قرارداد نظارت و مدیریت بندر چابهار از سوی هند به مدت یک دهه در حالی میان جمهوری اسلامی و هند امضا شده که ایالات متحده نسبت به «نقض تحریم‌های ایران» به هند هشدار داده است. این قرارداد پس از مدت‌ها انتظار جمهوری اسلامی و سه بار دعوت از سوی رژیم ایران و خودداری هند امضا شده است.
مراسم امضای قرارداد مشارکت شرکت هندی «ایندیا پورتز گلوبال لیمیتد» یا IPGL در تجهیز و بهره‌برداری از پایانه‌های کانتینری و کالای عمومی بندر «شهید بهشتی» چابهار، ۲۴ اردیبهشت‌ماه برگزار شد. این قرارداد به امضای سارباناندا سونووال وزیر بنادر، کشتیرانی و آبراهه‌های هندوستان و مهرداد بذرپاش وزیر راه و شهرسازی جمهوری اسلامی رسید.
امضای این قرارداد در حالی صورت گرفته که بیش از یک دهه است هند متعهد به سرمایه‌گذاری برای توسعه بندر چابهار شده است اما طی سال‌های گذشته و به دلیل تحریم‌ها، تعهدات خود را انجام نداد.
ساعاتی پس از انتشار خبر این قراراد نیز ناصر کنعانی سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی در پاسخ به اینکه چه تضمینی وجود دارد که با توجه به تحریم‌های آمریکا، هندی‌ها به مفاد این توافق پایبند باشند گفت: «تجربه نشان داده است که کشورهایی مایل هستند که با نادیده گرفتن تحریم‌های آمریکا علیه کشورهای مستقل در چارچوب منافع مشترک همکاری خود را با این کشورها از جمله ایران در ابعاد تجاری، اقتصادی و غیره گسترش دهند و توافق ایران و هند در توسعه بندر چابهار با درک کشور هند از ماهیت تحریم‌های غیرقانونی آمریکا انجام شده است و این موضوع محدود به هند نیست.»
ناصر کنعانی افزوده که «گسترش همکاری‌های ما با کشورهای مختلف در جهان نشان می‌دهد تحریم‌های آمریکا به‌رغم محدودیت‌هایی که ایجاد می‌کند در مسیر همکاری‌های سازنده، امر بازدارنده‌ای برای کشورهایی که با حفظ استقلال سیاسی خود مسیر همکاری‌ها را با ایران دنبال می‌کنند، نیست.»
سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی همچنین مدعی شد که «هند یکی از شرکای تجاری ماست که در چارچوب منافع مشترک بدون توجه به این تحریم‌های یک‌جانبه در مسیر گسترش همکاری‌ها با ایران در حال تلاش و پیگیری است.»
دولت ایالات متحده اما بلافاصله نسبت به «نقض تحریم‌های ایران» به هند هشدار داد. ودانت پاتل سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در یک کنفرانس مطبوعاتی گفته که هیچگونه معافیت تحریمی برای هند وجود ندارد و تحریم‌ها بطور بالقوه برای همه کشورهایی که با جمهوری اسلامی معامله می‌کنند، قابل اعمال است.
سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا با تأکید بر تداوم تحریم‌های این کشور علیه جمهوری اسلامی گفت: «به دولت هند اجازه می‌دهیم در مورد اهداف سیاست خارجی خودش در قبال بندر چابهار و همچنین روابط دوجانبه خود با ایران صحبت کند. من فقط می‌گویم، از آنجا که به ایالات متحده مربوط می‌شود، تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران همچنان پای بر جاست و ما به اجرای آنها ادامه خواهیم داد.»
سخنگوی وزارت خارجه آمریکا همچنین گفت همه نهادهایی که قراردادهای تجاری با ایران را در نظر می‌گیرند «باید از خطر بالقوه‌ای که خود را در برابر آن قرار می‌دهند و خطر بالقوه تحریم‌ها آگاه باشند.»
روزنامه هندی «اکونومیک تایمز»، هند روز دوشنبه، ۲۴ اردیبهشت با انتشار خبر امضای این قرارداد اعلام کرد برای هند بندر چابهار حلقه اتصال مهم به افغانستان، آسیای مرکزی و منطقه وسیع‌تر اوراسیا است که بتواند با بندر گوادر پاکستان یا طرح چین موسوم به «ابتکار کمربند و جاده» رقابت کند.
