دکتر رضا سعیدی فیروزآبادی – جهانی شدن پدیده پیچیده‌ای اســت که جوانب گوناگون فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی دارد. این پدیده مرزهای کشــورها را درنوردیــده و به یک فرایند ملی یا بین‌المللی تبدیل شــده اســت. اینکه این پدیده از کی و کجا شــروع شده، از لحاظ تاریخی قابل بحث اســت. در چند دهه اخیر به علت پیشرفت‌های علمی، به ویژه در زمینه علوم و فناوری اطلاعات، این پدیده ســرعت فوق‌العاده‌ای یافته است، بطوری که این عصر را عصر جهانی شدن نوین نامیده‌اند. امروزه تأثیرات پیچیده این پدیده، در تمامی جنبه‌های زندگی جوامع مشــهود است، از جمله این پدیده در حوزه بهداشــت و سلامت در ایران و جهان با اثرات مثبــت و منفی همراه بوده اســت.
یکی از تأثیــرات منفی این پدیده در جهان و ایران، مشــکلات بهداشتی مانند افزایش بیماری‌های غیرواگیر شامل چاقی، فشار خون بالا، دیابت و انواع سرطان است. همچنین مصرف دخانیات و الکل را هم باید در این زمره برشــمرد. طبق آمار ســازمان جهانی بهداشت، شمار موارد مرگ به علت مصرف دخانیات در دو دهه آینــده به ۱۰ میلیون خواهد رســید. بیش از ۷۰ درصد این مرگ‌ها به علت سرطان ریه، بیماری‌های کبدی، بیماری‌های ریوی، بیماری‌های قلبی و دیابت اســت. در ایران نیز آثار این مشکلات به تدریج خود را نشــان داده‌اند. مطالعات پروژه «کوهورت گلســتان» در ایران نشان داده است که استعمال دخانیات، به ویژه قلیان در جوانان بین دختران و زنان جوان در حال افزایش اســت.
این بررســی همچنین نشان داده که مصرف ســیگار با خطر مرگ زودرس همراه است. بر اساس برآورد سازمان جهانی بهداشــت، تا ســال ۲۰۲۰ ،بیماری‌های غیرواگیر مانند دیابت، بیماری‌های قلبی- عروقی و چاقی دوســوم کل بیماری‌های جهان را تشــکیل خواهنــد داد. در حال حاضر نیز ایــن میزان ۴۰ درصد است. این افزایش به دلیل رژیم غذایی غیرسالم (مملو از قند و چربی)، عدم تحرک و مصرف سیگار است.
انقلاب ارتباطات
یکــی از عواملــی که بــه پدیده جهانی شــدن در عصــر ما کمک کــرده، انقلاب در فناوری اطلاعات اســت. اینترنت، فضای مجازی و ماهواره‌ها دسترســی به اطلاعات را بسیار آسان کرده‌اند. صنایع غذایی و دخانیات با بهره گرفتن از این تغییرات، بازاریابی وسیعی در سطح دنیا انجام داده‌اند. اگرچه دسترســی آزاد به اطلاعات به خودی خود پدیده خوبی اســت، ولی اینترنت و فضای مجازی مملو از اطلاعات غلط نیز هست. عادات غذایی نامناسب، استفاده از غذاهای آماده یا به اصطلاح «فست فود»، زندگی ماشــینی، عدم تحرک، مصرف سیگار و الکل از پیامدهای این فناوری در جهان است.
مطالعات «کوهورت» در ایران نشان داده است که ۱۰ میلیون ایرانی به بیماری فشار خون مبتلا هستند؛ یعنی نیمی از افراد بالای ۵۰ سال از این بیماری رنج می‌برند. سالانه ۵۰۰هزار نفر در ایران دچار ســکته قلبی و مغزی می‌شوند و ۱۵۰هزار نفر از آنان به همین دلیل جان خود را از دست می‌دهند. از طرف دیگر سن سکته قلبی و مغزی در ایران ۱۰ سال کمتر از متوسط جهانی است. کم‌تحرکی در ایرانیان بسیار شایع اســت و ایرانیان از کم‌تحرک ترین مردمان جهان به شمار می‌روند. یک چهارم افراد در یک مطالعه «کوهورت» در ایران، به درجاتی از نارســایی کلیه دچارند. میزان انواع سرطان در ۲۵ سال گذشته در ایران دو برابر شده است. مصرف مواد مخدر در ایران بسیار بالاست. چاقی که از آن به عنوان «عارضه» یا «بیماری رفاه» و «زیاده‌خواری» نام برده می‌شود نیز در مردان و زنان ایران رو به افزایش است.
