تعداد متقاضیان امتحانات رسمی فارسی در بریتانیا در دو مقطع GCSE و A Level در حال کاهش است. وضعیت امتحانات رسمی فارسی در دیگر کشورهای غربی نمی‌تواند چندان متفاوت از بریتانیا باشد. از دلایل مهم این پدیده مجموعه‌ای از تصورات اشتباه در مورد بیهوده بودن فراگیری زبان مادری و رسیدن به مدارج بالا و گذراندن امتحانات رسمی، چه در مدارس جریان اصلی کشورهای میزبان و چه در میان اولیای ایرانی مقیم این کشورهاست. این تصورات اشتباه نقش مهمی درعدم تشویق نسل‌های جدید ایرانی و دلسرد شدن آنان از ادامه فراگیری زبان فارسی وافزایش تسلط بر آن ایفا می‌کنند.
بر چنین بستری اخیراً موسسه‌ای معتبر و فعال در زمینه کمک به پیشرفت آموزش زبان مادری مهاجران که به صورت شبکه‌ای در کشورهای استرالیا، کانادا و اتریش کار می‌کند، عصاره‌ی پژوهش‌های خود را در رد این تصورات اشتباه منتشر کرده است. این موسسه کار جالبی هم کرده و نتیجه‌ی پژوهش خود را در قالب جملاتی کوتاه روی یک برگ کاغذ چاپ و تکثیر کرده تا به سادگی ملکه ذهن خوانندگانش شود. ابتکار این موسسه مورد توجه موسسه‌ی معتبر دیگری در زمینه‌ی آموزش زبان‌های مدرن در بریتانیا قرار گرفت و این موسسه نیز تصمیم به فعال شدن در عرصه آموزش زبان‌های مادری گرفته است. گسترش فعالیت این دو موسسه و نیز مدارس فارسی بریتانیا می‌تواند تغییری مثبت در این زمینه به وجود آورد. در این ارتباط با خانم شهلا طاهری مدیر مدرسه فارسی رستم در لندن گفتگو کردیم.
-خانم طاهری، لطفاً در مورد این دو موسسه و اهمیت کار آنها توضیحاتی بدهید.
-موسسه‌ای که برگه‌ای را که موضوع گفتگوی ماست تهیه کرده و منتشر ساخته، شامل مدارس و معلمان زبان‌های مادری– یا اجدادی– است و شبکه‌ای است فعال و مرتبط در کشورهای استرالیا، کانادا و اتریش و «شبکه تدریس زبان‌های مادری» یا Heritage Language Education Network نام دارد. از قدمت فعالیت این موسسه اطلاعی ندارم. برگه‌ای که صحبت از آن است به دست موسسه‌ی پژوهشی فعال وابسته به دانشگاه گلدسمیت لندن که «انجمن فراگیری زبان» یا به انگلیسی Association of Language Learning، رسیده و مورد توجه جدی این انجمن قرار گرفته است. مخاطب و اعضای این موسسه معلمان زبان‌های مدرن مانند فرانسوی، آلمانی و اسپانیولی و ایتالیایی در بریتانیا هستند. ولی اساتید و پژوهشگران موسسه که اغلب از دانشگاه گلدسمیت هستند، در یکی دو سال اخیر به حوزه‌ی تدریس زبان‌های مادری هم به صورت جدی علاقمند شده‌اند. از جمله با ما تماس گرفته‌اند و این برگه را به ما معرفی کردند و ما با اجازه آنها آنرا به فارسی ترجمه کردیم. در این تماس ما آنان را بیشتر هم تشویق کردیم که وارد عرصه زبان‌های مادری (اجدادی) شوند. این موسسه بعد از اینکه وارد این عرصه شده نامش را به «زبان‌های اجدادی، خانه‌ای، کامیونیتی” یا Heritage Home Community Languges تغییر داده است. به این ترتیب می‌توان متوجه شد که آنها واژه زبان مادری را برای توضیح زبان اقلیت‌های قومی کافی و مناسب نمی‌دانند زیرا به عنوان مثال ما هم در مدارس فارسی خودمان، مادران و پدرانی داریم که در بریتانیا به دنیا آمده‌اند و یا در اوان کودکی به این کشور آمده‌اند و تسلط آنان بر زبان فارسی چندان قوی نیست. بنابراین «زبان اجدادی» حق مطلب را بهتر بیان می‌کند و دربرگیرنده واقعیت متحول و چند بعدی کنونی است. این موسسه در همکاری با موسسه اول، فعالیت جدید خود را شروع کرده و از جمله با مدرسه ما و چند مدرسه فارسی دیگر لندن تماس گرفته و به ما خدمات ارائه می‌دهند. از جمله سمینار‌هایی برای کمک به پیشرفت تدریس معلمان مدارس زبان‌های اجدادی برگزار می‌کند.