این موضوع در کنفرانس خبری که روز دوشنبه با حضور وزیر بنادر، کشتیرانی و آبراهه‌های هندوستان و وزیر راه و شهرسازی جمهوری اسلامی برگزار شد نیز از سوی سارباناندا سونووال مورد تأکید قرار گرفت.
وزیر بنادر، کشتیرانی و آبراهه‌های هندوستان گفت: «تبادل نظر خوبی با وزیر راه و شهرسازی جمهوری اسلامی درباره کریدور شمال-جنوب و همکاری‌های حمل‌ونقل داشتیم. طبق اراده مشترک دو طرف قصد داریم بندر چابهار را با عنوان بندر ترانزیتی و انتقال کالا توسعه دهیم. این بندر می‌تواند در ارتباط هند با کشورهای محصور در خشکی خوب عمل کند. به عنوان مثال، ما ۸۵ هزار تن گندم از طریق بندر چابهار به افغانستان ارسال کردیم.»
سارباناندا سونووال همچنین گفته بود در سال ۲۰۲۲ هند یک روز را به عنوان «روز چابهار» جشن گرفت و در اکتبر ۲۰۲۳، هندوستان، میزگردی با موضوع چابهار در نشست سران همکاری‌های دریایی هند برگزار کرد که طرف ایرانی نیز حضور داشت.
توسعه بندر چابهار از ابتدا هدف هندوستان بود تا همانطور که مقامات این کشور اشاره می‌کنند موقعیت تجاری هند در دریای عمان و مسیرهای ترانزیتی این کشور را تضمین کند اما همواره با فراز و نشیب و عدم انجام تعهدات از سوی طرف هندی روبرو می‌شد.
مقامات جمهوری اسلامی نیز بجای پاسخگو کردن هند، با بذل و بخشش بی‌حساب و دادن باج به هند و «خبردرمانی» برای افکار عمومی ایران، دیپلماسی ناکارآمدی را در پیش گرفتند.
برای نخستین بار در دی‌ماه ۹۷ خبر واگذاری بندر «شهید بهشتی» چابهار به کشور هند منتشر و اعلام شد بر مبنای توافق ایران، هند و افغانستان، بندر «شهید بهشتی» چابهار ابتدا به مدت یک سال و نیم و سپس به مدت ۱۰ سال در اختیار شرکت IPGL هند خواهد بود.
جمهوری اسلامی درباره سرمایه‌گذاری هندی‌ها در بندر چابهار هم دروغ گفت!
بیش از یک سال بعد و در اسفند ۹۸ مسعود پل‌مه دبیر انجمن شرکت‌های کشتیرانی و خدمات وابسته اعلام کرد هندی‌ها حتی یک سنت از ۲۲۰ میلیون دلاری که متعهد به سرمایه‌گذاری در چابهار شدند را به ایران نیاورند.
مسعود پل‌مه توضیح داده بود که با وجود تمهیدات دولت برای احیای بندر چابهار، ما همچنان عقب هستیم، حتی یک سنت از رقم سرمایه‌گذاری ۲۲۰ میلیون دلاری هندی‌ها که وعده داده بودند، وارد چابهار نشد.
به گفته وی، از سال ۹۶ قرار بود دولت هند یک میلیون تن گندم به افغانستان بدهد اما حداکثر میزان گندمی که از چابهار ترانزیت شد ۱۸۰ هزار تن بود.
او با بیان اینکه متأسفانه ناکارآمدی مدیریت بندری در بخش خصوصی برای بندر چابهار مشکل ایجاد کرده است، افزوده بود که «پیمانکاری محلی که ارتباطات خاص دارد، بدون توانمندی علمی و مالی و در حالی که هیچ ارتباطی با شرکت‌های مرتبط ندارد و پیش از این کار نظافت ساختمان را انجام می‌داده، پیمانکار ترانزیت بندر چابهار شده است؛ همین موجب می‌شود ترانزیت‌تایم ۳ روزه به ۱۱۰ روز افزایش یابد.»
در سال‌های گذشته جمهوری اسلامی با امتیاز دادن به هند تلاش داشت این کشور را برای اجرای طرح توسعه بندر چابهای ترغیب کند. در عمل اما هند بندر چابهار را قبضه کرد بدون آنکه برای توسعه این بندر گامی بردارد.
