محسن بهزادکریمی- در چند هفته اخیر به ویژه بعد از حمله به سفارت عربستان و پس از اعلام اجرایی شدن برجام قیمت نفت نوساناتی داشت. تحلیل‌گران بسیاری پیش‌بینی کرده بودند که جنگ نفت بین ایران و عربستان در خواهد گرفت و جنگ لفظی بین دو کشور بر بازار نفت تاثیر خواهد گذاشت. اما این اتفاق تا کنون رخ نداده است.
هرچند بعد از درگیری‌های اخیر قیمت نفت برنت ۴ درصد افزایش یافت اما بسیاری از تحلیل‌گران نفتی معتقدند قیمت نفت در سال ۲۰۱۶ به دلیل افزایش منابع در بازار افزایش نخواهد داشت و در سطح پایین خواهد ماند چرا که با پایان تحریم‌های ایران نیز این کشور بر حجم میزان تولید نفت خواهد افزود.
ایران قبلا اعلام کرده بود که پس از تحریم‌ها میزان تولید خود را افزایش می‌دهد و طی شش ماه آتی یک میلیون بشکه در روز به تولید خود می‌افزاید. بیژن نامدار زنگنه پیش‌تر گفته بود که با توجه به جدول زمان‌بندی شده این افزایش تولید بازار را متشنج نخواهد کرد، اما این امکان را به ایران می‌دهد تا بازار از دست رفته را باز یابد. برخی تحلیل‌گران پیش‌بینی کرده بودند که در این رقابت سیاسی ایران و عربستان می‌توانند با ادامه بازی افزایش تولید، قیمت نفت را تک رقمی‌کنند اما بسیاری نیز بر این باورند که این دو تولیدکننده نفتی این کار را نخواهند کرد.
هانی صبرا رئیس بخش خاورمیانه و شمال آفریقای موسسه اوراسیا در این باره گفته است: «من معتقدم اولویت اول ایران تقویت اقتصاد خود است و اشتیاق ایران به فروش نفت برای پایین آوردن قیمت و آسیب‌رسانی به سعودی نیست بلکه برگرفته از نیاز ایران به کسب در آمد است».
حتی اگر ایران بخواهد از این استراتژی برای آسیب رساندن به عربستان بهره ببرد در بلندمدت موفق نخواهد بود.
در این باره نظر دکتر حسن منصور کارشناس اقتصاد و نفت را جویا شدم. وی گفت: «ادامه تولید نفت عربستان در ابعاد کنونی هیچ دخلی به مجادلات سیاسی بین ایران و عربستان ندارد بلکه این سیاست بر پایه مطالعات و استراتژی رسمی‌دولت عربستان است. نظرات کارشناسی حاکی از این است که عربستان برای شصت سال آینده ذخایر نفتی مقرون به صرفه برای تولید را در اختیار دارد و هیچ کس نمی‌داند حتی نفت در بیست سال آینده چه جایگاهی در اقتصاد جهان خواهد داشت و آیا اصولا از ارزشی معادل امروز برخوردار خواهد بود یا خیر؟ از این روست که عربستان و برخی دیگر کشورهای نفتی این استراتژی را در پیش گرفته‌اند که در حال حاضر بیشترین مقدار ممکن را تولید و به فروش برسانند تا بتوانند از آینده اقتصادی خود با سرمایه‌گذاری‌های امروزشان در دیگر بخش‌ها اطمینان حاصل کنند».
در همین رابطه رئیس دولت امارات متحده عربی نیز با تاکید بر این مهم گفته است: «آخرین بشکه نفت تولیدی خود را جشن خواهیم گرفت». این کشور کوچک حوزه خلیج فارس با اقتصادی که هفتاد درصدش متکی به نفت است در نظر دارد تا در قالب برنامه اقتصادی بلندمدت زیرساخت‌های لازم را در چشم‌اندازی برای اقتصاد بدون نفت مهیا سازد.