-مخاطبان برگه‌ای که تهیه شده چه کسانی هستند؟ مطالب این برگه چگونه می‌تواند به مدارسی مانند مدرسه شما در تدریس زبان فارسی به کودکان و نوجوانان کمک کند؟
-مخاطب نخست این برگه معلمان زبان اصلی کشور میزبان و نیز معلمان زبان‌های مدرن در بریتانیاست تا آنان تدریس و آموزش و فراگیری زبان خانه و یا اجدادی را جدی بگیرند. مخاطب دوم آنها والدین اقلیت‌های قومی در کشورهای میزبان و در این مورد بریتانیاست تا فرزندانشان را تشویق به فراگیری زبان اجدادی و موطن خود بکنند.
ولی در مورد پرسش دوم ما باید برگردیم به پس‌زمینه‌ی این کار. بر مبنای آماری که در یکی دو سال گذشته به دست ما رسیده مطلع شدیم که تعداد متقاضیان شرکت در امتحانات A Level فارسی در بریتانیا بسیار کم شده. یعنی از ده زبان اصلی که امتحان گرفته می‌شود زبان فارسی در رده‌ی آخر است. این باعث نگرانی زیاد ماست و به نظر می‌رسد که فرزندان خانواده‌های ایرانی و فارسی‌زبان دیگر چندان علاقه‌ای به سوادآموزی به زبان فارسی ندارند. به این ترتیب، تعداد کسانی که در سال‌های آینده در خارج از ایران به زبان فارسی صحبت و ارتباط برقرارمی‌کنند تنزل فاحشی خواهد یافت. این باعث شد که من در «انجمن مدارس فارسی» (که فعلاً متشکل از هفت مدرسه فارسی فعال در لندن است و ما از مدارس دیگر فارسی در بریتانیا دعوت می‌کنیم که به ما بپیوندند)، این مسئله را مطرح کنم تا یک اقدام جمعی و جدی در این زمینه شروع کنیم و یک کارزارمانندی راه بیندازیم تا بچه‌ها بیشتر به فراگیری زبان فارسی تشویق شوند؛ حال، نتیجه‌ی این چه به صورت معلم خصوصی در خانه باشد و چه در مدارسی مانند رستم و دیگر مدارس زبان‌فارسی. در حین بررسی این موضوع چند جنبه این پدیده مورد بحث قرار گرفت. یکی اینکه تصمیم گرفته شد ما از مدارس کشور میزبان، به‌خصوص معلمان زبان انگلیسی، در این زمینه کمک بخواهیم زیرا بچه‌ها پنج روز هفته در آن مدارس هستند. متاسفانه در موارد نه چندان کمی بچه‌ها در این مدارس نه تنها تشویق نمی‌شوند که زبان اجدادی و موطن خود را جدی بگیرند و آنرا بیاموزند، بلکه متاسف هستم بگویم در مواردی طوری برخورد می‌شود که بچه‌ها دلسرد هم می‌شوند. بطور مشخص، از سوی شماری از معلمان فواید فراگیری زبان مادری یا اجدادی مورد تردید قرار می‌گیرد؛ مثلا گفته می‌شود: «این بچه‌ها هنوز انگلیسی بلد نیستند پس فارسی مخل یادگیری زبان انگلیسی آنهاست» یا «اگر بچه فارسی را یاد بگیرد توجه کافی به انگلیسی نمی‌کند» و یا «بچه‌های خانواده‌های مهاجر در تکلم به زبان انگلیسی مشکل دارند پس فراگیری زبان فارسی یک مشکل مضاعف می‌شود». بله، این تصورات اشتباه در مدارس انگلیسی هنوز هم وجود دارد. این در حالیست که سال‌هاست این «افسانه‌ها» توسط کارشناسان زبان مورد پرسش جدی قرار گرفته ولی همچنان به بقای خود ادامه می‌دهند. خُب، این موانع باید از سر راه مدارس زبان اجدادی برداشته شود و معلمین انگلیسی بچه‌ها اقلیت‌های قومی را به آموختن زبان اجدادی و موطن خود تشویق کنند.
ما در «انجمن مدارس فارسی» با کمک سازمان «پویش»- که برای ارتقاء جایگاه جامعه‌ی ایرانی در کشور میزبان بریتانیا فعالیت می‌کند- در نظر داریم این مسئله را در کامیونیتی ایرانی در سطحی وسیع مطرح و با ایرانیان در میان بگذاریم. یعنی ما در نظر داریم در مورد مزایا و فواید آموختن زبان فارسی، به عنوان زبان اجدادی، فراتر از جمع اولیایی که هم‌اکنون فرزندانشان را به مدارس فارسی می‌فرستند، در سطح کل ایرانیان بریتانیا، اطلاع‌رسانی کنیم. ما می‌دانیم که تعداد دانش‌آموزان زبان فارسی تنها بخش ناچیزی از جمعیت ۳۰۰ – ۴۰۰ هزار نفری ایرانیان بریتانیا را تشکیل می‌دهد. بنابراین خود جامعه ایرانی بریتانیا باید مورد خطاب واقع شود و در این مورد آگاه‌تر شود.
