محمدرضا حمیدی- اوایل سال‌های بحرانی دهه ٢٠ جوانی بعد از دریافت درجه دکترای حقوق از دانشگاه پاریس به ایران بازگشت و در دانشگاه تهران سرگرم تدریس شد.
اما پس از مدتی احساس کرد تنها استادی دانشگاه برای خدمت به ایران در تلاطم آن زمان کافی نیست و باید نقش مؤثرتری در فعالیت‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی به عهده بگیرد. بنابراین تصمیم گرفت روزنامه‌اى با نام کیهان منتشر کند که طبقه تحصیلکرده و روشنفکر آن زمان جای آن را خالی می‌دید. نام این جوان بلندپرواز که در ایران آن روز از او به عنوان یک کارآفرین موفق نام برده می‌شد مصطفی مصباح زاده بود.
دکتر مصباح زاده انتشار کیهان را در سال ١٣٢۱ خورشیدی – ١٩۴۲ میلادی در سه اتاق اجاره‌ای در محله سرچشمه تهران چند قدم پائین‌تر از مسجد سپهسالار و مجلس شورای ملى شروع کرد. او در این دفتر کوچک دو سه همکار دیگر هم داشت، عبدالرحمن فرامرزی نویسنده سرشناس، وکیل دادگستری و نماینده بعدی مجلس شورای ملی از بندر لنگه که سردبیر روزنامه بود و به گفته دکتر مصباح زاده نام «کیهان» پیشنهاد او بود، و مرحوم بهادری رئیس کارگزینی کیهان در سال‌های پیش از انقلاب هم مسئولیت امور مالی را به عهده داشت.
کیهان در آغاز مانند هر موسسه نوپای دیگری با مشکلات مالی روبرو بود. اما محبوبیت روزافزون و افزایش تیراژ به دکتر و یارانش امید می‌داد به راه خود ادامه دهند. رفته رفته و با گذشت زمان تعداد خوانندگان کیهان رو به افزایش گذاشت؛ در نتیجه وضع مالی روزنامه نیز بهبود نسبی پیدا کرد. البته با گسترش موسسه هزینه‌ها هم بالا می‌رفت و دکتر غالبا مجبور بود حقوق دانشگاهی‌اش را هم برای برج‌های کیهان هزینه کند.
خوشبختانه با افزایش تیراژ و آشنا شدن بازرگانان و صاحبان کسب و کار به فواید درج آگهی وضع مالی کیهان مختصر تکانى خورد و در نتیجه اعتبار کیهان نزد بانک‌ها و موسسات مالی بهتر شد. چندی بعد بخش آگهی‌های کیهان در یک ساختمان قدیمی در خیابان فردوسی نزدیک میدان توپخانه مستقر شد.
تحریریه روزنامه و چاپخانه نیز در محل دیگری در کوچه اتابک دیوار به دیوار دبیرستان پسرانه ادیب روبروی مدرسه فرانسوی‌زبان «سن لوئى» به کار ادامه می‌دادند. در آن ایام دکتر مصباح زاده برای تبدیل کیهان به بزرگترین موسسه انتشاراتی و مطبوعاتی ایران خود را درگیر کارزاری عظیم کرده بود.
تحریریه کیهان حالا دیگر مانند نشریات روزانه و پیشرفته دنیا دارای سرویس‌های سیاسی، حوادث، خانواده، اقتصادی، ورزشی و شهرستان‌ها و همچنین سرویس مجهز عکاسی و سازمان مفصل حمل و نقل بود. در همان روزها با آغاز انتشار روزنامه کیهان بین‌المللی به زبان انگلیسی یکی از آرزوهای دکتر جامه عمل پوشید.
انتشار کیهان انگلیسی که از خبرنگاران و نویسندگان حرفه‌ای ایرانی، انگلیسی، آمریکایی واسترالیایی سود می‌برد با تحسین فراوان تحصیلکرده‌های کشورهای انگلیسی‌زبان و خارجیان مقیم ایران روبرو شد. نخستین سردبیر کیهان بین‌المللی یک روزنامه‌نگار کار کشته انگلیسی‌زبان به نام «دالفورس» بود.
