احمد رأفت – مجمع عمومی سازمان ملل متحد در دسامبر ۱۹۹۳ میلادی در چهل و هشتمین اجلاس خود، روز سوم ماه مه را به عنوان «روز جهانی آزادی مطبوعات» اعلام کرد. این روز در بسیاری از کشورها جشن آزادی مطبوعات است، در حالی که در برخی دیگر از کشورها این روز یادآور فقدان هرگونه آزادی رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران است.
جمهوری اسلامی بر اساس آخرین فهرست آزادی مطبوعات که از سوی سازمان «روزنامه‌نگاران بدون مرز» بین ۱۸۰ کشور در رده ۱۷۸ قرار دارد. بر اساس آخرین آمار «فدراسیون بین‌المللی روزنامه‌نگاران» در حال حاضر ۱۸ روزنامه‌نگار در جمهوری اسلامی در زندان بسر می‌برند که ده نفر از آنها زن هستند.
در آستانه «روز جهانی آزادی مطبوعات» سخنگوی قوه قضائیه اعلام کرد که کیفرخواست علیه الهه محمدی و نیلوفر حامدی که به دلیل اطلاع رسانی در رابطه با قتل مهسا (ژینا) امینی بازداشت شده بودند و بیش از ۲۰۰ روز است که در زندان بسر می‌برند، صادر شده است. این دو روزنامه‌نگار متهم به «همکاری با دولت متخاصم آمریکا، تبانی علیه امنیت ملی و فعالیت تبلیغی علیه نظام» شده‌اند. هنوز مشخص نیست که که کی و در کجا دادگاه این دو روزنامه‌نگار برگزار خواهد شد. ۳۱ فروردین کیوان صمیمی نیز بار دیگر بازداشت شد. کیوان صمیمی ۶ بهمن سال گذشته پس از تحمل دو سال زندان آزاد شده بود. اینبار این روزنامه‌نگار ۷۴ ساله را به اتهام «ارتباط دوباره با گروهک‌های ضد انقلاب خارج از کشور» بازداشت کرده‌اند. این روزنامه‌نگار باسابقه یک روز پس از برگزاری انتخابات بحث‌برانگیز سال ۸۸ نیز بازداشت و به ۶ سال زندان محکوم شده بود.
فشارهای جمهوری اسلامی بر رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران تنها به داخل کشور محدود نمی‌شود. تهدید روزنامه‌نگاران ایرانی که در خارج کشور زندگی می‌کنند نیز از همان ماه‌های اول تشکیل جمهوری اسلامی آغاز شد و هنوز هم ادامه دارد. کم نیستند روزنامه‌نگارانی که در این چهار دهه به دلیل تهدید‌هائی که دریافت کرده‌اند تحت مراقبت‌های ویژه پلیس کشورهای محل خود قرار گرفتند. اگر بخواهیم تنها به آخرین مورد اشاره کنیم، ۲۴ بهمن سال گذشته، شبکه تلویزیونی «ایران انترناشنال» در لندن به درخواست پلیس بریتانیا و در پی تهدید‌های بی‌شماری که دریافت کرده بود مجبور شد دفتر خود را در این کشور تا اطلاع ثانوی تعطیل کند و برنامه‌های زنده خود را از دفتر این رسانه در واشنگتن پخش کند.
یکی از روزنامه‌نگارانی که در ایران کار می‌کند، و به دلایل قابل درک نمی‌خواهد نامی از او برده شود، به کیهان لندن می‌گوید «شرایط کار در داخل واقعا بسیار سخت است و هر لحظه کسانی که تلاش می کنند به تعهد خبررسانی مستقل پایدار بمانند می‌توانند بازداشت شوند.» همین روزنامه‌نگار می‌افزاید « تنها در ۶ ماه گذشته علاوه بر کسانی که بازداشت شدند و در زندان هستند یا به قید وثیقه آزاد و در انتظار برگزاری دادگاه هستند، و شمار آنها بیش از ۷۰ نفر است، حداقل صد نفر دیگر نیز به دلایل سیاسی یا تعطیلی رسانه‌هائی که در آن به کار مشغول بودند کار خود را از دست دادند.»
