به عنوان راهکاری جهت مقابله با کمبود شدید شیرخشک در بازارهای ایران دولت اعلام کرده فروش شیرخشک تنها با ارائه کارت ملی امکانپذیر خواهد بود. مقامات حکومت بحران در تولید و واردات شیرخشک را پنهان کرده و علت سهمیه‌بندی این کالا را جلوگیری از قاچاق عنوان می‌کنند.
کمبود شیرخشک در کنار افزایش جهشی قیمت‌ها سال‌هاست بطور دوره‌ای به بحرانی برای مادران و پدران دارای نوزاد تبدیل می‌شود.
طی روزهای اخیر بار دیگر کمبود شیرخشک خبرساز شده است. در بازار مصرف کشور سه‌نوع شیرخشک به‌صورت وارداتی یا تولید داخل تامین می‌شود؛ شیرخشک «رژیمی» برای نوزادانی که عارضه موقت دارند، شیرخشک «متابولیک» برای نوزادانی که بیمار هستند و شیرخشک «رگولار» برای نوزادان عادی است.
روزنامه «هم‌میهن» در گزارشی به کمبود شیرخشک پرداخته و نوشته که موجودی شیرخشک‌های رژیمی و متابولیک در داروخانه‌های عادی، صفر و موجودی شیرخشک‌های رگورلارشان هم چندان زیاد نیست.
صاحب یک داروخانه در غرب تهران در اینباره به «هم‌میهن» می‌گوید: «بیشتر از یکسال است که توزیع شیرخشک‌ها به مشکل خورده و قطره‌چکانی توزیع می‌کنند. چند قوطی از شیرخشک‌های معمولی داریم که شاید فردا همین‌ها هم موجود نباشند. شیرخشک‌های خاص را هم به ما نمی‌دهند و فقط در داروخانه‌های دولتی پیدا می‌شود. البته همینقدر که توزیع کم شده، میزان درخواست مردم هم کم شده است. ما چندسال هر روز ده‌ها قوطی شیرخشک می‌فروختیم اما فعلا همین ظرفیت محدود هم گاهی چندروز موجود است.»
یک داروخانه‌دار دیگر در خیابان لویزان از حذف تامین شیرخشک در فهرست کالاهای داروخانه‌اش خبر می‌دهد و می‌گوید: «کلا شیرخشک نمی‌آوریم. در این منطقه همه خانواده‌ها سگ و گربه دارند [ظاهرا اشاره به این است که دارای فرزند نمی‌شوند] و کسی دنبال شیرخشک نیست. توزیع مناسبی هم ندارد به‌همین خاطر کلا کسی برای خرید شیرخشک به ما مراجعه نمی‌کند. اولویت اول ما خرید داروست که اگر تامین باشد و به دست مردم برسد، بیشتر به نفع‌شان است. شیرخشک‌های معمولی را از همه می‌توانند بخرند، رژیمی‌ها را هم همه دولتی‌ها دارند.»
اما پیدا کردن شیرخشک‌های رژیمی در داروخانه‌های دولتی هم به این راحتی‌ها نیست و برخی برندها مدتی است که اصلا نیست و برخی دیگر هم با توقف توزیع مواجه شده‌اند.
مسئول فنی یکی از داروخانه‌های بزرگ دولتی درباره نحوه توزیع انواع شیرخشک‌ها به «هم‌میهن» می‌گوید: «شیرخشک‌های رژیمی انواع مختلفی دارند و بیشتر در داروخانه‌های دولتی توزیع می‌شوند. جامعه هدف این محصول کم و غالبا وارداتی است. به همین دلیل اگر تحت نظارت سازمان غذا و دارو توزیع نشود، قطعا از زنجیره خارج خواهد شد. مراجعان ما کسانی هستند که پزشکان مرکز طبی یا بیمارستان مفید برای آنها استفاده از چنین شیرخشک‌هایی را تجویز کرده و در سامانه هم ثبت شده‌اند. اینطور نیست که شیرخشک‌های رژیمی به همه فروخته شود.»
مقامات حکومتی معتقدند بخش قابل توجهی از شیرخشک‌های نوزاد بهجای مصرف واقعی سر از تولیدات بخش لبنیات در می‌آورند یا با حجم قابل توجه به کشورهای همسایه قاچاق می‌شوند. تولیدکنندگان اما از بحران تأمین مواد اولیه، عدم همراهی و حمایت دولت، و مشکل قیمت‌گذاری دستوری در اینباره نیز خبر می‌دهند.
قیمت شیرصنعتی به شدت افزایش پیدا کرده و نرخ شیرخشک‌های صنعتی را گران‌تر کرده است. از سوی دیگر، قیمت یک قوطی ۴۰۰ گرمی شیرخشک صنعتی حدود ۱۲۰ هزار تا ۱۵۰ هزار تومان است، اما یک قوطی ۴۰۰ گرمی شیرخشک نوزادان ۵۰ هزار تا ۷۰ هزار تومان عرضه می‌شود.
هانی تحویل‌زاده رئیس انجمن تولیدکنندگان شیرخشک معتقد است که «آنقدر شیرخشک‌های ایرانی ارزان‌قیمت هستند که بلافاصله پس از تولید و توزیع، از سطح بازار حذف می‌شوند.»
همانطور که هانی تحویل‌زاده گفته شیرخشک یارانه‌ای تولیدشده در کشور در نهایت سر از کشورهای همسایه به ویژه عراق، پاکستان و افغانستان می‌آورد. قاچاق گسترده شیرخشک حتما کار افراد حقیقی و معمولی نیست و مافیاهای کلان وابسته به جریان‌های حکومتی امکان قاچاق حجمی از شیرخشک به دیگر کشورها را دارند که بازار داخلی را با قحطی روبرو کند!
