کوروش زمانی – در هر دقیقه ۲۰ نفر کشور خود را برای فرار از جنگ، ترور، سرکوب یا شکنجه ترک می‌کنند. روز جهانی پناهندگان روزی است که ما به مقاومت و عزم میلیون‌ها پناهنده در سراسر جهان احترام می‌گذاریم و ارج می‌نهیم. از این رو این برهه، فرصتی برای افزایش آگاهی در مورد وضعیت اسفناک پناهندگان در سراسر جهان و نحوه محافظت از حقوق انسانی آنها ایجاد می‌کند.
در ۲۰ ژوئن هر سال، ما روز جهانی پناهندگان را بزرگ می‌شماریم تا شجاعت، قدرت و اراده‌ی چنین افرادی را گرامی بداریم. ۲۰ ژوئن در حقیقت برای به رسمیت شناختن سالگرد کنوانسیون ۱۹۵۱ مربوط به وضعیت پناهندگان است. روز جهانی پناهندگان فرصتی برای ترویج همدلی و درک وضعیت اسفناک آنها و همچنین به رسمیت شناختن شجاعت آنها در بازگرداندن زندگی و حق حیات به خود است.
بسیاری از نمادهای شهری معروف مانند «برج ایفل» در پاریس و ساختمان «امپایر استیت» در نیویورک با چراغ‌های آبی، (رنگ رسمی نماد سازمان ملل متحد) روشن می‌شوند برای نشان دادن اینکه از مهاجران استقبال می‌کنند. مردم در گلاسکو، دست به دست هم می‌دهند و زنجیره انسانی عظیمی را ایجاد می‌کنند که میدان جرج در مرکز شهر را احاطه می‌کند. نمایش فیلم‌ها، نمایشگاه‌ها و کنفرانس‌ها، کارناوال‌ها و همایش‌ها برای جمع‌آوری کمک‌های مالی متعدد در مکان‌های مختلف برگزار می‌شود.
بسیاری از کشورها و شهر‌ها، سال‌هاست که جشن‌هایی مشابه در روز جهانی پناهندگان برگزار می‌کنند. روز پناهندگان در قاره‌ی آفریقا که در بسیاری از کشورها جشن گرفته می‌شود، یکی از مناسبت‌های بسیار مهم است.
در سال ۲۰۰۱، همزمان با پنجاهمین سالگرد تصویب کنوانسیون ۱۹۵۱ در ژنو، سازمان اتحاد آفریقا (OAU) تصمیم گرفت روز جهانی پناهندگان را در ۲۰ ژوئن مصادف با روز پناهندگان در آفریقا اعلام کند. در نتیجه، مجمع عمومی سازمان ملل نیز موافقت کرد که از سال ۲۰۰۱، روز ۲۰ ژوئن را به عنوان روز جهانی پناهندگان نامگذاری کند و گرامی بدارد. این روز توسط کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان برای جلب توجه به وضعیت ناهنجار حدود ۱۴ میلیون پناهنده در سراسر جهان تعیین شد.
اما آیا فستیوال‌ها و کنفرانس‌های پرخرج، مرهمی بر ده‌ها درد پناهندگان خواهد بود؟ یقینا نه! بلکه تنها یک وقت‌گذرانی دلچسب برای آنهایی خواهد بود که هرگز ثانیه‌ای از زندگی پناهجویان را تجربه نکرده‌اند. در مقابل بهترین روش برای کمک به پناهندگان در از سر گرفتن زندگی و توانمندسازی آنها، حمایت از کشورهایی است که میزبان پناهندگان هستند و یا می‌توانند باشند.
شاید این جمله برای شما اغراق‌آمیز به نظر برسد اما بی‌تردید، پناهندگان از آسیب‌پذیرترین انسان‌ها در جهان هستند. در ظاهر، پناهنگان به وسیله‌ی کنوانسیون ۱۹۵۱ ژنو و پروتکل الحاقی آن به تاریخ ۱۹۶۷ محافظت می‌شوند و اینها تنها ابزارهای حقوقی بین‌المللی هستند که قرار است بطور مستقیم، به مهم‌ترین بخش‌های زندگی یک پناهنده بپردازد و از او حمایت کند اما در عمل همیشه چنین نیست!
بر اساس قوانین بین‌المللی، پناهندگان حق دارند مانند سایر اتباع خارجی زندگی کنند و در بسیاری از مواقع، رفتاری مشابه با اتباع کشوری که در آن ساکن هستند داشته باشند.
