مدتی است که موضوع عرضه و عوارض نوع خاصی از قلیان با عنوان «قلیان اکسیژن» در برخی کافی شاپ‌ها و قهوه‌خانه‌های کشور خبرساز شده است.
مجری طرح تحقیقاتی «قلیان اکسیژن» یا «دستگاه پاک‌دم» در حالی ادعا می‌کند این طرح هنوز به «تایید نهایی» نرسیده است که این محصول بدون اطلاع‌رسانی عمومی ظاهرا برای کاهش مصرف دخانیات در میان جوانان از ۱۰ سال پیش در ۱۰ استان کشور در حال اجرا است. دکتر غلامرضا حیدری عوارض خطرناک مصرف این قلیان مانند «ایجاد وابستگی»، «اعتیادآوری» و «گازهای خنده‌آور» را نادرست و یک بازی رسانه‌ای دانسته است.
پیگیری‌های «اقتصادنیوز» از یکی از کافی‌شاپ‌هایی که قلیان اکسیژن را برای مشتریان خود سرو می‌کند، بیانگر آن است که این قلیان برای مشتریان خود ساعتی حدود ۳۵۰ هزار تومان هزینه دارد.
مجری طرح مطالعاتی بررسی «قلیان اکسیژن» در واکنش به اخبار منتشر شده درباره این طرح مطالعاتی، با تاکید بر اینکه «قلیان اکسیژن» استانداردهای وزارت بهداشت را دارد، ادعا کرده: «مقدار گازهای اکسیژن و نیتروژن موجود در «قلیان اکسیژن» تنظیم شده و استاندارد است و حدود ۱۰ سال از زمان ثبت اختراع رسمی این دستگاه در کشور می‌گذرد.»
دکتر غلامرضا حیدری با اشاره به طرح مطالعاتی قلیان اکسیژن با نظارت وزارت بهداشت و با هدف کاهش مصرف قلیان دخانی به خبرگزاری ایسنا گفت: «دستگاه قلیان اکسیژن هنوز «تایید نهایی» را نگرفته و نتایج تحقیقات ملاک تصمیم‌گیری در اینباره خواهد بود.»
به گفته وی، این طرح از ۱۰ سال پیش در ۳ استان تهران، البرز و آذربایجان شرقی آغاز شده، امور مربوط به این طرح تحقیقاتی در استان بوشهر و شهر جیرفت در استان فارس در حال انجام است. همچنین استان‌های مازندران، زنجان، هرمزگان نیز به این طرح تحقیقاتی اضافه می‌شوند.
حیدری درباره جزئیات اجرای طرح تحقیقاتی «قلیان اکسیژن» افزود: «مراکزی که قلیان‌های دخانی ارائه می‌دهند به صورت داوطلبانه در طرح تحقیقاتی شرکت می‌کنند. بر اساس استانداردهای وزارت بهداشت، درصد گازهای اکسیژن و نیتروژن قلیان اکسیژن تنظیم می‌شود.»
وی با اشاره به اینکه طرح مطالعاتی «قلیان اکسیژن» در شهر تهران انجام شده و مصرف‌کنندگان این دستگاه با «تست تنفسی» مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند تاکید کرد: «نتایج تست تنفسی مصرف‌کنندگان قلیان اکسیژن نشان می‌دهد وضعیت تنفسی آنها نسبت به افراد عادی، کاملا بالاتر است. نتایج به دست آمده می‌تواند ما را به مسیری هدایت کند که قلیان اکسیژن، مشکلات سلامتی ندارد. البته بطور قطع اظهار نظر نهایی درباره قلیان اکسیژن به بررسی‌های کامل‌تر نیاز دارد.»
وی با اشاره به اینکه دستگاه قلیان اکسیژن «تایید نهایی» را نگرفته است تاکید کرد: «اگر نتایج تحقیقات و شرایط طوری باشد که این دستگاه جایگزین قلیان‌های دخانی شود، یک گام موثر در جهت حفظ سلامتی جامعه به حساب خواهد آمد.»
رئیس مرکز تحقیقات پیشگیری و کنترل دخانیات دانشگاه علوم‌پزشکی «بهشتی» با اشاره به اخبار منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی درباره قلیان اکسیژن گفت: «ادعای استفاده از «گاز خنده» در قلیان اکسیژن در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده که در پاسخ به ادعاهای مطرح شده باید گفت، استفاده از گاز خنده در قلیان اکسیژن صحت ندارد.»