کیهان بین‌المللی نخستین نشریه موسسه کیهان بود که صبح‌ها روی میز روزنامه فروش‌ها قرار می‌گرفت. کیهان در اوایل سال‌های دهه چهل نوسازی ماشین آلات چاپ و سیستم حروف‌چینی خود را آغاز کرد و افرادی را نیز برای آشنایی با آخرین تحولات صنعت چاپ و حروف‌چینی به کشورهای پیشرفته جهان اعزام نمود.
ماشین جدید رتاتیو کیهان در ساختمان بزرگ و نو بنیاد موسسه که در محل سابق مدرسه «سن لوئى» در کوچه اتابک روبروی ساختمان قدیمی روزنامه بنا شده بود نصب گردید و مهندس فائز کارشناس آلمانی ماشین‌های چاپ هایدلبرگ به عنوان سرپرست بخش فنی به ایران آمد و تا آخرین روزهای انتشار روزنامه در ایران در خدمت کیهان بود.
دکتر مصباح زاده کارکنان کیهان را اعضاى «خانواده کیهان» مى‌نامید و با تمام وجود در غم‌ها و شادی‌هاى آنها شریک بود. اعضاى کیهان از بالاترین تا پایین‌ترین رده هروقت که نیاز به دردل با دکتر داشتند درِ اتاق صاحب موسسه به روى آنها باز بود. دکتر در آن سال‌ها تکیه کلامى داشت: ما هیچکس را پشت در نگه نمى‌داریم. روزى دکتر آموزگار نخست وزیر وقت از دکتر مصباح زاده پرسیده بود اعلیحضرت مى‌خواهند بدانند سمت دکتر حاج سید جوادى (که انتقاد معروف ده‌ها صفحه‌اى را از اوضاع ایران به شاه نوشته بود) در کیهان چیست؟ دکتر پاسخ داده بود: ایشان فعالیت آنچنانى در حال حاضر ندارند اما حقوق او را قطع نکرده‌ایم. نخست وزیر پرسیده بود که چگونه چنین چیزى ممکن است؟ جواب دکتر این بوده که: ما کسى را پشت در نگه نمى‌داریم.
اعضاى خانواده دکتر مصباح زاده، خانم فروغ مصباح زاده، صاحب امتیاز نشریه زن روز و مسئول صفحه خانواده، ایرج مصباح زاده معاون فنى و پرویز مصباح زاده معاون سردبیر دقیقا همین رابطه نزدیک را با کارکنان کیهان داشتند.
مراجعین کیهان در آن روزگار کوچه اتابک را که بیشتر ساختمان‌های آن تأسیسات کیهان را در خود جا داده بود به عنوان کوچه کیهان می‌شناختند.
ماشین چاپ قدیمی کیهان که نام نازنین (دختر دکتر مصباح زاده) بر روی آن حک شده بود بازنشسته گردید و مقابل در ورودی چاپخانه جدید به نمایش گذاشته شد. در اینجا باید از شادروانان اسدالله خانزاد و آقای صداقت یاران صمیمی و با وفای کیهان که عمری را در چاپخانه روزنامه سپری کردند یاد نمود.
کیهان در سال‌های آغازین دهه ۵٠ خورشیدی با احتساب همکاران دفاتر کیهان در شهرستان‌ها نزدیک به ٣ هزار عضو داشت. آخرین نشریاتی که به خانواده کیهان پیوستند، مجله پر تیراژ زن روز و کیهان هوایى بودند البته کیهان ورزشی، تنها نشریه ورزشی معتبر ایران، نخستین نشریه هفتگى کیهان بود که اولین شماره آن ۶٠ سال پیش به همت دکتر صدرالدین الهى و همکارى منوچهر قره گزلو ، عطا بهمنش، مهدى درى و ابوالقاسم منصفى در چنین روزهایى منتشر شد.
مجله زن روز که به سردبیری شادروان مجید دوامى منتشر می‌شد رکورد بی سابقه‌ای از نظر تیراژ در میان مجلات هفتگی آن زمان ایران که تعدادشان کم نبود بجا گذاشت و جالب این بود که این هفته‌نامه زنانه ده‌ها هزار خواننده مرد داشت.