در روزهای پایانی سال ۱۴۰۱ روزنامه «هم‌میهن» در ایران در گزارشی، با استناد از یک نظرسنجی، فعالیت رسانه‌ای روزنامه‌نگاران در سالی که گذشت و بطور مشخص ۶ ماه اخیر را بررسی کرده است. در این نظرسنجی که ۵۰ خبرنگار روزنامه‌ها و خبرگزاری‌های مستقل، نیمه‌مستقل و دولتی در آن شرکت کردند، ۹۲ درصد اعلام کردند که همچنان به رسالت خبرنگاری اعتقاد دارند و در خیزش «زن، زندگی، آزادی» تاثیرگذارتر بوده‌اند. در این گزارش آمده است که بعضی از فعالان رسانه‌ای و خبرنگاران به دلیل حجم بالای شکایت‌ها، احضارها، دستگیری‌ها، فشارها و محدودیت‌های کاری و پاسخگو نبودن مسئولان دولتی درباره تصمیمات‌شان، سال ۱۴۰۱ را سال سخت روزنامه‌نگاری توصیف کرده‌اند، ولی معتقدند با وجود این در همین مدت، گزارش‌های متعددی از اعتراضات، وضعیت بازداشتی‌ها و خانواده‌های‌شان در روزنامه‌های مستقل منتشر شد، هرچند در برخی موارد منتهی به دستگیری خبرنگارانی هم شده است.
اکبر منتجبی سردبیر روزنامه «سازندگی» و رئیس انجمن صنفی روزنامه‌نگاران استان تهران (TPJA) در مصاحبه با روزنامه «هم‌میهن» می‌گوید: «سالی که گذشت، یکی از بدترین سال‌های روزنامه‌نگاری حداقل در ۲۰ سال اخیر از نظر امنیت شغلی بود.» اکبر منتجبی در همین گفتگو می‌افزاید «روزنامه‌نگارانی بودند که پس از مرگ مهسا امینی به دلیل ماموریت‌هایی که از طرف روزنامه‌های‌شان داشتند، بازداشت و احضار شدند یا تذکر گرفتند. بطورکلی مجموعه این اتفاقات سبب شد تا تقریبا ۱۰۰ روزنامه‌نگار در همین مدت اخیر بازداشت شوند. این آمار بسیار بالاست و نشان‌دهنده عدم امنیت‌شغلی برای حرفه خبرنگاری است.»
روزنامه‌نگار یکی از تلویزیون‌های خارج کشور که به دلیل مقررات رسانه‌ای خواسته است نامی از او برده نشود به افزایش فشار بر خانواده‌اش در ایران اشاره می‌کند و می‌گوید: «در ۶ ماه گذشته دو بار پدرم را احضار کرده‌اند و هربار او را تهدید کردند در صورتی که من همکاری‌ام با این رسانه را قطع نکنم آنها می‌توانند او را بازداشت کرده و یا از شرکتی که در آن مشغول به کار است بخواهند او را به خاطر همکاری با ضدانقلاب اخراج کند.» همین روزنامه‌نگار می‌افزاید «در گذشته نیز هر از گاهی تلفنی تذکر می‌دادند ولی حالا احضار می‌کنند و تهدید‌ها بسیار جدی‌تر است.»
البته جمهوری اسلامی تنها حکومتی نیست که رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران را تحت فشار قرار می‌دهد. در حال حاضر دست‌کم ۵۷۰ روزنامه‌نگار در کشورهای مختلف تنها به خاطر فعالیت‌های رسانه‌ای در زندان بسر می‌برند. از دیگر کشورهایی که سازمان «خبرنگاران بدون مرز» از آنها به عنوان «زندان روزنامه‌نگاران» نام می‌برد می‌توان به میانمار (۷۵ روزنامه‌نگار زندانی) ترکیه (۳۲ روزنامه‌نگار زندانی)، سوریه ( ۲۷ روزنامه‌نگار زندانی) پادشاهی سعودی (۲۴ روزنامه‌نگار زندانی) و مصر (۲۲ روزنامه‌نگار زندانی) اشاره کرد.
