هدی روؤف (ایندیپندنت عربی) – پس از امضای توافقنامه عربستان و جمهوری اسلامی ایران در ماه گذشته، ریاض و تهران در مسیر اجرای گام‌های عملی آن قرار گرفته و پس از برگزاری نشست، وزرای خارجه دو کشور برای بازگشایی سفارت‌های خود در تلاش هستند. اهمیت این توافق به این دلیل است که روابط این دو کشور بر ثبات منطقه اثرگذار است و در شکل مراودات کشورهای خاورمیانه با یکدیگر بازتاب خواهد یافت.
این توافق همچنین می‌تواند بر روابط قدرت‌های بین‌المللی با حوزه‌های نفوذی خود در خاورمیانه برای مراحل آینده تاثیر بگذارد. از این رو، بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی زیادی با روند توافق مرتبط هستند چنانکه عوامل متعددی نیز بر فضای کاری آن تأثیر خواهند داشت.
همزمان با آغاز مقدمات عملی شدن این توافق، آمریکا و جمهوری اسلامی با تشدید عملیات تهاجمی، پایگاه‌های نظامی یکدیگر را در سوریه هدف قرار دادند. به دنبال تشدید تنش‌های نظامی جدید میان رژیم ایران و اسرائیل نیز، نیروی دریایی آمریکا هفته پیش یک زیردریایی مجهز به موشک هدایت شونده را به خاورمیانه اعزام کرد.
نمایش قدرت ایالات متحده در حالی صورت گرفته که پنتاگون پس از حمله ماه گذشته شبه‌نظامیان تحت حمایت حکومت ایران به نیروهای آمریکایی در سوریه، استقرار ناوهای هواپیمابر در منطقه را تمدید کرد و نیروی دریایی ایالات متحده یک زیردریایی هسته‌ای با قابلیت حمل موشک ۱۵۴ تاماهاوک را از طریق کانال سوئز در آب‌های خاورمیانه مستقر کرد.
تیم هاوکینز سخنگوی ناوگان پنجم نیروی دریایی ایالات متحده گفت که این ناو هواپیمابر برای کمک به تضمین امنیت و ثبات دریایی منطقه به خاورمیانه اعزام می‌شود.
استقرار این ناو هواپیمابر ممکن است با پیش‌بینی حمله احتمالی دریایی ایران به کشتی‌های تجاری مرتبط با اسرائیل در تلافی حملات هوایی اسرائیل در سوریه در ماه گذشته که به کشته شدن دو پاسدار انقلاب اسلامی منجر شد، صورت گرفته باشد.
قدرت‌نمایی آمریکا از دو جنبه قابل درک است؛ یکی مربوط به تنش‌های واشنگتن و تهران و هدف قرار دادن یکدیگر در سوریه است. دوم نمایش ادامه حضور ایالات متحده در خاورمیانه و اینکه واشنگتن هنوز در حفظ امنیت منطقه حتی اگر کشورهای دیگری مانند چین وارد حوزه نفوذ او شده باشند، نقشی مهمی ایفا می‌کند.
آنچه می‌تواند به ناکامی توافق منجر شود
از جمله عوامل منطقه‌ای که ممکن است در فضای کاری توافق حکومت ایران و عربستان نقش منفی داشته باشد، روی کار آمدن دولت بنیامین نتانیاهو در اسرائیل است، زیرا رویای نتانیاهو برای اتحاد منطقه‌ای به رهبری تل آویو با کشورهای عربی علیه تهران با خطر روبرو می‌شود.
نتانیاهو چند روز پیش پس از درگیری‌های داخلی اسرائیل با فلسطینی‌ها در نتیجه هجوم پلیس به مسجدالاقصی کنفرانسی برگزار کرد و در آن گفت که رویای دشمنان اسرائیل همیشه تشکیل جبهه واحد علیه این کشور در خاورمیانه بود. او گفت طی روزهای اخیر با شلیک همزمان موشکی از نوار غزه، لبنان و سوریه به خاک اسرائیل این رویا تقریبا تحقق یافته است.
اظهارات نتانیاهو اشاره مستقیم به همسویی بازیگران مرتبط با ایران نیست، بلکه او با این اظهارات برآوردهای اسرائیل از انزوای دیپلماتیک تل آویو را به دلیل سیاست‌های دولت دست راستی او منعکس می‌کند.احتمالا نتانیاهو برای انسجام وحدت اسرائیل در داخل تنش با شبه‌نظامیان در عراق، سوریه و لبنان را آغاز می‌کند و اگر رژیم ایران با خویشتنداری عمل نکند، منطقه دوباره به تنش‌های امنیتی فرو خواهد رفت.
این تنها عوامل منطقه‌ای نیستند که ممکن است بر توافق جمهوری اسلامی و سعودی‌ها تاثیر منفی بگذارد، بلکه عوامل داخلی خود ایران که مهمترین آنها بحران‌های سیاسی و اقتصادیست نیز بسیار تاثیرگذارند. بعلاوه، مشکلات دیگری مانند تحریم‌های آمریکا علیه رژیم جمهوری اسلامی و شرکت‌هایی که با بانک‌های آمریکایی ارتباط دارند نیز وجود دارد. اینکه آیا نیروهای داخل ایران می‌توانند راه را برای سرمایه‌گذاری‌های خارجی باز کنند، مشکل دیگریست به ویژه اینکه شبکه‌هایی در داخل ایران وجود دارد که منافع آنها در عدم گشایش اقتصادی و سرمایه‌گذاری خارجی است، این گروه از مهمترین چالش‌های داخلی رژیم در روند توافق با عربستان به شمار می‌رود.
پرونده هسته‌ای ایران نیز عامل مهم دیگریست که می‌تواند بر روند توافق ریاض- تهران اثرات منفی بگذارد.
در صورتی که مذاکرات بر سر توانایی‌های هسته‌ای ایران با قدرت‌های غربی ادامه یابد و تهران به سیاست عدم شفاف‌سازی مربوط به عملیات بازرسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ادامه دهد، احتمالا نقش منفی بر توافق با ریاض خواهد داشت.
ترس و نگرانی کشورهای منطقه از آغاز یک رقابت تسلیحاتی در خاورمیانه با پس‌زمینه عدم اعتماد نسبت به برنامه هسته‌ای ایران همراه با عوامل دیگر، ممکن است به ایجاد کانال دیپلماتیک جدیدی در خصوص برنامه هسته‌ای ایران تحت نظارت پکن، با هدف رفع نگرانی‌های منطقه‌ای در این زمینه منجر شود. اگر پکن بتواند با فشار به تهران مشکل هراس از پرونده اتمی ایران را برطرف کند، آنوقت می‌توان گفت که توافق حکومت ایران و عربستان موفقیت‌هایی برای کاهش تنش در منطقه خواهد داشت.
*منبع: ایندیپندنت عربی
*نویسنده: هدی رؤوف
*ترجمه و تنظیم از کیهان لندن