در این میان تنها ایران است که بهترین سال‌های بهره‌بری از قیمت بالای نفت را به دلیل تحریم‌های اتمی از دست داده و با اقتصادی بیمار و صنایع نفتی محتاج به سرمایه‌گذاری است و در میان دیگر تولیدکنندگان از همه عقب‌تر است. ولی پرسش اینجاست که آیا این امکان برای ایران وجود دارد تا بتواند سرمایه‌گذاران خارجی را جذب صنایع نفتی خود کند؟ و آیا اصلا سرمایه‌گذاری در ایران با این قیمت نفت برای شرکت‌های خارجی مقرون به صرفه است؟
دکتر حسن منصور در این باره می‌گوید: «ایران نیازمند آن است که بازار از دست رفته خود را- که نتیجه دو عامل افت توان تولید به علت فقدان سرمایه‌گذاری و تحریم‌های جهانی به دلیل برنامه هسته‌ای نسنجیده است- به دست آورد. این خواسته به سادگی عملی نخواهد شد زیرا نیاز به سرمایه‌گذاری، بیشتر شده و ایجاد ظرفیت تولید، زمان خواهد برد؛ وانگهی بازگشت ایران به بازار نفت در شرایطی انجام می‌گیرد که بازار نفت در طرف عرضه، اشباع شده و در طرف تقاضا به علت رکود جهانی کم توان است.
در مراحل اولیه، ایران خواهد توانست ۲۲ تانکر بزرگ نفت‌کش خود را که دست کم ۱۳ فروند آنها هر یک تا ۵۰۰ هزار بشکه نفت را انبار کرده و به صورت شناور نگه داشته است، روانه بازار کند و همزمان به افزایش تولید بکوشد ولی انتظار نمی‌رود در آینده نزدیک بتواند بیش از روزی ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار بشکه بر تولید بیفزاید.
بازار‌های هدف ایران در بر گیرنده مشتری‌های سنتی نظیر هند، کره جنوبی ژاپن و چین است که از این میان، تنها هند توان افزایش خرید خود از ایران را دارد و می‌تواند خرید روزانه خود را از ۲۶۰ هزار بشکه به ۴۶۰ هزار بشکه برساند. ژاپن منتظر است که تحریم‌های بیمه‌گران نفت‌کش‌ها تعلیق شود ولی توان افزایش خرید را ندارد.
از سوی دیگر، نفت ایران رقبای نیرومندی در بازار دارد از جمله نفت عراق با صدور روزانه ۳٫۵ میلیون بشکه و نفت اورال روسیه که جانشین نفت سنگین ایران است. نفت سبک ایران به خاطر تولید بنزین، مصرف داخلی دارد. بدیهی است که رخنه در بازار نیازمند رقابت قیمتی است و از این رو در شرایط اشباع بازار، فروشندگان رقیب به تخفیف‌های اعلان نشده رو می‌آورند و گاه این تخفیف‌ها سر به ارقام بزرگی می‌زنند ولی چون هدف کسب جا در بازار است، فروشندگان به قبول آنها تن می‌دهند.
البته قیمت‌های نازل کنونی، تولیدکنندگان رقیب اوپک را به تدریج از میدان خارج می‌کند به طوری که طی یک سال گذشته برنامه سرمایه‌گذاری‌های جدید در حجم بزرگ ۳۸۰ میلیارد دلار در ایالات متحده بایگانی شده است لیکن منابع بزرگ نفت و نفت– ماسه‌ای (شیل) و انرژی‌های غیر نفتی که بر اثر سرمایه‌گذاری‌های کلان دوران نفت ۱۰۰ دلار وبالاتر وارد بازار شده‌اند برای سالیان در بازار خواهند ماند و جا را برای اوپک تنگ خواهند کرد. در مجموع می‌توان گفت که در کوتاه مدت چند سال قیمت نفت دور متوسط ۳۰ تا ۵۰ دلار نوسان خواهد کرد ولی در درازمدت‌تر، هنوز نفت اوپک توان میدان‌داری خواهد داشت».
