موج مهاجرت ایرانیان به اشکال مختلف شغلی، تحصیلی، سرمایه‌گذاری و پناهندگی در حال افزایش است. بر اساس جدیدترین گزارش «رصدخانه مهاجرت ایرانیان» در حال حاضر ۳۴۷۰ مهاجر غیرقانونی ایرانی در مرزهای اتحادیه اروپا، در صدد ورود به کشورهای اروپایی هستند.
رصدخانه مهاجرت ایران در گزارشی با عنوان «در جستجوی پناه» از آمار تکاندهنده ایرانیانی که به صورت غیرقانونی اقدام به مهاجرت به سوی اروپا کرده خبر داده است. این گزارش به مناسبت ۲۰ ژوئن «روز جهانی پناهندگان» منتشر شده است.
بر اساس آمار اعلام شده از سوی رصدخانه مهاجرت ایرانیان در حال حاضر ۳۴۷۰ مهاجر غیرقانونی ایرانی در مرزهای اتحادیه اروپا، در صدد ورود به کشورهای اروپایی هستند. این گزارش افزوده که از سال ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۳ ایرانیان با ۱۸ هزار و ۳۱۸ مهاجر غیرقانونی، بیشترین شمار را در عبور غیرقانونی با قایق در کانال مانش دارند.
این رصدخانه یکی از دلایل اصلی مهاجرت ایرانیان را نوع حکمرانی جمهوری اسلامی و شدت گرفتن بحران اقتصادی عنوان کرده است.
گزارش‌های منتشر شده از وضعیت پناهندگان کشورهای مختلف در پشت مرزهای اتحادیه اروپا نشان می‌دهد خطراتی از جمله غرق شدن در عبور غیرقانونی از مرزهای آبی و گذراندن سال‌های طولانی در کمپ‌های نامناسب در کمین این مهاجران است.
رصدخانه مهاجرت ایرانیان در این گزارش نوشته که «در کنار مهاجرت‌های اختیاری اعم از کاری و تحصیلی، مهاجرت‌های اجباری و پناهجویی نشانگرهای بسیار واقعی‌تر و در عین حال تلخ‌تر از میزان ظرفیت کشور موطن برای حفظ انسـان‌هایی است کـه در آن سرزمین چشـم به دنیا گشوده و پرورش یافته‌اند و نیاز به زیستن همراه با امید، آسایش و امنیت دارند.»
بریتانیا یکی از مقاصد ایرانیان مهاجر است؛ بر اساس آمار «هوم آفیس» از مهاجران غیرقانونی وارد شده با قایق به بریتانیا، حدود ۸۹ هزار مهاجر غیرقانونی در ۵ سال در تلاش برای ورود به خاک بریتانیا بودند.
همچنین سهم ایرانیان از مهاجران غیرقانونی وارد شده به بریتانیا در سال ۲۰۱۸ شامل ۸۰ درصد از کل مهاجران غیرقانونی وارد شده به این کشور بوده است.
در دوره مورد اشاره کشورهای آلبانی، عراق، افغانستان، سوریه و اریتره به ترتیب در رتبه‌های بعدی عبور از کانال مانش قرار دارند.
در سال ۲۰۲۲ میلادی، ورود مهاجران با قایق‌های کوچک به سواحل جنوبی بریتانیا به رکورد جدیدی رسید بطوری که بیش از ۴۵ هزار تن از این طریق خود را به بریتانیا رساندند که رشدی ۵۰۰ درصدی را در دو سال گذشته نشان می‌دهد.
گزارش رصدخانه مهاجرتی ایران نشان می‌دهد در سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۱ سالانه حدود ۸۶ هزار ویزا یا مجوز اقامت غیرتوریستی برای ایرانیان در اروپا، آمریکای‌شمالی و استرالیا، ترکیه و سایر کشورها صادر شده است.
در بخش دیگری از این گزارش تأکید شده که روند نزولی جمعیت پناهجویان ایرانی متوقف شده و آماده اوجگیری مجدد است. یکی از مهمترین نشانه‌های اوجگیری مجدد، افزایش چشمگیر تعداد درخواست‌های جدید پناهجویی توسط ایرانیان در خارج از کشور اسـت که از تراز ۲۰ هزار به تراز ۳۰ هزار نزدیک شده و رشد ۴۳ درصدی را نشان می‌دهد.
به نظر می‌رسد وضعیت تشدیدشونده مهاجرت‌های اجبـاری و به‌خصـوص مهاجرت‌های پناهجویی ایران و افغانستان همچنان بر مدار افزایش خواهد بود تا زمانی کـه جامعه بین‌المللی برای این مشکل مشترک به صورت جدی و اساسی یک راه حل پایدار در نظر بگیرد.
بر اساس آخرین آمار کمیساریای عالـی پناهندگان سازمان ملل، در سال ۲۰۲۲ میلادی، جمعیـت ایرانیان در وضعیـت پناهجویی در جهان ۶۹ هزار و ۲۳۷ نفر بوده است که نسبت بـه جمعیت ۶۸ هزار و ۹۴۰ نفری سال قبل، افزایش یافته است. نمودار زیر روند ده ساله جمعیت پناهجویان ایرانی در بازه سال‌های ۲۰۱۳ تـا ۲۰۲۲ را نمایش می‌دهد. جمعیت ایرانیان پناهجو در سال ۲۰۱۳ از تراز ۳۰ هزار نفر به تراز ۹۰ هزار نفر در سال ۲۰۱۶ افزایش یافته که این میزان بیشترین تعداد ایرانیان در وضعیت پناهجویی در ده سال اخیر بوده اسـت که ایـن افزایش قابل توجـه را می‌توان بـا شـروع بحران پناهجویی در سـالهای ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ مرتبط دانسـت؛ وضعیتی کـه با افزایش پناهجویان سوری در ایـن سـال، موجب همراهـی ایرانیان بـا این موج شـد. اگرچه در سـال ۲۰۱۷ جمعیـت پناهجویان به تراز ۷۰ هزار نفر تنزل پیـدا کرد و به سـرعت در بازه زمانی ۲۰۱۸ اما با این حال مجددا بـه تراز ۸۰ هزار نفر افزایش یافته است و ۲۰۱۹ مجددا در سال ۲۰۲۰ اما با شـیوع همه‌گیری ویـروس کرونا جمعیت پناهجویان ایرانی بـا روندی کاهشی مجدداً بـه تراز ۷۰ هزار نفر رسید و در سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ نیز در همین تراز باقی ماند.