همزمان با افزایش تعداد نشریات موسسه کیهان، کیهان هوایی نیز برای ایرانیان و دانشجویان خارج منتشر شد. از پر طرفدارترین نشریات هفتگی موسسه کیهان که در آن سال‌ها پا به عرصه وجود گذاشت کیهان بچه‌ها بود. دو کیهانی شریف و خدمتگزار، شادروانان استاد بدیعی و عباس یمینی شریف مدیریت و سردبیری آن را عهده‌دار بودند. عمر کیهان بچه‌ها یکى دو سال کمتر از کیهان ورزشى است.
مجله کیهان بچه‌ها در آن زمان در بیشتر خانه‌ها که فرزندان دبستانی داشتند یافت می‌شد. انتشار کیهان بچه‌ها یکی از مفیدترین ابتکارات موسسه کیهان به حساب می‌آمد. در سال‌های پایانی دهه ۴٠ و به دنبال تکمیل فهرست نشریات موسسه کیهان دکتر مصباح زاده فرصت پیدا کرد تا یکی از آرزوهای همیشگی خود را عملی کند، تأسیس دانشکده روزنامه‌نگاری.
در این زمان دکتر که تا حد زیادی از دغدغه‌های معمول روزمره فارغ شده بود لحظه‌ای برای تأسیس این مرکز آموزش عالی که جای آن در ایران به شدت خالی بود از پا ننشست، تا آنکه سرانجام اجازه تأسیس دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی وابسته به موسسه مطبوعاتی و انتشاراتی کیهان از سوی وزارت علوم و آموزش عالی صادر شد.
دانشکده علوم ارتباطات و رشته‌های مختلف تحصیلی آن در منطقه بی‌نظیر بود. برخی از استادان این دانشکده اعضای تحریریه کیهان بودند که از سوی روزنامه برای تحصیلات عالی روزنامه‌نگاری به اروپا و آمریکا اعزام شده بودند. با ورود نخستین فارغ‌التحصیلان این دانشکده به بازار کار ایران و تحریریه نشریات مختلف کیهان هر ساله چند تن از آنها برای تکمیل هیأت آموزشی دانشکده به خارج فرستاده می‌شدند.
دکتر صدرالدین الهی که سوای تحصیلات عالی در رشته ادبیات فارسی از دانشگاه تهران دکترای روزنامه‌نگاری را نیز در سنین میانسالی از دانشگاه پاریس دریافت کرده بود، ریاست گروه روزنامه‌نگاری این دانشکده را به عهده داشت. نخستین رئیس دانشکده علوم ارتباطات دکتر علیقلی اردلان دیپلمات قدیمی و وزیر پیشین دربار بود. دانشکده روزنامه‌نگاری کیهان بعد از انقلاب ضمیمه دانشگاه «علامه طباطبائی» شد. اما اکثر استادان آن از اعضای پیشین تحریریه کیهان و فارغ‌التحصیلان دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی بودند و برخی از آنها همچنان در این دانشگاه سرگرم کارند.
کیهان بعد از انقلاب بر خلاف موسسه اطلاعات که در اختیار گروهی میانه‌رو و به ریاست یک روحانی به نام حجت‌الاسلام دعایی قرار گرفت جزو ابواب‌جمعی «بیت رهبری» در آمد و در حال حاضر مدیر آن شخصی است به نام حسین شریعتمداری که عنوان نماینده ولی فقیه را هم در این موسسه دارد. او به اغراق در تندروی و مخالفت با رؤسای جمهوری که از نگاه او رقبای رهبر محسوب می‌شوند شهرت دارد.
روزنامه کیهان از نظر تعداد خواننده و تیراژ در تمام سال‌های انتشار مقام اول را در ایران داشت و در سال‌های آخر قبل از انقلاب تعداد خوانندگان آن نزدیک یک میلیون نفر رسید اما در حال حاضر کمترین تیراژ را در میان نشریات ایران دارد.
