دکتر رضا سعیدی فیروزآبادی – در دهه‌های اخیر بشر با شبیه‌سازی ساختار مغز انسان موفق به تولید ربات‌هایی شده است که قادر به انجام برخی کارهای انسان هستند. این ربات‌ها مانند انسان می‌توانند راه بروند، در کارخانه کار کرده و حتی رانندگی کنند. ربات‌های پیشرفته‌تر امروزی حتی قادر به تحلیل عکس‌های پزشکی و داده‌های تحقیقاتی هستند. بنابراین اکنون ممکن است این پرسش پیش آید که آیا ربات در آینده جای انسان را خواهد گرفت؟ آیا بسیاری از شغل‌ها در آینده به علت حضور ربات‌ها از بین خواهد رفت؟ اگر اینطور باشد، آینده تحصیلات دانشگاهی به کدام سمت خواهد رفت؟ چگونه می‌توان بشر را برای شغل‌های آینده تربیت کرد؟ شغل‌هایی که با حضور ربات‌ها از بین نروند؟
بیش از صد سال پیش با انقلاب صنعتی بسیاری از شغل‌ها در مزارع از بین رفت و کارگران را روانه کارخانه‌ها کرد. با انقلاب در هوش مصنوعی و فناوری ربات‌ها، باز این اتفاق خواهد افتاد و بسیاری از مشاغل کنونی را ربات‌ها انجام خواهند داد. بسیاری از کارهایی که نیاز به «تکرار» دارند در آینده به وسیله ربات‌ها انجام خواهد شد. برای نمونه، هم‌اکنون نیز از سال‌ها پیش در بسیاری از کارخانجات ماشین‌سازی ربات‌ها جای انسان را گرفته‌اند یا ربات‌ها قادرند میلیون‌ها محاسبه پیچیده ریاضی را در کسری از ثانیه انجام دهند.
واقعیت این است که هر روز ربات‌های هوشمندتری ساخته می‌شوند. مطالعات متعدد پیش‌بینی کرده‌اند که بیش از نیمی از شغل‌های فعلی بشر در ٢٠ سال آینده، دیگر وجود نخواهد داشت. البته این پیش‌بینی، خود نویددهنده ایجاد شغل‌های جدید دیگر در آینده است. سیستم‌های آموزشی باید نسل جدید را برای این پدیده آماده کنند.
البته باید به این نکته توجه داشت که با اینکه ربات‌ها به تدریج بهتر و باهوش‌تر می‌شوند ولی انسان، ویژگی‌هایی دارد که ربات هیچگاه به آن نخواهد رسید. باید در آموزش نسل جدید، به ویژه در تحصیلات عالی و دانشگاهی بر این ویژگی‌ها تکیه کرد. یکی از این ویژگی‌ها «ابتکار» و «خلاقیت» است. ابتکار و خلاقیت موتور محرکه پیشرفت بشر است. باید آموزش طوری طراحی شود که این ویژگی را پرورش دهد.
ربات یک ماشین برنامه‌ریزی شده توسط انسان است که از هرگونه ابتکار و خلاقیت تهی است. بنابراین بشر با داشتن این امتیاز همیشه از ربات‌ها جلوتر است. از دیگر ویژگی‌های بشر می‌توان به روابط و مناسبات انسانی اشاره کرد. بسیاری از مشاغل نیاز به این دو خصوصیت دارند که ربات‌ها فاقد آن هستند. تعالی و پیشرفت در روابط انسانی چیزی نیست که یک‌شبه در انسان ایجاد شده باشد و نیاز به تمرین و ممارست دارد. سیستم آموزشی آینده‌نگر می‌تواند بذر این ویژگی را در نسل‌های جوان نهادینه کند.
مشاغلی که به دو ویژگی «ابتکار» و «روابط انسانی» نیاز داشته باشند، هرگز با ربات‌ها جایگزین نخواهند شد. این فرصتی است برای نسل جدید در انتخاب رشته و شغل آینده. برعکس، مشاغلی که نیاز به «تکرار» دارند، قطعا در آینده به تدریج از بین خواهند رفت زیرا ربات‌ها بهتر از انسان قادر به انجام آنها هستند.
مسئله دیگر این است که با پیشرفت در فناوری، دانش و مشاغل نیز از شکل سنتی و ثابت درآمده و به صورت سیال درخواهند آمد. بنابراین لازم است که انسان خود را برای آموزش مداوم تا آخر عمر آماده کند. آنچه بشر در مدرسه یا دانشگاه می‌آموزد طی سال‌ها و دهه‌های آینده قطعا تغییر می‌کند. چنانکه در به ویژه یک قرن اخیر نیز چیزی جز این نبوده است. بنابراین بشر باید یاد بگیرد که همیشه آموزنده باشد. با پایان دوره تحصیلات کلاسیک در مدرسه یا دانشگاه، آموزش پایان نمی‌پذیرد. این خصوصیت علم و فناوری است که همیشه در حال تغییر است. از همین رو در کشورهای پیشرفته همواره برای مشاغلی که به دلیل نوآوری‌ها به آموزش مداوم نیاز دارند، هر ساله دوره‌های آموزشی برای شاغلان برگزار می‌شود. بنابراین نسل‌های جدید نیز باید برای آموزش مداوم آماده باشند و این امر میسر نیست مگر با ایجاد روحیه آموزش مادام‌العمر در افراد. سیستم‌های آموزشی باید این ویژگی را از همان دبستان در نسل‌های جدید نهادینه کنند.
اینهمه در حالیست که جمعیت کره زمین روز به روز بیشتر می‌شود. پیشرفت در فناوری بیش از پیش مردم را بهم مرتبط کرده است. این امر خود رقابت شدیدتری را بین انسان‌ها و کشورها ایجاد خواهد کرد. با پیشرفت در فناوری، به ویژه در زمینه کامپیوترها، هوش مصنوعی در ربات‌های جهان به سمت آینده متفاوتی سیر خواهد کرد؛ آینده‌ای که نقش فناوری در آن بیش و بیشتر خواهد شد و چنانکه گفته شد، بسیاری از مشاغل و حرفه‌ها از بین خواهند رفت یا اهمیت امروزی خود را از دست خواهند داد. البته این خود، فرصت‌های جدیدی ایجاد خواهد کرد؛ فرصت‌های شغلی به ویژه در زمینه‌هایی که نیاز به «خلاقیت» و «روابط انسانی» دارند که از عهده ربات‌ها ساخته نیست.
واقعیت این است که با ورود ربات‌های پیشرفته و نسل جدید قطعا فضای کاری برای بشر تغییر خواهد کرد. این پدیده‌ای است که هم‌اکنون نیز در بسیاری از مشاغل قابل رؤیت است. بسیاری از مشاغل فعلی در آینده از بین خواهند رفت؛ همانگونه که بسیاری از مشاغل قرون گذشته اکنون دیگر وجود ندارند.
*دکتر رضا سعیدی فیروزآبادی پزشک متخصص پیوند اعضا و عضو کنونی هیئت هماهنگی پروژه ققنوس ایران است.