حق جریمه نشدن برای ورود غیرقانونی به قلمرو کشورها
حق اخراج نشدن مگر در زمان ارتکاب جرمی سنگین
حق برخورداری از امداد و بیمه‌ی درمانی رایگان
حق آزادی حرکت در داخل قلمرو کشورها
حق دریافت مدارک هویتی و مسافرتی
حق دریافت حمایت مالی
حق آزادی بیان و اندیشه
حق دسترسی به دادگاه
حق آزادی مذهب
حق تحصیل
حق مسکن
حق کار
بعلاوه، همه پناهندگان می‌بایست از حقوق اولیه خاص برخوردار باشند، از جمله حق محافظت در برابر اخراج. هرچه پناهنده مدت بیشتری در کشور میزبان بماند، حقوق بیشتری به او تعلق می‌گیرد، بر این اساس که هرچه مدت طولانی‌تری به عنوان پناهنده بمانند، حقوق بیشتری می‌طلبند اما واقعیت، متفاوت از حقیقتی است که بر روی صفحات آراسته شده‌ی اسناد «سازمان دُوَل متحد» نقش بسته است.
پناهندگان گاه در اولین ساعات ورود به خاک کشوری دیگر، مورد آزار و اذیت، شکنجه و تعرض قرار می‌گیرند. گاهی درست در زمانی که پناهنده نیاز به حمایت روانی و جسمی دارد، مورد بی‌رحمانه‌ترین و بی‌شرمانه‌ترین رفتار‌های ماموران مرزبانی قرار می‌گیرد. پناهنده در اغلب موارد با خطر بازداشت و استرداد روبروست حتا در زمانی که هنوز درخواست وی دریافت نشده و خطراتی که پناهنده را تهدید می‌کند مورد بررسی قرار نگرفته است. پناهنده در بیشتر موارد، امکان ادغام در جامعه‌ی جدید را ندارد زیرا از سوی جامعه پذیرفته نمی‌شود. در طول دوران پناهندگی همواره مورد سوء استفاده قرار می‌گیرد و به عبارت بردگی مدرن معنا می‌بخشد.
درواقع عبارات پناهنده، پناهندگی، کمیساریای پناهندگان و کنوانسیون ژنو همانند دروازه‌ای است که با صفت‌های زیبا و نوایی دلربا آذین شده اما در اولین گام پس از ورود و گذر از این دروازه‌ی جذاب، دیگر خبری از فانتزی‌هایی که پیشتر به آنها اشاره شد به چشم نمی‌خورد.
البته نمی‌توان از حق گذشت و خدمات و حمایت برخی کشورهای پیشرو در حوزه‌ی حقوق بشر را به جامعه‌ی پناهندگی نادیده گرفت. کشورهایی که به بسیج اراده و حمایت ملت‌ها از پناهندگان کمک می‌کنند تا پناهندگان نه تنها شکوفا شوند بلکه رشد کنند. گرچه حفاظت و تقویت زندگی پناهندگان به صورت روزانه امری حیاتی است، اما سالروزهای بین‌المللی مانند روز جهانی پناهندگان، برای جلب توجه عمومی به وضعیت اسفناک افرادی که از آزار و اذیت و سرکوب فرار می‌کنند، از نگاه فعالان این حوزه، بی‌تاثیر نیست.
هر ساله در روز ۲۰ ژوئن، روز جهانی پناهندگان، به همراه مجموعه‌ای از فعالیت‌های از پیش برنامه‌ریزی شده، در بسیاری از کشورهای جهان به افتخار پناهندگان جشن گرفته می‌شود. این رویدادها توسط مقامات دولتی، گروه‌های میزبان، کسب و کارها، بازیگران و هنرمندان، سازمان‌های حقوق بشری و غیره رهبری می‌شود و بلافاصله در روز ۲۱ ژوئن همه چیز به حالت عادی بازمی‌گردد و پناهنده و پناهندگی به فراموشی سپرده می‌شود تا سال دیگر و ۲۰ ژوئنی دیگر؛ درست شبیه سالگرد درگذشتگان!
تا ۲۰ ژوئن سال ۲۰۲۴ بدرود!
♦← انتشار مطالب دریافتی در «دیدگاه» و «تریبون آزاد» به معنی همکاری با کیهان لندن نیست.
