مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی اعلام کرده که کاهش قدرت خرید مردم باعث تغییر الگوی سفر خانوار شده است. افزایش قابل توجه سطح عمومی قیمت‌ها در مقایسه با سطح درآمد سبب شده خانوارها هزینه اقامت، رستوران، تور، تفریح و سرگرمی را به شکل قابل توجهی کاهش داده‌اند.
گزارش منتشر شده از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی حاصل نتایج یک مطالعه در دوره زمان ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۸ درباره سفر خانوارهای ایرانی است. بر اساس این گزارش قدرت خرید خانوارها در سال ۱۳۹۸ نسبت به سال ۱۳۹۰ حدود یک سوم کاهش داشته است و این کاهش قدرت خرید، برای خانوارهای با سطح درآمد پایین از شدت بیشتری برخودار بوده است.
بطور همزمان در این دوره زمانی همزمان با کاهش قدرت خرید خانوارها، نابرابری درآمدی نیز روندی افزایشی را نشان می‌دهد و این بدان معنی است که کاهش قدرت خرید برای بخش قابل توجهی از خانوارها (خانوارهای کمدرآمد)، حتی بیش از آن میزانی است که توسط مرکز پژوهش‌های مجلس ارائه شده است.
یکی از آثار کاهش قدرت خرید خانوار، تغییر در ترکیب سبد خرید است و بخش گردشگری نیز از جمله بخش‌هایی محسوب می‌شود که از این تغییر بیشترین تاثیر را می‌پذیرد. بر همین اساس دکتر جواد براتی استادیار گروه اقتصاد گردشگری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی در یک مطالعه با استفاده از داده‌های ۳۱ استان در دوره زمانی ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۸، تغییر رفتار خانوار را در انجام هزینه‌های گردشگری، مورد بررسی قرار داده است.
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی به صورت تفکیکی به مواردی چون «افزایش قیمت‌ها و تغییر الگوی سفر»، «نابرابری درآمدی و افزایش سهم هزینه‌های گردشگری»، «نقش خودروی شخصی در هزینه‌های گردشگری»، «میزان هزینه‌کرد حقوق‌بگیران برای سفر»، «استان‌های با بیشترین تاثیرپذیری از تغییر قدرت خرید» و «کاهش قدرت خرید و افزایش سفرهای کم‌هزینه» پرداخته است.
در این گزارش تأکید شده که افزایش قابل توجه سطح عمومی قیمت‌ها در مقایسه با سطح درآمد خانوار (کاهش قدرت خرید و افزایش هزینه‌های مرتبط با سفر)، اگرچه باعث کاهش هزینه‌های گردشگری از کل هزینه‌های خانوار خواهد شد؛ اما به معنی کاهش تعداد سفرها و یا کاهش نفر- شب- اقامت نیست. بلکه تاثیر خود را بر نوع سفر و تغییر الگوی سفر خانوار می‌گذارد. الگوی سفر می‌تواند به گونه‌ای تغییر کند که خانوارها در سفر کمتر هزینه کنند و برای اقامت، تامین غذا، حمل ونقل و تور مسافرتی، هزینه کمتری متحمل شوند.
تغییر الگوی سفر خانوارهای ایرانی در سال‌های گذشته کاملا برجسته بوده است. به ویژه در سفرهای نوروزی که در یک محدوده دو الی سه هفته‌ای میلیون‌ها سفر به شهرها و مناطق توریستی انجام می‌شود، ازدحام جمعیت ساکن در بلوارها، پارک‌ها و سواحل و در چادرهای مسافرتی به جای هتل و اقامتگاه‌های رسمی و ویلاها مشخص بود.
فروردین گذشته «کیهان لندن» در گزارشی با عنوان «مسافرت‌های نوروزی؛ آینه رنج مردم و ناکارآمدی جمهوری اسلامی» به تغییر الگوی سفر ایرانیان و تلاش آنها برای سفر با هزینه ناچیز پرداخته بود.
در این گزارش آمده بود نوروز ۱۴۰۱ پس از دو سال محدودیت‌های کرونایی با افزایش مسافرت‌های داخلی و جابجایی بیش از نیمی از جمعیت ایران در کشور همراه بود. این در حالیست که آمار هولناک تصادف‌های جاده‌ای، مسمومیت ناشی از گازگرفتی در چادرهای مسافرتی و نبود زیرساخت‌های رفاهی- توریستی سبب شد بار دیگر رنج مردم ایران در زمامداری جمهوری اسلامی بیش از پیش نمایان شود.
«کیهان لندن» با اشاره به اسکان مردم در چادر و اتومبیل در طول سفر به دلیل نداشتن توان مالی پرداخت هزینه هتل و متل و اقامتگاه‌ها، نوشته بود که «این شیوه سفر با موج سرما که در بسیاری نقاط ایران همزمان با نخستین روزهای نوروز به راه افتاد سبب شد مردمی که در چادر اسکان داشتند از وسایل گرمازا استفاده کرده و به این ترتیب شمار زیادی از مسافران مسموم و راهی بیمارستان شوند.»
گزارش‌ها نشان می‌داد طی هفته نخست تعطیلات نوروزی سال گذشته ۶۳۵ مسافر در شهرهای مختلف به دلیل مسمومیت با گاز وسایل گرمازا در چادر راهی بیمارستان شدند و بیش از ۲۰ نفر جان خود را از دست دادند!