-سازمان «پویش» چه کمکی در این مورد به شما می‌کند؟
-ما قبلاً هم با سازمان «پویش» در زمینه‌ی پیدا کردن راه‌هایی برای افزایش تعداد دانش‌آموزان زبان فارسی و متقاضیان شرکت در امتحانات A Level فعالیت داشتیم. «پویش» و «انجمن مدارس فارسی» بر این نکته اشتراک نظر داریم که یکی از کمک‌هایی که از مدارس انگلیسی می‌توانیم درخواست کنیم آنست که قبول کنند که اگر دانش‌آموزی خواهان گذراندن امتحان GCSE و A Level فارسی است امکان آن را در مدرسه فراهم کنند. دیگر اینکه تشویقش کنند و به او بگویند که دانستن عمیق‌تر زبان خانه‌ی اجدادی یک امتیاز بزرگ است و کمک می‌کند که تعداد A Levelهای دانش‌آموز بیشتر شود؛ نه اینکه گفته شود که تمرکز را باید روی امتحانات زبان انگلیسی و یا زبان‌های مدرن و ریاضیات و… گذاشت. یا اینکه زبان فارسی ارزش وقت گذاشتن ندارد زیرا بازده اجتماعی ندارد. تمام این افسانه‌ها در این برگه مورد پرسش قرار می‌گرند.
با بحث‌ها و گفتگوهایی که داشتیم به این نتیجه رسیدیم که باید با این مسئله از چند زاویه روبرو شد و یک جهت کافی نبود. یعنی متقاعد کردن مدارس و معلمان انگلیسی یکی از وجوه کارزار است که باید انجام شود. بطور مشخص و خلاصه، معلمان مدارس انگلیسی را متقاعد کنیم که یادگیری زبان‌های مادری برای بچه‌ها مفید است نه اینکه مضر! و اینکه فراگیری زبان مادری بچه‌ها را عقب نمی‌اندازد و بار سنگینی بر دوش آنها نیست.
وجه دوم آنست که اولیای مدارس فارسی را متقاعد کنیم که بسنده نکنند که فرزندانشان تنها چند کلاس اول را بگذرانند بلکه این مسیر را ادامه دهند و امتحانات رسمی این کشور را بگذرانند.
وجه سوم آنست که به آن اولیایی دسترسی پیدا کنیم و آنها را مخاطب قرار دهیم که بچه‌هایشان را به مدرسه زبان فارسی بفرستند.
این برگه‌ای که آن را به فارسی آنرا ترجمه کرده‌ایم درباره‌ی این مسائل هست.
در کنار این فعالیت‌ها، برای اینکه فراگیری زبان فارسی را برای بچه‌ها جذاب کنیم ما همواره در صدد آموزش آخرین و پویاترین روش‌های تدریس برای معلمان‌مان هستیم. در ارتباطی مکمل با این، ما برای راه‌اندازی در حال مذاکره با دانشگاه میدلسکس Middlesex لندن هستیم تا یک دوره تخصصی و پیشرفته در زمینه تربیت معلم برای زبان‌های اجدادی در سطح دیپلم بعد از لیسانس در نظر بگیرند. این دوره نه فقط برای معلمان زبان فارسی بلکه برای معلمان مدارس زبان‌های اجدادی دیگر نیز هست.
-هم موسسه‌ای که در کانادا، استرالیا و اتریش روی زبان‌های مادری کار می‌کند و هم موسسه وابسته به دانشگاه گلدسمیت حتماً پژوهش‌هایی در این زمینه کرده‌اند که به این نتیجه رسیده‌اند؟
-اولاً همکاران موسسه بریتانیایی اساتیدی هستند که در دانشگاه‌های مختلف و معتبر این کشور کار و تحقیق کرده و می‌کنند. اساساً اینگونه تحقیقات در کشورهایی نظیر سوئد، نروژ، بریتانیا و آلمان زیاد انجام شده. ولی طبیعتاً نمی‌توان پژوهش‌های طولانی و قطور با زبان علمی را با مردم عادی و غیرمتخصص در این زمینه در میان گذاشت بلکه باید عصاره و یا «لُب مطلب» این تحقیقات علمی را با زبانی قابل دسترس عموم و جذاب در اختیار اقشار وسیع مردم قرار داد. من برای اینکه بیشتر در مورد این تحقیقات اطلاع کسب کنم در گذشته به آلمان و اتریش مسافرت کرده‌ام.
در آخر اضافه کنم که باید در نظر داشته باشیم که زبان چیزی فرّار است. با تنها گذراندن چند کلاس دوره دبستان کافی نیست که زبان درونی شود و بماند. باید حتماً تا سطح دوره‌های GCSE و A Level رفت تا چیزی از شعر و ادب فارسی دستگیر آدم شود و از زیبایی زبان فارسی لذت ببرد. یعنی تنها کافی نیست که بچه‌ها الفبای فارسی و کلمات محدود را یاد بگیرند.
