حضور موفق سینماگران ایرانی در جشنواره کن

احمد رأفت – بدون شک ستاره هفتاد و هفتمین جشنواره سینمائی کن، محمد رسول‌اف کارگردان شناخته‌شده ایرانی است که اخیرا به صورت غیرقانونی از ایران خارج شد تا در اکران تازه‌ترین فیلم‌اش «دانه انجیر معابد» که بدون مجوز و رعایت قوانین سانسور جمهوری اسلامی ساخته شده است، حضور پیدا کند. در جریان اکران این فیلم در روز جمعه ۴ خرداد، محمد رسول‌اف توانست رکورد تشویق در پایان اکران مهم‌ترین جشنواره سینمائی جهان را به نام خود ثبت کند. بلافاصله پس از اکران «دانه انجیر معابد» در حضور این کارگردان، برخی عوامل فیلم و گلشیفته فراهانی که به عنوان میهمان ویژه حضور داشت، حاضرین در سالن ایستاده و به مدت ۱۳ دقیقه برای او کف زدند. امری بی‌سابقه در ۷۷ دوره برگزاری این جشنواره سینمائی.

روزنامه‌نگاران و منتقدینی که در این شهر ساحلی فرانسه حضور دارند، باور دارند که محمد رسول‌اف کن را دست خالی ترک نخواهد کرد و البته بسیاری او را کاندیدای اصلی دریافت نخل طلائی جایزه اصلی و پراعتبار این جشنواره می‌دانند.

رسول‌اف در مراسم فرش قرمز قبل از اکران فیلم همراه با دخترش باران، گلشیفته فراهانی و دختران جوان بازیگر «دانه انجیر معابد» حضور پیدا کرد. این کارگردان و گلشیفته فراهانی هنگام عبوراز فرش قرمز عکس‌های دو بازیگر دیگر فیلم، سهیلا گلستان و میثاق زارع را که نتوانسته بودند ایران را برای حضور در کن ترک کنند در دست داشتند.

محمد رسول‌اف اخیر به ۸ سال زندان محکوم شده است. به گفته بابک پاک‌نیا وکیل محمد رسول‌اف، این کارگردان ۵۱ ساله به دلیل اظهارات انتقادی علیه مقامات جمهوری اسلامی، امضای بیانیه «تفنگت را زمین بگذار» در ابراز همدردی با مردم آبادان پس از فاجعه فرو ریختن برج متروپل و همچنین ساختن چند فیلم بدون دریافت مجوز و به صورت زیرزمینی به ۸ سال زندان، شلاق، جزای نقدی و ضبط مال محکوم شده است.

«دانه انجیر معابد» روایتی از اوضاع کنونی جامعه ایران است. اینبار محمد رسول‌اف از زاویه زندگی یک بازپرس سرسپرده حکومت به وضعیت حاکم بر ایران نگاه می‌کند. این فیلم داستان مردی به نام «ایمان» است که بیش از دو دهه در خدمت نظام است و به دلیل خدماتش به مقام بازپرس دادگاه انقلاب و زندگی مرفهی رسیده است. آغاز کار «ایمان» در این منصب جدید مصادف می‌شود با جنبش «زن، زندگی، آزادی»، اعتراضات و سرکوب مردم. «ایمان» همسر و دو دختر ۱۷ و ۲۱ ساله دارد و محور فیلم رابطه این سرسپرده نظام با این سه زن است.  زخمی شدن یکی از دوستان نزدیک «رضوان»، دختر بزرگتر «ایمان»، در جریان اعتراضات خیابانی، خشونت آن روزها را وارد خانه این خانواده می‌کند.

داستان با ناپدید شدن اسلحه‌ای که «ایمان» در این مقام جدید برای حفاظت از خود دریافت کرده، همزمان با خیزش «زن، زندگی، آزادی» قدم به مرحله جدیدی می‌گذارد. کارگردان اسلحه کمری «ایمان» را نماد قدرت می‌داند، قدرتی که با ناپدید شدن اسلحه در خانه زیر سوال قرار گرفته و مرد برای یافتن آن دست به هر کاری، از جمله بازجوئی از همسرش «نجمه» و فرزندانش «ثنا» و «رضوان» می‌زند. در ادامه فیلم بیننده به این برداشت می‌رسد که این اسلحه قدرت کارآئی خود را از دست داده است. اگرچه در فیلم «ایمان» هرگز در محل کار و ضمن بازجوئی از قربانیان سرکوب دیده نمی‌شود، ولی آنچه در چهاردیواری این خانه می‌گذرد به خوبی نشان‌دهنده رفتار این بازجو با دختران و زنان معترض است.