انتشار کیهان در خارج از ایران
چند سال بعد از انقلاب، دکتر مصباح زاده تصمیم گرفت کیهان را در خارج از ایران منتشر کند، که این تصمیم تشویق دوستداران و همکاران کیهان را به همراه داشت. دست زدن به این کار بزرگ و از سر گرفتن زندگی مطبوعاتی در سنین بالای هفتاد در شرایطی که جمهوری اسلامی گروه‌های ترور خود را برای نابودی مخالفان به سراسر جهان می‌فرستاد نیاز به مطالعه و بررسی تمام جوانب این کار از جمله مسائل مالی، امنیتی، تحریری، فنی و تدارکاتی داشت.
این بررسی‌ها مدتی ادامه پیدا کرد و در این مدت دکتر مصباح زاده با چهره‌های سرشناس ایرانی و کشورهای مختلف دیدار و گفتگو نمود و اکثر کسانی که با آنان مشورت می‌شد از انتشار کیهان در خارج استقبال می‌کردند و حتی آن را یک وظیفه ملی برای موسسه کیهان و بنیانگذار آن می‌دانستند و قول یاری و حمایت می‌دادند.
تا آنکه سرانجام کیهان پس از چهل سال دوباره در دو اتاق اجاره‌ای اما در محل دیگری هزاران کیلومتر دورتر از خیابان «سرچشمه» تهران در «ریجنت استریت» لندن فعالیت خود را از سر گرفت. در یکی از آن روزها که مقدمات شروع انتشار کیهان فراهم می‌شد دختری به نام ویدا معطر که تحصیلات دانشگاهی خود را در رشته روزنامه‌نگاری در انگلستان به پایان رسانده بود و با معرفی خبرنگار وقت کیهان در لندن و در کیهان بین‌المللی در تهران سرگرم کار شده بود در دیدار با دکتر مصباح زاده از او پرسید: چگونه با غم از دست دادن کیهان که بیش از چهل سال با گذاشتن آجر بر روى آجر و هیجده ساعت کار شبانه روزی یکی از بزرگترین موسسات انتشاراتی خاورمیانه را بنیان گذاردید توانستید کنار بیائید؟
دکتر در پاسخ به ویدا که خود او نیز مانند هزاران کیهانی دیگر از مصادره موسسه از سوی دیکتاتوری جمهوری اسلامی غصه‌دار بود گفت: من همیشه خودم را در زندگی آماده رویارویی با هرگونه پیش آمد و حادثه غیرمنتظره و ناخواسته مى‌کردم و حالا هم فکر می‌کنم آنچه در چهل سال گذشته اتفاق افتاد تنها یک رویا بود. بنابراین باید زندگی را دوباره از صفر آغاز کرد. ضمن آنکه تاریخ نشان داده مصادره کشورها توسط رژیم‌های دیکتاتوری چندان طول نمی‌کشد. ضمنا یادمان باشد که ده‌ها سال در مقابل تاریخ زمان زیادى نیست.
کیهان پس از مدتی از ریجنت استریت به ساختمان چهار طبقه‌ای در خیابان چنسری لین مقابل تأسیسات روزنامه تایمز لندن نقل مکان کرد و در آنجا بود که شماره صفر کیهان لندن منتشر شد و سپس اولین شماره روزنامه، روز اول ژوئن سال ١٩٨۴ توزیع گردید.
امیر طاهری سردبیر کیهان در ایران به عنوان سردبیر کیهان لندن مدیریت هیأت تحریریه را به عهده گرفت و نکته جالب اینکه در کنار شماری از اعضای تحریریه کیهان در ایران چند روزنامه‌نگار از دوستان و همکاران روزنامه‌های دیگر نیز زیر چتر کیهان در لندن گرد آمدند. امیر طاهری، عبدالله گله‌داری، محمدرضا حمیدی، دکتر ناصر رحیمی، کاظم گیلانپور، هوشنگ مهرآئین، نصیر امینی، منصوره پیرنیا، ،هادی خرسندی از تحریریه کیهان ایران، مرحوم جمشید بهادری و حمید حمیدی از بخش آتلیه و صفحه‌بندی نشریات کیهان در ایران، احمد احرار،علیرضا نوری زاده و محمد پورداد از روزنامه اطلاعات، بهروز صوراسرافیل، زنده‌یاد هوشنگ وزیری و احمد شکرنیا از روزنامه‌های آیندگان و رستاخیز، اعضای قسمت تحریری و فنی کیهان در لندن را تشکیل می‌دادند.