بر اسـاس آمار کمیساریای عالی پناهندگان، در سال ۲۰۲۲ تعداد ایرانیان در وضعیت پناهندگی در جهان ۱۲۲ هزار و ۲۲۴ نفر بـوده که نسبت به سـال قبـل، تقریبا ۱۴ درصـد کاهش یافته اسـت. همچنین تعـداد ایرانیان در وضعیت پناهندگی در جهان از تراز ۷۵ هزار در سال ۲۰۱۳ بـه تراز ۱۴۰ هـزار در سال ۲۰۲۱ رسـیده اسـت؛ وضعیتـی کـه حکایـت از افزایـش تقریبا دو برابـری جمعیت ایرانیان در وضعیت پناهندگی دارد. ایـن روند در سال ۲۰۲۲ با کاهش ۱۴ درصدی همـراه و به تراز ۱۲۰ هـزار نفر نزدیک شـد؛ کاهشی که می‌توان آن را با افزایش تعداد دریافت تابعیـت کشـور مقصـد مرتبط دانسـت.
بطور کلی سه مسیر در برابر افراد در وضعیت پناهندگی قـرار دارد: اخذ تابعیـت کشـور مقصـد، بازگشت بـه کشـور مبدأ، و اسـکان مجدد، بر این اسـاس در سـال ۲۰۲۲ تعـداد ایرانیان در وضعیت پناهندگی کـه تابعیت کشور مقصد را دریافت کرده‌اند، افزایش چشمگیری یافته اسـت. بطوری که در سـال ۲۰۲۲ تعـداد ایرانیانی که در وضعیت پناهندگی بوده‌اند و تابعیـت کشـور مقصد را دریافت کرده‌اند ۳/۷ برابر شده و بـه عـدد سه هـزار و ۳۱۶ نفـر رسـیده است.
کشـورهای آلمان و ترکیـه به عنوان دو مقصـد اصلی برای ثبت درخواسـت جدید پناهندگی توسط ایرانیان در مقاطـع زمانی ۲۰۱۲ و ۲۰۱۷ بود و در سال ۲۰۲۲ نیز ایـن آمـار مربوط بـه کشورهای بریتانیا و آلمان اسـت؛ بطوری که مجمـوع درخواست‌های جدیـد پناهندگـی در ایـن دو کشـور از کل درخواست‌های جدیـد پناهندگی توسـط ایرانیان در ده کشـور اول بیشـتر شـده است. یکی از آمارهای مهـم در ایـن میـان، وضعیت ترکیه است؛ این کشور در سال ۲۰۲۲ به رتبه پنجم در مقاصد اصلی تنزل یافته، در حالی که ایرانیان در سال ۲۰۱۷ در ترکیه بیشترین درخواسـت جدید پناهندگی را ثبـت کرده بوده‌اند؛ درواقـع تعداد درخواست‌های جدید پناهندگی توسط ایرانیان در ترکیـه در سـال ۲۰۲۲ نسـبت به سـال،۲۰۱۷ نزدیـک بـه ۹۰ درصـد کاهش یافته و این کشور در بازه زمانی ۲۰۱۷ تـا ۲۰۲۲ مانند گذشـته سـهم پررنگی از مقاصد اصلی پناهجویان ایرانی نداشته است.
همسـو افزایش تعـداد پناهجویان ایرانی در سـال،۲۰۲۲ تعداد کل درخواست‌های جدید پناهندگی ایرانیان در سـال ۲۰۲۲ افزایش یافته و بـه عـدد ۲۹ هـزار و ۵۵۸ نفـر رسـیده اسـت. از سوی دیگر تعداد درخواست‌های جدیـد پناهندگـی توسـط ایرانیان در سال ۲۰۱۳ از تـراز ۲۰ هـزار نفـر بـه بالاترین حد خـود در سـال ۲۰۱۶ و در تـراز ۶۰ هـزار نفـر قـرار گرفـت؛ تـرازی کـه علت آن را می‌توان با موج پناهجویی در جهان در سـالهای ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ مرتبط دانست. پـس از سـال ۲۰۱۶ اما تعداد درخواست‌های جدید ایرانیان کاهش می‌یابد و در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ بـه علت شـیوع ویروس کرونا بـه کمترین حد خود می‌رسد، نهایتا در سال ۲۰۲۲ تعداد درخواست‌های جدید پناهندگی ایرانیان افزایشی ۴۳/۵ درصدی را تجربه می‌کند. سهم درخواست‌های جدید ایرانیان از کل درخواست‌ها نیـز روندی مشابه با تعداد درخواست‌های جدیـد داشـته اسـت؛ بطوری که در سـال ۲۰۱۶ بـه بالاترین حد خود یعنی ۳/۲ درصد می‌رسد، سـپس تا سـال ۲۰۲۱ کاهش و در سال ۲۰۲۲ افزایش قابـل توجهی می‌یابد و بار دیگر رقم ۲/۷ درصد را تجربه می‌کند.