اکنون گزارش منتشر شده از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی توضیح داده که کاهش در هزینه‌کرد گردشگری در خانوار، به معنی کاهش تعداد سفرها نیست؛ بلکه می‌تواند ناشی از تغییر در الگوی سفر خانوار باشد. بطوری که الگوی سفر می‌تواند به گونه‌ای تغییر یابد که خانوارها هزینه کمتری در سفر (از جمله اقامت، تامین غذا، حمل‌ونقل و تور مسافرتی) انجام دهند.
بررسی آمار تعداد سفرها در سطح ملی، نشان‌دهنده رشد تعداد سفرها است و از سوی دیگر، تعداد نفر-شب- اقامت نیز روند صعودی داشته است. در نتیجه نه از تعداد سفرها کاهش یافته و نه ماندگاری گردشگر در مقاصد سفر کاهش یافته است. می‌توان گفت که الگوی هزینه‌کرد خانوارها در سفرها تغییر کرده است؛ بطوری که با گذشت زمان، گردشگران هزینه نسبی کمتری برای اقامت، رستوران، تور و تفریح و سرگرمی انجام داده‌اند.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی همچنین تأکید کرده که «اگر هزینه‌های خرید، تعمیر و نگهداری خودروی شخصی و هزینه خواب سرمایه که در مالکیت خودرو نهفته است را جزو هزینه‌های سفر محاسبه نکنیم، هزینه سفر با خودروی شخصی، در مجموع کمتر از هزینه سفر با سایر وسایل نقلیه از قبیل اتوبوس، قطار و هواپیما خواهد بود. اغلب خانوارهایی که مسافرت گروهی و خانوادگی دارند، از خودروی شخصی برای مسافرت استفاده می‌کنند که هزینه‌های حمل‌ونقل به ازای هر نفر برای آنها سرشکن شده و سرانه هزینه کاهش خواهد یافت.»
آنچه در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نادیده گرفته شده اینست که نبود زیرساخت‌های مناسب و استاندارد جاده‌ای و کیفیت پایین اتومبیل‌های مونتاژی ساخت ایران، و به دلیل آنکه خانوارها برای کاهش هزینه ناچار به سفر با اتومبیل شخصی هستند طی سال‌های گذشته شمار تصادفات جاده‌ای منجر به مرگ و معلولیت و جراحت در ایران با افزایش چشمگیری روبرو بوده است.
ایوب شرافتی جانشین رئیس پلیس راه آبان ۱۳۹۹ اعلام کرده بود بیش از ۳۰۰۰ نقطه «حادثه‌خیز» در جاده‌های کشور وجود دارد که تنها ۶۰ مورد از آنها «ایمن‌سازی» شده‌اند.
بر اساس آخرین آمار تصادفات نوروزی امسال که روز گذشته منتشر شده، از ۲۴ اسفند که آغاز تعطیلات و سفرهای نوروزی بوده تا روز سه‌شنبه هشتم فروردین ۵۸۹ نفر بر اثر تصادفات جاده‌ای جانباخته‌اند.
حسن مومنی رئیس پلیس راه راهور فراجا با اعلام این آمار افزوده که همچنین در این مدت بیش از ۱۲ هزار و ۶۰۰ نفر هم مجروح شدند که بطور معمول از این مجروحان حدود ۱۵ درصد معلول و قطع عضو شده و این آمار بسیار نگران کننده است.
آمار تصادفات جاده‌ای در سال گذشته نیز قابل توجه بود بطوریکه از ۲۵ اسفند ۱۴۰۰ تا ۸ فروردین ۱۴۰۱، ۵۲۰ نفر در تصادفات جاده‌ای جان خود را از دست دادند. آمار جانباختگان تصادفات نوروزی تا پایان تعطیلات به بیش از ۷۰۰ نفر رسیده بود.
آمار تصادفات جاده‌ای در ایران که در تعطیلات نوروز به اوج می‌رسد، در سال‌های گذشته نتوانسته سبب اقدام موثری از سوی مقامات جمهوری اسلامی شود. اسماعیل حسین زهی نایب رئیس کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی تأکید کرده «اگر خسارتی را که سالیانه بیمه‌ها بابت تصادفات جاده‌ای پرداخت می کنند، بسنجیم بعضا بیشتر از آنچیزیست که ما در طول چند سال برای ساخت جاده‌ها و راه‌های مواصلاتی سرمایه‌گذاری می‌کنیم.»
اینهمه در حالیست که گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نشان می‌دهد در نهایت اقشار کمدرآمد و تنگدست در مورد تغییر الگوی سفر خانوار ایرانی نیز قربانیان اصلی هستند. خانوارهای کمدرآمد به دلیل افزایش تورم و سطح عمومی قیمت‌ها ناچار هستند سبد مصرفی خود را کوچک کنند.
تورم مواد غذایی و اجاره خانه به عنوان دو هزینه اصلی خانوارهای کمدرآمد طی سال‌های گذشته از تورم عمومی اقتصاد بالاتر بوده است. برای نمونه تورم مواد غذایی در بهمن گذشته در کانال ۷۰ درصد بود اما تورم عمومی اقتصاد حدود ۵۰ درصد. در چنین شرایطی خانوارهای کمدرآمد ناچارند از هزینه‌هایی مانند سفر، ورزش، تفریح، فرهنگ بزنند تا بتوانند هزینه‌های حیاتی مانند خوراک و اجاره‌بها را پرداخت کنند.
