتش را گردن دیگری نیانداخته است».
این در حالیست که برگزاری نشست سران کشورهای جهان در پاریس برای بررسی وضعیت محیط زیست جهانی و هم چنین مشارکت ظاهرا فعال هیأت ایران به مدیریت معصومه ابتکار این امید را بر می‌انگیزد که شاید مسوولان داخلی و جهانی گامی در این راه بردارند.
تروریسم اسلامی
جهان به طور کلی روزگار خوبی ندارد. داعش هر روز دستگاه انسان‌کشی خود را تقویت می‌کند و در سالی که گذشت برای اولین بار پای خود را از حوزه‌ی «خلافت» بیرون گذاشت.
سال‌ها پس از انتشار کاریکاتور پیامبر اسلام در مجله «شارلی هبدو» دو جوان مسلمان مدیران و کاریکاتوریست‌های این نشریه را در پاریس هفتم ژانویه ۲۰۱۵ به گلوله می‌بندند تا به تعبیر خود «پاسخ اهانت» آنان را داده باشند. پاریس در روزهای پایانی سال گذشته نیز با موج ترور روبرو شد. پاریس چهره دیگری یافته است.
حالا داعش یک پدیده منحصر به خاورمیانه و کشورهای مسلمان‌نشین نیست. میلیون‌ها پناه‌جو در سال ۲۰۱۵ نه تنها از برابر سرکوب و فشار حکومت‌های خودی و یا اوضاع اقتصادی نابسامان بلکه از برابر «حکومت اسلامی» نیز خود را به آب و آتش زدند تا به اروپا برسند. اروپایی که با دو احساس متناقض با آنها روبرو می‌شود: یکی اخلاق مبتنی بر دمکراسی و حقوق بشر، و دیگری هراس از پیامدهایی که بخشی از آن هم اکنون به صورت «محبوبیت» و قدرت یافتن راست افراطی خود را نشان داده است.
سال گذشته ولادیمیر پوتین نیز بیکار ننشست و تلاش کرد تا بر گستره‌ی نفوذ روسیه در خاورمیانه بیفزاید. رویای آب‌های گرم، وسوسه‌ای نیست که از سر زمامداران این کشور به در شود. برای روسیه سقوط هواپیمای مسافربری در مسیر بازگشت از شرم الشیخ (مصر) تنها مرگ چند شهروند روسی در یک حادثه تروریستی نبود. پس از آن او سرعت حملات هوایی به مواضع داعش در خاک سوریه را تشدید کرد تا نقشی تعیین‌کننده در مذاکراتی که قرار است سرنوشت منطقه را رقم بزند بازی کند. در این میان، رابطه بین پوتین و رژیم ایران یادآور همان مناسبات «برادر بزرگ» است. ناظران معتقدند این مناسبات می‌تواند به تغییر سیاست رژیم ایران در قبال سوریه و حمایت جمهوری اسلامی از رژیم بشار اسد تاثیرات مهمی بگذارد که احتمالا در سال ۲۰۱۶ شاهد آن خواهیم بود.
گفتگو در میدان جنگ
در سال ۲۰۱۵ میلادی گفتگوهای بین‌المللی برای پایان دادن به جنگ در سوریه ادامه پیدا کرد، بدون هیچ نتیجه‌ای. در دو کنفرانسی که بعد از توافق اتمی بین گروه موسوم به ۱+۵ و جمهوری اسلامی در رابطه با پرونده هسته‌ای برگزار شد، ایران نیز حاضر بود. هیات ایرانی تاکید داشت که حاضر به قبول طرحی که پیش شرط آن برکناری بشار اسد باشد نخواهد بود. همزمان علی اکبر ولایتی، مشاور بیت رهبری در امور بین‌المللی به دمشق سفر کرد و در بازگشت اعلام کرد که بشار اسد خط قرمز جمهوری اسلامی است. در تابستان نیز در پیامد دو سفر قاسم سلیمانی فرمانده سپاه قدس به مسکو و ملاقات وی با ولادیمیر پوتین، جنگ سوریه وارد مرحله جدیدی شد. روسیه مستقیم پا به میدان جنگ گذاشت و جنگنده های خود را راهی آسمان سوریه کرد تا بمب‌های خود را بر مناطقی که تحت کنترل نیروهای مخالف بشار اسد هستند بریزد. همزمان جمهوری اسلامی نیز نیروهای وابسته به خود را در سوریه را تقویت کرد بدون آنکه موفقیتی داشته باشند بلکه برعکس، در هیچ دوره‌ای تلفات جمهوری اسلامی در سوریه به این اندازه نبوده است.
سالی دیگر را پشت سر نهادیم. سال ۲۰۱۵ با ترور در پاریس آغاز شد و با ترور در پاریس و وضعیت امنیتی در کشورهای مرکز اروپا و سیل پناه‌جویان در سراسر این قاره به پایان رسید. جهان سال‌هایی بدتر از ۲۰۱۵ را نیز به خود دیده است. امیدوار باشیم که سال نو میلادی نویدبخش شرایطی بهتر در همه‌ی زمینه‌ها باشد.
