احمد رأفت – کنفرانس «عدالت در دوران گذار: چالش‌ها و راهکارها» که روز شنبه ۱۱ شهریور در شهر اسلو توسط سازمان حقوق بشر ایران آغاز شده بود، یکشنبه ۱۲ شهریور با سخنرانی سرجان درمانویچ وزیر خارجه سابق مونته‌نگرو در رابطه با تجربه کشورهای بالکان در گذار به دمکراسی و اشغال مختلف گذار از حکومت‌های دیکتاتوری در جهان، پایان یافت.
در دومین روز این کنفرانس سه پنل در مورد عدالت محیط زیستی، عدالت اقتصادی و مقابله با اطلاعات نادرست در دوران گذار نیز برگزار شد.
یکی از پنل‌های قابل توجه این کنفرانس دو روزه گفتگو در رابطه با عدالت محیط زیستی بود که در آن نیک‌آهنگ کوثر پژوهشگر و فعال مدنی حوزه آب، سام خسروی فرد پژوهشگر محیط زیست و حسین رئیسی حقوقدان شرکت داشتند.
نیک‌آهنگ کوثر گفت «اگر درباره آینده ایران حرف می‌زنیم، نادیده گرفتن وضعیت آب و نان مردم و همچنین تغییرات شدید محیط زیستی، نشانه بی‌توجهی ما به واقعیت‌های سرزمینی است.» این کارشناس حوزه آب در ادامه افزود «وقتی بیشتر فعالان نمی‌دانند که بهره‌مندی از محیط زیست سالم یک حق بشری است، وقتی اکثر سیاسیون حتی بحث تبدیل آب و بهداشت به حقوق بشر در سال ۲۰۱۰ را نشنیده‌اند، باید نگران بود زیرا عدالت انتقالی بدون مدیریت عادلانه آب میسر نیست.»
نیک‌آهنگ کوثر در این کنفرانس بر یک واقعیت بسیار مهم انگشت گذاشت: «ساخت سد کارون ۳ یکی از بزرگترین مهاجرت‌های اجباری بعد از جنگ ایران و عراق را رقم زده است. بیشتر روستائیان از روستاهای حوزه کارون به شهر ایذه مهاجرت کردند بنابراین وقتی امروز از کشته شدن مردم ایذه حرف می‌زنیم، یادمان می‌رود که بسیاری از مهاجران اجباری جایی جز ایذه نیافتند، کاری برای‌شان نبود و فقر تحمیل شده به وسیله دولت و سپاه و سدسازان روزگارشان را نه تنها برای آن زمان که برای دهه‌ها سیاه کرده است. اینها کسانی بودند که ده‌ها سال نان ما را با تولید گندم تامین کردند اما وقتی بی‌آب شدند، ما فراموششان کردیم.»
نیک‌آهنگ کوثر، روزنامه‌نگار و تحلیلگر مسائل آب و محیط زیست: «اگر درباره آینده ایران حرف می‌زنیم، نادیده گرفتن وضعیت آب و نان مردم و همچنین تغییرات شدید محیط زیستی، نشانه بی‌توجهی ما به واقعیت‌های سرزمینی است. وقتی بیشتر فعالان نمی‌دانند که بهره‌مندی از محیط زیست سالم یک حق بشری… pic.twitter.com/sF787oWMYB
— Iran Human Rights (IHR NGO) (@IHRights) September 3, 2023
سام خسروی‌فرد پژوهشگر محیط زیست یادآوری کرد که «برخورداری از آب و محیط زیست سالم رکنی اساسی از حقوق بشر است. سابقه توجه به این مسئله به ۱۹۷۲ میلادی و نخستین کنفرانس جهانی محیط زیست در استکهلم باز می‌گردد.» این پژوهشگر محیط زیست در اشاره به دوران گذار افزود: «البته که حقوق بشر و محیط زیست مسئله مهمی‌ست اما در دوران گذار یا در شرایط متشنج سیاسی و اجتماعی وضعیت متفاوت است. محیط زیست بیشتر آسیب می‌بیند و گاه آسیب‌ها جبران‌ناپذیرند و بر زندگی ما انسان‌ها اثر می‌گذارند. در ارتباط با تصویر کلی از اتفاقاتی که ممکن است در دوران گذار برای محیط زیست بیفتد می‌توان به نابودی اکوسیستم‌ها و تنوع زیستی، آلودگی‌ها، اختلال در حفاظت محیط زیست و جابجایی جمعیت» اشاره کرد.
سام خسروی‌فرد، کارشناس و تحلیلگر محیط زیست: «برخورداری از آب و محیط‌زیست سالم رکنی اساسی از حقوق بشر است. سابقه توجه به این مسأله به ۱۹۷۲ برمی‌گردد؛ در نخستین کنفرانس جهانی محیط‌زیست در استکهلم.