وی سهم اکسیژن از ترکیب گازهای به کار گرفته شده در قلیان اکسیژن را حدود ۸۰ درصد دانست و افزود: «نیتروژن می‌تواند به میزان ۵ درصد به ترکیب گازها اضافه شود.»
مجری طرح مطالعاتی بررسی «دستگاه پاک‌دم» ادعا کرد: ««اکسید نیتروژن» که با «گاز خنده» شناخته می‌شود در قلیان اکسیژن وجود ندارد. «انتونوکس» یک گاز بی‌ضرر به شمار می‌آید که در قلیان اکسیژن استفاده می‌شود. پژوهش‌های متعددی درباره «انتونوکس» در سطح جهان انجام شده، یافته‌های این مطالعات از بی‌ضرر بودن این گاز حکایت می‌کند.»
حیدری درباره اعتیادآور بودن انتونوکس تاکید کرد: «انتونوکس از مسائلی مانند «ایجاد وابستگی»، «اعتیادآوری» و «گازهای خنده‌آور» تهی است. با توجه به ویژگی‌های انتونوکس، ادعاهای مطرح شده در ارتباط با قلیان اکسیژن، یک بازی رسانه‌ای است.»
وی با بیان اینکه در این طرح مطالعاتی افرادی که از قلیان اکسیژن استفاده می‌کنند مورد نظرسنجی قرار می‌گیرند، افزود: «هدف از اجرای نظرسنجی این است که مصرف‌کنندگان قلیان اکسیژن را ارزیابی کنیم. این ارزیابی‌ها به منظور بررسی مشکلات و عوارض احتمالی ناشی از مصرف قلیان اکسیژن است. با توجه به مشکلات و عوارض احتمالی ناشی از استعمال قلیان اکسیژن برای آینده این دستگاه تصمیم می‌گیریم.»
وی با بیان اینکه در حال حاضر، قلیان اکسیژن در برخی استان‌ها مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته است افزود: «پاسخ به پرسش‌های «آیا قلیان اکسیژن عوارض دارد؟» و «آیا قلیان اکسیژن می‌تواند به عنوان یک دستگاه بی‌ضرر معرفی شود؟» به گذر زمان نیاز دارد؛ این پروژه تحقیقاتی باید به مدت یک یا دو سال انجام شود که بتوان به پرسش‌های مطرح شده پاسخ داد.»
حیدری با بیان اینکه «سال‌ها است علیه دخانیات مبارزه می‌کنیم و با اقداماتی در نظر داریم میزان مصرف دخانیات را کنترل و محدود کنیم» گفت: «برنامه‌هایی با هدف کنترل دخانیات طی سال‌های گذشته مطرح شده اما شکست خورده‌اند. همچنین ممنوعیت‌های استعمال دخانیات اثربخش نبوده‌اند و جرائم مربوط به تخلفات دخانیاتی به خوبی اجرا نشده‌اند.»
در همین ارتباط خبرگزاری «تسنیم» با انتشار گزارشی در ۵ اردیبهشت نوشت: «در تبلیغات قلیان اکسیژن ادعا شده که یک قلیان شادی‌آور است که از ترکیب گاز اکسیژن و گاز بیهوشی N2O تشکیل شده است؛ تا امروز بر اساس مشاهدات میدانی، عوارض متعدد و بعضاً بسیار خطرناک در پی استعمال این قلیان در مراکز عرضه آن مشاهده شده است و در اعتیادآور بودن آن تقریباً تردیدی وجود ندارد.»
در ادامه این گزارش آمده است: «تا کنون گزارش‌های مختلفی از مسمومیت و حالت بیهوشی موقت برای مصرف‌کنندگان این قلیان منتشر شده است که در صورت عدم مراجعه به مراکز درمانی، ممکن است اتفاقات تلخی برای استعمال‌کنندگان روی دهد.»
بر اساس «مشاهدات میدانی خبرنگار تسنیم» در یکی از کافه‌های غرب تهران، دخترخانم جوانی پس از حدود نیم ساعت استعمال قلیان اکسیژن، به یکباره شروع به خنده‌های بلند و غیرعادی کرد و سپس با همان حالت غیرطبیعی، اقدام به سفارش دادن مقدار بسیار زیادی از اقلام خوراکی و نوشیدنی که در این کافه فروخته می‌شد کرد و در ادامه مشغول به خوردن دیوانه‌وار این اقلام شد!