قیمت هر قوطی شیرخشک نوزاد تولیدشده در کشور، حدود یک تا یک‌ونیم دلار است و این رقم در کشورهای همسایه به ۸ دلار هم می‌رسد و قاچاق شیرخشک‌های ایرانی را به بازار پرسود سودجویان بدل کرده است. جالب اینجاست که مشابه برخی از این شیرخشک‌های ایرانی با برندهای ترکیه‌ای، در سایت‌های فروش کالا چیزی حدود یک‌ونیم تا ۲ میلیون تومان عرضه می‌شوند.
وبسایت «عصر ایران» در گزارشی درباره کمبود شیرخشک می‌نویسد: «تولید شیرخشک نوزاد با وجود مشکلات حل‌نشده‌ای مثل نبود قیمت‌گذاری صحیح، یارانه نامناسب، افزایش هزینه‌ها و به‌صرفه‌نبودن تولید، استهلاک تجهیزات، تورم و… هنوز کاهش پیدا نکرده اما به‌دلایل مختلف به‌جز مصرف صحیح دچار کمبود است و به صورت قطره‌چکانی در داروخانه‌ها توزیع می‌شود.»
با وجود تبلیغات گسترده حکومت برای فرزندآوری اما هیچ امکاناتی برای نوزادان اندیشیده نشده و حتی تهیه شیرخشک نیز برای والدین به معضل تبدیل شده است. «عصر ایران» در همین رابطه نوشته که «برخی قانون جوانی جمعیت را مطرح می‌کنند اما بررسی همین قانون هم نشان می‌دهد که بخش اعظمی از حمایت‌های فرزندآوری به بحث ناباروری برای زوجین نابارور، حمایت از خانواده‌های یک تا چند فرزند در عرصه تأمین زمین، ملک، خودرو، حمایت از شغل بانوان و مادران دارای فرزند زیر ۵ سال، بیمه‌ها و… اختصاص یافته و چیزی به‌نام ملزومات اولیه نگهداری نوزاد مثل شیرخشک و پوشاک دیده نشده است.»
اکنون به نظر می‌رسد دولت به جای قطع کردن دست مافیاهای قاچاق از بازار شیرخشک ایران، و یا ایجاد سازوکار یارانه‌ای برای خانوارهای دارای نوزاد، تصمیم گرفته فروش شیرخشک را مشروط به ارائه کارت ملی کند!
این طرح مبهم باز هم نمی‌تواند از قاچاق شیرخشک جلوگیری کند. سال‌هاست در دیگر بازارها نیز چنین تجربه‌های شکست خورده‌ای وجود داشته است. برای نمونه دولت برای مهار افزایش قیمت یا قاچاق ارز، فروش ارز در صرافی‌ها را مشروطه به ارائه کارت ملی کرد اما نه تنها قیمت ارز مدیریت نشد بلکه در مقابل پدیده «کارت ملی اجاره‌ای» رواج یافت. خریداران ارز با اجاره کارت ملی شهروندان، سهمیه ارز آنها را خریداری و مبلغی به عنوان کارمزد به مالک کارت ملی پرداخت می‌کردند. اتفاقی که بدون شک برای شیرخشک هم خواهد افتاد.
هانی تحویل‌زاده دبیر انجمن شیر خشک ایران راه حل جبران کمبود شیر خشک را افزایش حداقل ۴۰ تا ۵۰ درصدی قیمت دانسته است. او گفته که «قیمت‌گذاری دستوری و قیمت پایین شیر خشک، منجر شده تا شاهد قاچاق شیر خشک و مصرف آن در جای غیردرست باشیم.»
برخی دیگر معتقدند دولت می‌تواند قیمت شیرخشک را آزاد کند اما در مقابل با توجه به اصراری که برای فرزندآوری در ایران است، برای خانواده‌های دارای نوزاد سهمیه شیرخشک در نظر بگیرد. این اقدام با ارائه کالابرگ به خانوار برای دریافت سهمیه ماهانه مورد نیاز شیرخشک امکانپذیر است.
گفتنی است روزنامه دنیای اقتصادی سال گذشته از توزیع قابل‌توجه شیرخشک‌های ایرانی در بازار کشورهای همسایه خبر داده و نوشته بود: «حجم تولید شیرخشک در کشور بسیار بالاست، اما انبارها بعد از تولید به‌سرعت خالی می‌شوند. این نشان‌دهنده قاچاق بالای شیرخشک در کشور است. دلیل آن هم این است که قیمت شیرخشک در کشور به‌شدت ارزان‌تر از کشورهای همسایه است. شیرخشک ۶۰ هزار تومانی در کشور یعنی چیزی حدود یک یورو و این قیمت در بازار عربستان ۸ یورو، در بازار افغانستان ۳ تا ۴ یورو و در عراق ۵ تا ۶ یورو است.»
اسفندماه سال گذشته در شهرستان مرزی زابل، ۲ هزار و ۱۱۲ قوطی ۴۰۰ گرمی شیرخشک کشف و ضبط شد که ارزش آن حدود ۲۰۰ میلیون بود، اما کارشناسان قیمت آن پس از عبور از مرز را ۳ تا ۴ برابر ارزیابی می‌کنند. اوایل فروردین‌ماه امسال هم یک محموله ۲۵ تنی شیرخشک که به مقصد استان‌های غربی کشور بارگیری شده بود، کشف و ضبط شد و به تاکید کارشناسان ارزش این محموله ۲ میلیارد تومان بود، اما در صورت ورود به کشوری مثل ترکیه به چیزی بیش از ۱۰ میلیارد تومان هم می‌رسید.