البته که حقوق بشر و محیط زیست مسأله مهمی‌ست اما در دوران گذار یا در شرایط متشنج… pic.twitter.com/ZQ29Kr9Yzq— Iran Human Rights (IHR NGO) (@IHRights) September 3, 2023
سام خسروی‌فرد در این کنفرانس برای حفظ محیط زیست در دوران گذار چهار راهکار پیشنهاد کرد که اولین آنها افزایش آگاهی عمومی و آموزش غیررسمی و بطور کلی بالا بردن دانش محیط زیستی مردم که اینجا نقش رسانه‌ها بسیار پررنگ می‌شود. افزایش مشارکت مردمی و درگیر کردن آنان با مسائل محیط زیست، یکی دیگر از این راهکارها است. تلاش‌های ملی و بین‌المللی محیط زیستی برای تدوین سیاست‌های آگاهانه محیط زیستی و اجرای آنها یکی دیگر از راهکارهای پیشنهادی سام خسروی فرد است. چهارمین راهکار تهیه سیاست‌های محیط زیستی جایگزین است. در این رابطه گروه‌های مخالف و به ویژه تبعیدی‌ها می‌توانند نقش مهمی را ایفا کنند. این پژوهشگر معتقد است که «تهیه و تدوین چارچوب‌ها و سیاست‌گذاری‌هایی مبتنی بر توسعه پایدار باید پیش از وقوع گذار انجام شود.»
کنفرانس سازمان حقوق بشر ایران: چالش‌ها و راهکارهای عدالت در دوران گذار
حسین رئیسی وکیل حقوق بشر و استاد حقوق و پژوهش‌های حقوقی دانشگاه اتاوا در کانادا در کنفرانس «عدالت در دوران گذار؛ چالش‌ها و راهکارها» گفت: «کشورها برای عقب‌نماندن از یکدیگر، سرعت توسعه را افزایش داده‌اند و در جاهایی که توسعه پایدار و همه‌‌جانبه در نظر گرفته نشود، افرادی آسیب می‌بینند. عدالت محیط زیستی یعنی شهروندان کم‌برخوردار که در این مسیر آسیب می‌بینند، باید به‌نوعی خسارت‌شان جبران شود».
حسین رئیسی، وکیل حقوق‌بشر و استاد دپارتمان حقوق و پژوهش‌های حقوقی دانشگاه کارلرتون اتاوا کانادا، در کنفرانس «عدالت در دوران گذار؛ چالش‌ها و راهکارها» گفت: «کشورها برای عقب‌نماندن از یکدیگر، سرعت توسعه را افزایش داده‌اند و در جاهایی که توسعه پایدار و همه‌‌جانبه در نظر گرفته… pic.twitter.com/LtD0qQPXhH
— Iran Human Rights (IHR NGO) (@IHRights) September 3, 2023
این حقوقدان مسئله دادخواهی در بحث عدالت محیط زیستی را حائز اهمیت فراوان خواند و گفت: «دادخواهی محیط زیستی معمولا دادخواهی جمعی است.» حسین رئیسی در بخش دیگری از سخنانش گفت: «تسهیل‌کنندگان امر گذار باید از موضوع اهمیت محیط زیست و آسیب‌های مربوط به آن آگاه باشند. باید پیش‌بینی کرد که در این حوزه با چه چیزی مواجه خواهیم شد و باید برای دوران گذار برنامه‌ریزی کنیم زیرا اگر زمین و محیط زیست را از دست بدهیم، در کجا می‌خواهیم دوران گذار را پیش ببریم؟»
فرهاد ثابتان، استاد اقتصاد در دانشگاه ایالتی کالیفرنیا و فعال حقوق بشر در نشست «عدالت در دوران گذار؛ چالش‌ها و راهکارها» گفت: «در حکومت‌های اقتدارگرا و تمامیت‌خواه بسیاری از نارضایتی ها، که با سرکوب و خشونت مواجه می‌شود، ناشی از مشکلات اقتصادی است. تنش اجتماعی، که از تبعیضات… pic.twitter.com/Vg1Np348AX
— Iran Human Rights (IHR NGO) (@IHRights) September 3, 2023
در پنل عدالت اقتصادی، فرهاد ثابتان استاد اقتصاد در دانشگاه ایالتی کالیفرنیا گفت: «در حکومت‌های اقتدارگرا و تمامیت‌خواه بسیاری از نارضایتی‌ها، که با سرکوب و خشونت مواجه می‌شود، ناشی از مشکلات اقتصادی است. تنش اجتماعی، که از تبعیضات نهادینه اقتصادی سرچشمه می‌گیرد و آن را دامن می‌زند، بالطبع به نقض حقوق انسانی منجر می‌شود و یا به نقض بیشتر این حقوق، که از نارضایتی‌های سیاسی نشأت گرفته، می‌افزاید. خط مشی اقتصادی در عدالت انتقالی به مراتب فراتر از ذکر آمار و ارقام است. آنچه روند عدالت انتقالی را هموار و شکوفا می‌کند تمرکز بر کاهش نابرابری، توزیع عادلانه ثروت، و تخصیص منابع اقتصادی به توازن بین برقراری عدالت برای قربانیان بی‌عدالتی و پیشبرد اهداف توسعه و پیشرفت کلّی اقتصادی است. از این رو موفقیت در عدالت انتقالی نه تنها مستلزم جبران خطاها و فجایع گذشته است بلکه پی‌ریزی آینده‌ای عادلانه برای کامیابی و رفاه اقتصادی را نیز در بر می‌گیرد.»
شیرین عبادی، حقوقدان و برنده جایزه نوبل صلح، و آرش سرکوهی، مشاور حقوق بشر پارلمان آلمان دیگر سخنرانان پنل عدالت اقتصادی بودند. در پنل مقابله با اطلاعات نادرست در دوران گذار شهرام القاسی استاد جامعه‌شناسی فرهنگ و ارتباطات، رویا کریمی مجد و مولود حاجی‌زاده، هر دو روزنامه‌نگار، و عمار ملکی مدیر موسسه نظرسنجی «گمان» حضور داشتند.