این دختر جوان بعد از چند دقیقه به صورت ناگهانی به روی زمین افتاد و از حال رفت! پس از تماس حاضران در کافه با اورژانس و حضور تکنیسین اورژانس در محل این کافه، اقدامات درمانی اورژانسی به روی این دختر انجام شد؛ تکنیسین اورژانس اذعان داشت که اغلب افرادی که قلیان اکسیژن مصرف می‌کنند، این حالت را تجربه می‌کنند!
این دختر برای دریافت خدمات پزشکی بیشتر به بیمارستان منتقل شد و تا لحظه آخر خارج کردن این دختر به وسیله برانکارد از کافه همچنان در حالت بیهوشی بود!
بر اساس گزارش «تسنیم» این وسیله ثبت اختراع شده و بعد از اینکه تأییدیه آن از سازمان غذا و دارو گرفته شد به عنوان تجهیزات پزشکی ثبت شده و در سازمان غذا و دارو استانداردهایی برای آن در نظر گرفته شده است. در این وسیله از ترکیب گازهای اکسیژن و N۲۰ با رعایت حدود تعیین‌شده در سازمان غذا و دارو برای اطمینان از اینکه ضرری برای سلامتی افراد نداشته باشد استفاده می‌شود.
با این حال، یک مقام مسئول در فراجا درباره قلیان اکسیژن و اجازه سرو آن با مجوز وزارت بهداشت در سطح کافه‌های شهر تهران و دیگر شهرها اعلام کرده است: «هیچ ابلاغیه‌ای در این ارتباط نه از طرف وزارت بهداشت و نه وزارت کشور به پلیس ابلاغ نشده است! درواقع رسماً به پلیس اطلاع داده نشده است که با استعمال قلیان‌های اکسیژن برخورد شود یا نشود!»
اینهمه در حالیست که کیانوش جهانپور سخنگوی اسبق وزارت بهداشت با اشاره به اینکه برخی ایالت‌های آمریکا نیز مصرف شخصی آن (گاز N۲O) را آزاد اعلام کرده‌اند به روزنامه «فرهیختگان» گفته است: «در کشور ما نیز جدید نیست و حداقل چندسالی می‌شود که در قالب الگوی مصرفی با عنوان قلیان، مصرف آن شروع شده است.»
این مسئول ارشد سابق سازمان غذا و دارو درباره عوارض خطرناک قلیان اکسیژن گفته است: «در اصل چیزی که در ایران به عنوان قلیان اکسیژن شناخته می‌شود و به نوعی الگوبرداری و تغییر فرم چیزی است که در کشور‌های دیگر تحت عنوان “اکسیژن کلاب” شناخته می‌شود؛ این یک اسم شبهه‌ناک است.»
به گفته وی، ماده مورد استفاده در این دستگاه، گاز اکسیژن نیست و ماده دیگری به‌نام N۲O یا نیتروز اکسید است که به‌عنوان گاز خنده نیز شناخته می‌شود.
همچنین کیانوش جهانپور در ارتباط با این گاز به خبرگزاری «ایسنا» گفته است: «این گاز کاربردهایی در حوزه پزشکی و صنایع غذایی و شیمیایی داشت، پس اصل موضوع جدید نیست. اما الگوی مصرف به سمت استفاده نابجا رفته به عنوان سرگرمی و تا حدودی به عنوان مخدر رفته است؛ البته باید در نظر داشت اثر تخریبی و روانگردان آن مشابه و در سطح بسیاری از موادی که مرسوم است نیست.»
در ۴ اردیبهشت نیز خبرگزاری «تسنیم» به نقل از رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت درباره ترکیب موجود در قلیان اکسیژن نوشت: «در این دستگاه، گاز N2O به عنوان گاز خنده و شادی‌آور در ترکیب با اکسیژن مورد استفاده قرار گرفته است و احتمال می‌رود که این ترکیب بتواند جایگزین اعتیاد به نیکوتین و تنباکو باشد.»