دو سال پیش گزارشی مبنی بر درخواست تعیین داوری بین‌المللی از سوی هند را برای حل اختلافات منتشر شد. در این گزارش آمده بود که هند اجازه استفاده از شش دستگاه جرثقیل سنگین ساحلی وارد شده به بندر «بهشتی» را هم نمی‌دهد.
اینهمه در حالی بود که همچنان بذل و بخشش جمهوری اسلامی به هند، دست‌کم از سوی جریانی در درون حکومت، ادامه داشت. در امرداد ۱۴۰۱ شرکت «کیهان شیران زرین» وابسته به «بنیاد مستضعفان» به عنوان پیمانکار ایرانی طرف قرارداد هندی‌ها در بندر چابهار با امضای قراردادی عجیب، ٩٩ درصد از درآمد بندر چابهار را تا سه سال در اختیار هندی‌ها قرار داد و ایران فقط سهمی یک درصدی از این قرارداد دارد!
خبرگزاری «ایلنا» گزارش داده بود که آمارهای رسمی سازمان بنادر نشان می‌دهد که اساسا از ۱۹ ماه گذشته، اسکله «بهشتی» که به آن «بندر» هم می‌گویند، چابهار ۸۰ درصد از فعالیت‌های کانتینری و ترانزیتی خود را از دست داده بطوری که مجموع عملیات کانتینری «بندر شهید بهشتی» بین سال‌های ٢٠١٩ تا ٢٠٢٠ که هنوز پیمانکار کیهان شیران زرین وارد بندر نشده بود از ۴٨۴۶ تی ئی یو به ٨٣٠۶ تی ئی یو رسیده یعنی رشد حدود ٧٠ درصد داشته اما در سال‌های ٢٠٢٠ تا ٢٠٢١ علمیات کانتینری با افت ٨٠ درصد به ١۴۵٠ تی ئی یو کاهش پیدا کرده است. البته همین میزان عملیات مربوط می‌شود به تخلیه کالاهای اساسی وارداتی و بارگیری مواد معدنی و ساختمانی صادراتی محدود شده که عملا ارتباطی با بازاریابی و بازارسازی طرف هندی ندارد و ترافیک فعلی کشتی و کالا در اسکله «بهشتی» صرفا مرهون تصمیم دولت ایران در راستای ایفای مسئولیت اجتماعی در خصوص توسعه محور شرق است.
«کیهان لندن» در گزارشی این قرارداد را در راستای «ایرانفروشی» جمهوری اسلامی ارزیابی کرده و نوشته بود بیش از ۴۳ ماه از واگذاری راهبری اسکله «بهشتی» بندر چابهار به شرکت هندی «ایندیا پورتز گلوبال لیمیتد» یا IPGL می‌گذرد و در حال حاضر این بندر بر اساس اهدافی که تعیین شده، بجای آنکه تبدیل به قطبی جدید برای ترانزیت کالا و کانتینر بین هند، افغانستان و آسیای میانه و روسیه شود، به محلی برای کسب درآمد هند از تخلیه کالاهای اساسی و بارگیری مواد معدنی و ساختمانی تبدیل شده است.
این گزارش افزوده بود پیشتر نیز زمزمه‌هایی از تخلفات سازمان بنادر و دریانوردی در بندر چابهار برای انتخاب شرکت پیمانکار ایرانی منتشر شده بود که نشان می‌داد در این مورد هم رانت‌های حکومتی منافع کشور را به بازی گرفته‌اند. شرکت «کیهان شیران زرین» وابسته به بنیاد مستضعفان شرکتی است که از سوی سازمان بنادر و دریانوردی به عنوان پیمانکار ایرانی منتخب شرکت هندی ایندیا پورتز گلوبال لیمیتد در بندر چابهار معرفی شد.
بر اساس این گزارش پس از همکاری شرکت «کیهان شیران زرین» به عنوان پیمانکار ایرانی طرف قرارداد هندی‌ها، آمار عملکردی اسکله «بهشتی» در چرخه مبادلات تجاری بین المللی و ترانزیت کالا و کانتینر تا ۸۰ درصد سقوط کرد و حتی محمولات گندم اهدایی دولت هند به مردم افغانستان که پیشتر از اسکله «بهشتی» بندر چابهار منتقل می‌شدند، از طریق خاک پاکستان به افغانستان می‌رسند.