تغییر سبک زندگی
پدیده جهانی شدن بطور مستقیم و غیرمستقیم بر این مشکلات تندرستی و بهداشتی در ایران نقش داشته است. یکی از اثرات پدیده جهانی شدن و ارتباطات ناشی از آن، گسترش شیوه زندگی خاصی در جوامع جهانی و نیز ایران است، ازجمله می‌توان به رژیم غذایی ناسالم، عدم تحرک، مصرف سیگار، الکل و مواد مخدر اشاره کرد. این سبک رفتار تأثیرات زیادی بر سلامت و بهداشت در ایران نیز گذاشته است.
بسیاری از بیماری‌های مزمن که امروزه جوامع با آن درگیرند، به دلیل شیوه‌های نامناسب زندگی است که در بالا یادآوری شد؛ به عنوان مثال، تغذیه‌ی حاوی مقادیر زیــاد نمک، قند و چربی با بیماری‌های قلبی- عروقی و دیابت و همچنین چاقی مرتبط است. مصرف سیگار، الکل و مواد مخدر با بسیاری از سرطان‌ها مانند ســرطان ریه و دســتگاه گوارش ارتباط دارد. عدم تحرک و رژیم غذایی ناسالم از علل اصلی بیماری‌هایی مانند چاقی، کبد چرب و دیابت است. آموزش‌های لازم می‌توانند به تغییر این سبک زندگی بطور مثبت کمک کنند.
یکی دیگر از تأثیرات جهانی شدن، در گسترش تجارت بین‌الملل دیده می‌شود از جمله تجارت غذا و مواد خوراکی که به رایج شدن الگوی نامناسب غذایی در کشــورها کمک کرده اســت؛ مانند مصرف بالای انواع آب‌میوه‌ی غیرتازه و نوشابه‌های گازدار که در ایران نیز به فراوانی مصرف می‌شود.
جنبه‌های مثبت
جهانی شــدن فقــط با اثرات منفی در حوزه بهداشــت و سلامت همراه نبوده و اثرات مثبتی هم داشته اســت. امروزه دسترسی بــه اطلاعات، خدمــات بهداشــتی را به صورت کالایی درآورده که بیماران و ســایر افراد جامعه حتی در مناطــق دورافتاده می‌توانند به آن دسترســی داشته باشند. اکتشافات و تازه‌های پزشــکی نیز در مقایسه با گذشته، زودتر در دسترس جامعه قرار می‌گیرند.
امروزه به علت ارتباط محققان با یکدیگر، اکتشافات پزشــکی و علمی با سرعت بیشتری انجام می‌شود. یک نمونه شاخص در اینباره، همکاری محققان در ســطح بین‌المللــی با یکدیگر بود که به تشخیص سریع شیوع عارضه‌های حاد تنفسی (سارس) یا بیماری ابولا کمک کرد.
این ارتباطات همچنین به مؤسسات بین‌المللی کمک کرده تا با همکاری یکدیگر برای مبارزه با معضلاتی مانند سرطان و مصرف سیگار اقدام کنند. جهانی شدن پدیده‌ای است که از بین نخواهد رفت. این پدیده مانند بسیاری از پدیده‌های دیگر یک شمشــیر دولبه است. بر ما است که از جهات مثبت آن اســتفاده کنیم. با استفاده از خود این پدیده می‌توان به مبارزه با جنبه‌های منفی آن نیز پرداخت. استفاده از ابزار جهانی شدن می‌تواند به ما کمک کند که به هم‌میهنان خود در ایران نیز آموزش و اطلاعات دقیق بدهیم و کیفیت خدمات بهداشت و درمان را بهبود بخشیم.
*دکتر رضا سعیدی فیروزآبادی پزشک متخصص پیوند اعضا و عضو کنونی هیئت هماهنگی پروژه ققنوس ایران است.