این داستان می‌توانست دیالوگ‌هائی شعاری داشته باشد، ولی محمد رسول‌اف هوشمندانه وارد این بازی نشده است و تلاش می‌کند بیننده را به نتیجه‌ای که در نظر دارد، و آنهم نشان دادن چهره کریه این نظام و دستگاه سرکوب آن است، برساند. محمد رسول‌اف در دو فیلم قبلی («لِرد» و «شیطان وجود ندارد») نیز با همین سبک بیننده را درگیر جزئیاتی ‌می‌کند که ماهیت رژیم را به خوبی به بیننده منتقل می‌سازد. تصاویر واقعی خیابان‌ها و جنبش «زن، زندگی، آزادی» نیز از طریق تلفن‌‌های همراه دخترانش به این خانه وارد می‌شوند.

محمد رسول‌اف در کن گفت در «چند سال گذشته بارها مورد بازجوئی قرار گرفتم، به دادگاه رفتم و در زندان با بازجویانی آشنا شدم» که شباهت زیادی به «ایمان» فیلم دارند. او در همین رابطه می‌افزاید «برای من این پرسش در مورد افرادی که به این سیستم کمک می‌کنند مطرح شد که طرز فکر آنها چیست؟ و آنها چگونه انسان‌هائی هستند؟» محمد رسول‌اف از این تجربه به این نتیجه می‌رسد که ساختار قضائی جمهوری اسلامی فاسد و سرکوبگر است و «دانه انجیر معابد» دقیقا با هدف نشان دادن این واقعیت ساخته شده است.

دوشنبه ۳۱ اردیبهشت نیز در بخش رقابتی هفتاد و هفتمین جشنواره کن فیلم دیگری از یک کارگردان ایرانی اکران شد. علی عباسی با فیلم «کارآموز» برای سومین بار در این جشنواره حضور پیدا می‌کند. در سال ۲۰۱۸ میلادی علی عباسی با دومین فیلم داستانی‌اش «مرز» در «نوعی نگاه» حضور داشت و توانست جایزه این بخش را از آن خود سازد. این فیلم در همان سال سوئد را در بخش فیلم‌های غیرانگلیسی‌زبان اسکار نمایندگی کرد. در سال ۲۰۲۲ این کارگردان ایرانی- دانمارکی با «عنکبوت مقدس» در بخش رقابتی کن حضور پیدا کرد و زر امیرابراهیمی که نقش اصلی آنرا به عهده داشت، جایزه بهترین هنرپیشه زن را دریافت کرد.

امسال علی عباسی با فیلم جنجالی «کارآموز» به کن آمده است. این فیلم زندگی دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری سابق آمریکا در جوانی و در دهه ۱۹۷۰ را به تصویر می‌کشد. برخی از صحنه‌های فیلم جنجالی است، از جمله صحنه تجاوز جنسی دونالد ترامپ به همسر سابق خود ایوانا. ایوانا در سال ۱۹۸۹ میلادی در اظهارنامه طلاق خود به این موضوع اشاره کرده بود، اما بعدها گفت که منظورش تجاوز جنسی واقعی نبوده بلکه احساس کرده که ترامپ به او تعرض کرده است. ایوانا ترامپ در سال ۲۰۲۲ درگذشت.

فیلم‌های محمد رسول‌اف و علی عباسی در بخش رقابتی جشنواره کن

استیون چونگ سخنگوی ستاد انتخاباتی دونالد ترامپ در بیانیه‌ای که روز سه‌شنبه اول خرداد منتشر شد، گفت «برای رسیدگی به دروغ‌های آشکار افرادی که وانمود می‌کنند فیلمساز هستند» از آنها برای این فیلم شکایت خواهد شد. استیون چونگ محتوای این فیلم را «زباله‌های تخیلی ناب» نامید که مربوط به دروغ‌هایی است که سال‌ها پیش مطرح شده بود. گابریل شرمن که نویسنده فیلمنامه «کارآموز» است، ادعامی‌کند که از رویدادهای واقعی الهام گرفته و هدف به تصویر کشیدن روابط ترامپ با روی کوهن، وکیلی که او را تبدیل به یک تاجر موفق و سپس یک سیاستمدار کرد، بوده است. گابریل شرمن روزنامه‌نگاری است که برای هفته‌نامه بریتانیائی «آبزرور» کار می‌کند و در گذشته بارها با دونالد ترامپ نیز مصاحبه کرده است.