به گفته وی، «شواهد تا کنون نشان داده است افرادی که این وسیله را مصرف کرده‌اند پس از مصرف قلیان اکسیژن تمایل چندانی به مصرف مواد دخانی ندارند؛ البته باید نتایج آزمایش بطور قطعی مشخص شود. انتظار داریم که با پایان یافتن مرحله آزمایشی این طرح، علاوه بر مشخص شدن اثرات مرتبط با سلامتی، درباره بحث جایگزینی آن با مواد اعتیادآوری مانند نیکوتین و تنباکو نیز به نتیجه برسیم.»
روزنامه «فرهیختگان» به نقل از یکی از متخصصان بیهوشی تاکید می‌کند که استفاده از گاز N۲O خالص باعث کاهش اکسیژن در خون و پس از چند ساعت مرگ فرد خواهد شد، بنابراین مصرف این گاز یا باید ترکیب شده با اکسیژن باشد یا با دوز کنترل شده مورد استفاده قرار بگیرد. همچنین اکسیژن خالص نیز همین حالت سرخوشی را ایجاد می‌کند، اما باز هم استنشاق اکسیژن خالص باعث فیبروز ریه خواهد شد و امکان عرضه آن به صورت عمومی وجود ندارد؛ بنابراین ایده متخصصان بیهوشی این است که N۲O که در حال عرضه توسط کافی‌شاپ‌ها و قهوه‌خانه‌هاست، قاطی شده با اکسیژن یا هوای فشرده است.
در ادامه گزارش «تسنیم» آمده است: «اینکه وزارت بهداشت بر اساس کدام مستندات علمی، کار آزمایشگاهی یا بالینی اقدام به صدور مجوز برای سرو گسترده قلیان اکسیژن در تهران و ۱۰ استان کشورمان کرده است، در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و تا امروز هیچ سند و نتایج تحقیقات بالینی و علمی که دال بر بی‌عوارض بودن و خطرناک نبودن استعمال این نوع قلیان باشد از سوی وزارت بهداشت ارائه نشده است!»
این گزارش افزوده «باید از مسئولان این وزارتخانه که متولی اصلی سلامت مردم است، پرسید سرو قلیان اکسیژن از سال ۹۵ در تهران و استان‌های دیگر شروع شده است و در زمان حاضر حداقل ۸ سال از سرو و عرضه آزادانه قلیان اکسیژن می‌گذرد! آیا هنوز و بعد از ۸ سال همچنان عرضه و مصرف این قلیان در “حالت مطالعاتی” قرار دارد و نتایج مخرب و اعتیادآور آن هنوز هم برای وزارت بهداشت احراز نشده است؟!»
برخلاف ادعای مجری طرح مطالعاتی بررسی «قلیان اکسیژن» که ادعا کرده ۱۰ سال از زمان ثبت رسمی اختراع «قلیان اکسیژن» می‌گذرد، ۱۶ سال پیش در ۲۵ فروردین ۱۳۸۷ برای نخستین بار موضوع «قلیان اکسیژن» در رسانه‌های داخلی مطرح شد.
آن زمان دبیر وقت کمیته گردشگری سلامت در مراسمی ادعا کرده بود: «قلیان‌های اکسیژن که توسط نادر مظفری مخترع ایرانی ساخته شده، نه تنها ضرر ندارند بلکه برای بدن نیز مفیدند و برای سلامت بدن توصیه می‌شوند.»
سه روز پس از انتشار این خبر، رئیس وقت مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت در پاسخ به این ادعا که قلیان اکسیژن کارکرد درمانی دارد، اعلام کرده بود: «اکسیژن درمانی تنها باید زیر نظر پزشک متخصص انجام شود و کارکرد قلیان اکسیژنی به عنوان وسیله درمانی هنوز تایید نشده است.»
۳۰ فروردین همان سال دبیر کمیته گردشگری سلامت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در گفتگو با خبرگزاری فارس ادعا کرده بود: «قلیان اکسیژن به رغم اظهارات وزیر بهداشت از وزارت بهداشت تأییدیه و مجوز دارد و تأییدیه این وزارتخانه موجود و قابل ارائه است.»
به این ترتیب با اینهمه اظهارات متناقض و مبهم مقامات و مسئولان مربوطه هنوز مخاطبان و کسانی که به دود کردن این قلیان‌ها می‌پردازند نمی‌دانند که آیا آنچه مصرف می‌کنند مانند دیگر دودهایی که به عنوان «دخانیات» شناخته می‌شوند برای آنها زیان دارد یا نه!