یک سال بعد امیر طاهری جای خود را به زنده یاد هوشنگ وزیری سردبیر پیشین روزنامه آیندگان داد. گفتنی است که روزنامه آیندگان انتشار خود را با ماشین چاپ رتاتیو که هدیه موسسه کیهان به شادروان داریوش همایون مدیر آن روزنامه جدید‌التأسیس بود شروع کرد.
کیهان لندن که از پشتوانه خوانندگان با وفای کیهان ایران که به خارج کوچ کرده بودند برخوردار بود، خیلی زود جای خود را در میان جامعه ایرانى مقیم خارج باز کرد. کیهان در آغاز کار دفتر کوچکی نیز در پاریس داشت که هوشنگ وزیری، احمد احرار، ایرج ادیب زاده و بهروز صوراسرافیل در آن مشغول کار بودند.
جلسات هیأت مدیره و هیأت اجرایی روزنامه نیز گه‌گاه در آنجا تشکیل می‌شد. شماری از شخصیت‌های سیاسی و فرهنگی و دانشگاهی در هیأت مدیره کیهان عضویت داشتند. زنده‌یاد سناتور دکتر مصباح زاده صاحب موسسه کیهان، مرحوم احمد میرفندرسکی وزیر خارجه کابینه شاپور بختیار، مهندس جفرودی سناتور پیشین و استاد دانشکده فنی دانشگاه تهران، خانم مهرانگیز دولتشاهی، دکتر اکبر اعتماد رئیس پیشین سازمان انرژی اتمی‌ایران، دکترعبدالمجید مجیدی وزیر اسبق کار و مدیر عامل سازمان برنامه.
آخرین هیئت مدیره کیهان لندن نیز عبارت بودند از نازنین انصارى، رضا گلسرخى، گیلدا حسینی (وزیردفتری) و بهمن چهاردهی.
کیهان لندن در ۵۶ کشور جهان خواننده داشت و در شرق و غرب آمریکا، کانادا ، استرالیا، ژاپن و کشورهاى اروپائی دفتر نمایندگی داشت.
کیهان لندن نیز مانند کیهان ایران زود پا گرفت و مدت کوتاهی پس از انتشار تیراژ آن به بالای بیست هزار شماره در هفته رسید.
کیهان در طول مدت انتشار در خارج از ایران ابتدا در ١۶ صفحه منتشر می‌شد بعد از چندی تعداد صفحات آن به ١٢ صفحه کاهش یافت ولی مجددا به ١۶ صفحه بازگشت.
آخرین سردبیر کیهان لندن احمد احرار بود که پس از درگذشت شادروان هوشنگ وزیری جانشین او شد و تا آخرین شماره چاپی کیهان در این سمت باقی ماند.
آخرین شماره کیهان در ماه اوت سال ٢٠١٣ منتشر شد و بعد از چندی به صورت وبسایت فعالیت خود را ادامه داد، و در حال حاضر هر روز هزاران بازدید کننده به آن مراجعه می‌کنند. کیهان فعلى دارای هیأت مدیره‌ای است که از سه خانم تشکیل شده که هر یک از آنان مسئولیت‌هایی را به عهده دارند. نازنین انصاری مدیرعامل، الاهه بقراط مسئول هیأت تحریریه و گیلدا وزیردفتری مدیر امور مالی و اداری است. درواقع هیچ مردی در عرصه مدیریت کیهان کنونی حضور ندارد.
در حال حاضر در وبسایت کیهان اخبار، گزارش، تفسیر و تحلیل‌های سیاسی و اقتصادی، ورزشی، هنری، اجتماعی به همراه گزارش‌ها و گفتگوهای ویدیویی منتشر می‌شود. این وبسایت شامل یک روزنامه هفتگی نیز هست که به صورت پی.دی.اف قابل چاپ است، در صورتی که بازدید کنندگان وبسایت، به مطالعه این روزنامه علاقمند باشند می‌توانند آن را چاپ کنند و مانند روزنامه‌های کاغذی بخوانند.