علی عباسی در گفتگوئی با خبرگزاری فرانسه می‌گوید «تیم حقوقی دونالد ترامپ قبل از شکایت باید این فیلم را تماشا کند. به نظرم لزوما این فیلمی نیست که خود او از آن بدش بیاید. به نظرم رئیس جمهور سابق را غافلگیر خواهد کرد.» این کارگردان ایرانی- دانمارکی در همین رابطه می‌افزاید که شکایت احتمالی می‌تواند برای فیلم تبلیغات بزرگی باشد. این فیلم قرار است قبل از انتخابات آینده‌ی آمریکا در نوامبر ۲۰۲۴ برای تعیین رئیس جمهوری جدید در این کشور اکران شود.

در یکی از بخش‌هائی که به با نام «گوشه کوتاه» به فیلم‌های کوتاه اختصاص دارد نیز فیلمی به زبان ترکی آذری که در تبریز فیلمبرداری شده با عنوان «سایز متوسط» حضور دارد. این فیلم داستان زنی است که در موقعیتی بحرانی به یک تاکسی پناه می‌برد. کارگردان «سایز متوسط» جوانی به نام آرمان باقری است.

برای دومین سال «کانون فیلمسازان مستقل ایرانی» (IIFM) نیز در بخش بازار جشنواره کن غرفه‌ای را برای حمایت از سینمای مستقل ایرانی برپا کرده است. امسال ۴ فیلم در این غرفه برای تهیه‌کنندگان و پخش‌کنندگان اکران شدند: یک فیلم داستانی بلند و سه فیلم کوتاه، که یکی از این فیلم‌های کوتاه با عنوان «متهم اظهار پشیمانی نکرد» در ایران و بدون مجوز تولید شده است. نام کارگردان و دیگر عوامل فیلم نیز جهت تضمین امنیت آنها اعلام نشده‌ است. عنوان این فیلم جمله‌ای از یلدا آقافضلی هنرمند و معترض ۱۹ ساله ایرانی است که در جریان خیزش ۱۴۰۱ در ۴ آبان در حوالی خیابان «انقلاب» تهران بازداشت، در ۱۵ آبان آزاد و در ۲۰ آبان درگذشت. این فیلم کوتاه داستان بازداشت و آزادی یک معترض و فشارهای بر او پس از آزادی است.

«بدن» به کارگردانی اشکان احمدی و «جیب‌هایتان را خالی کنید» به کارگردانی تارا آغداشلو نیز دو فیلم کوتاه دیگر هستند که در بازار کن توسط «کانون فیلمسازان مستقل ایرانی» معرفی شده‌ و هر دو در کانادا ساخته شده‌اند. فیلم داستانی و بلند «ژرفنای شب» نیز که کاری از فرهاد ویلکیجی است در همین بازار اکران شد. «بدن» داستان تلاش‌های دختری به نام مهسا ( در بزرگداشت مهسا ژینا امینی) در کانادا است که برای آزادی برادرش مجید (به یاد مجیدرضا رهنورد)  در ایران در جریان اعتراض‌های سال ۱۴۰۱ بازداشت شده است، فعالیت می‌کند. اشکان احمدی می‌گوید این فیلم ادای دِینی است به مبارزات مردم در ایران و حمایت‌های ایرانیان خارج که تلاش کردند صدای هموطنان‌شان در داخل باشند.

«جیب‌هایتان را خالی کنید» نگاهی است به بازرسی‌های امنیتی در فرودگاه‌های ایران و رفتار غیرعادی پاسداران با مسافرانی که قصد خروج از کشور را دارند. «ژرفنای شب» داستان یک نویسنده، با نقش‌آفرینی علی مصفا است که در مقابل فشارها و سانسور ایستادگی می‌کند و بهای سختی همراه با خانواده‌اش برای این ایستادگی می‌پردازد.  فرهاد ویلکیجی می‌گوید حذف کسانی که به آزادی بیان اعتقاد دارند و برای آن مبارزه می‌کنند، از ویژگی‌های نظام‌های توتالیتر و نه فقط جمهوری اسلامی است.

‌