تبدیل جنگ نیابتی به جنگ مستقیم در سوریه می‌تواند به مقابله روسیه و غرب بیانجامد.
ژنرال احمد العسیری سخنگوی ارتش عربستان روز پانزده بهمن اعلام داشت ریاض آماده اعزام نیروی زمینی به سوریه تحت فرماندهی نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا است. انور قرقاش، وزیر مشاور امارت، دو روز بعد طی یک کنفرانس خبری در ابوظبی ضمن اعلام آمادگی کشور خود برای اعزام نیروی زمینی به سوریه آن را مشروط به رهبری آمریکا در عملیات زمینی ساخت. شیخ فواز سفیر بحرین در بریتانیا نیز از اعزام نیروی زمینی کشور خود به سوریه ومشارکت با عربستان در این زمینه خبر داد. اشتون کارتر، وزیر دفاع آمریکا، از اعلام آمادگی عربستان و متحدینش برای اعزام نیروی زمینی به سوریه استقبال کرد.
همزمان در تهران به دنبال اعلام آمادگی مشروط عربستان برای اعزام نیروی زمینی به سوریه محمد علی جعفری فرمانده سپاه پاسداران و همچنین علی شمخانی دبیر شورای امنیت جمهوری اسلامی واکنش نشان دادند. محمد علی جعفری گفت: «رژیم آل سعود و متحدینش جرات این کار را ندارند و اگر چنین کنند تیر خلاص به خود زده‌اند». علی شمخانی نیز با بیان اینکه «اعزام نیروی زمینی خارجی به سوریه بدون رضایت و در خواست دولت قانونی آن کشور مداخله گرانه وخطرناک است و تبعات امنیتی غیر قابل محاسبه برای تمام کشورهای منطقه و اروپا خواهد داشت»، خشم جمهوری اسلامی از این اقدام را بروز داد. البته مشخص نیست به چه دلیل حضور روسیه و ایران در جنگ داخلی سوریه دخالت خارجی به حساب نمی‌آید. محمد علی جعفری فرمانده سپاه پاسداران در پاسخ به این ابهام می گوید: «آنهائی که جنگ سوریه را امر داخلی این کشور می‌دانند و حضور ما در این جنگ را زیر سوال می‌برند بسیار ساده اندیش‌اند».
مداخله در کشورهای منطقه برای حفظ امنیت در ایران
حجت‌الاسلام حسن روحانی، رئیس جمهوری اسلامی ایران، در کنار مواضع صلح‌جویانه‌ی وزیر امور خارجه‌اش، محمد جواد ظریف، در رابطه با عربستان سعودی، نتوانست نگرانی خود را از این تصمیم پادشاهی سعودی و متحدینش بیان نکند. او در عین حال حضور در سوریه را به حفظ امنیت در ایران مرتبط می‌داند. روحانی در مراسم اعطاء نشان به مذاکره کنندگان اتمی ضمن تائید حضور نیروهای ایرانی در سوریه گفت: «اگر سربازان رشید ما در بغداد، سامرا، فلوجه، تکریت و رمادی ایستادگی نمی‌کردند و همچنین اگر در دمشق و حلب به ملت سوریه کمک نمی‌کردند امروز امنیتی نداشتیم که بتوانیم به این خوبی مذاکره کنیم.» اشاره روحانی به نیروهای زمینی ایران است که با عنوان «سپاه بین المللی مدافعان حرم» طی دو سال گذشته مستقیماً در جنگ داخلی سوریه در گیر بوده و تلفات قابل ملاحظه‌ای نیز متحمل شده‌اند.
البته حضور ایران به «سپاه بین المللی مدافعان حرم» و «مستشاران» سپاهی خلاصه نمی شود. گروه‌های تحت حمایت رژیم ایران در سوریه شامل حزب‌الله لبنان با نیرویی بین ۵ تا ۱۰ هزار نفر، «گردان ابوالفضل عباس» با حدود ۳۰۰۰ شیعی عراقی که در اطراف دمشق مستقر شده‌اند، حزب‌الله سوریه که با استفاده از الگوی شبه نظامیان لبنان تجهیز شده‌اند، «گردان فاطمیون» مرکب از افغان‌ها که گفته می‌شود شمار آنها اخیراً به بیش از ۲۵۰۰ تن افزایش یافته، گروه پاکستانی‌های شیعه موسوم به «زینبیون»، و «لواء ذوالفقار» مرکب از دیگر گروهای شیعه عراقی نیز می‌شود.
تنها در اولین روزهای ماه فوریه حداقل ۴۰ «مستشار» ایرانی در درگیری‌های حلب جان خود را از دست دادند در حالی که تلفات نیروهای غیر ایرانی تحت حمایت جمهوری اسلامی مشخص نیست. تلفاتی که با گسترش درگیری‌ها و ورود نیروهای جدید روسیه به صحنه‌ی جنگ می‌توانند به صورت قابل ملاحظه‌ای افزایش پیدا کنند. البته باید در نظر داشت که از منظر صرفا نظامی، نیروهای زمینی جمهوری اسلامی از تجربه عمایاتی بیشتری در مقابسه با نیروهای زمینی پادشاهی سعودی و متحدینش در خلیج فارس برخوردارند.
مداخله در کشورهای منطقه برای حفظ امنیت عربستان
نیروهای زمینی پادشاهی سعودی در عین برخورداری از تجهیزات بسیار پیشرفته، تقریبا از تجربه جنگی اندکی برخوردار هستند. در جریان حمله عراق در سال ۱۹۹۰ به کویت، بخشی از مناطق مرزی مشترک عربستان نیز مورد هجوم نیروهای عراقی قرار گرفت و نیروهای مسلح ریاض عملاً بدون مقاومت در برابر نیروهای بغداد عقب نشستند و منتظر نیروهای آمریکایی ماندند.
به دنبال شدت گرفتن اعتراضات داخلی بحرین و به منظور حمایت از حکومت اقلیت سنی و خانواده آل خلیفه، در پانزده مارس سال ۲۰۱۱، هزار نیروی نظامی عربستان و پانصد نیروی امارات به منامه پایتخت آن کشور اعزام شدند. این نیروها که تدریجاً شمار آنها به ۵۰۰۰ نفر افزایش یافت هرگز در یک برخورد نظامی جدی درگیر نبوده و بیشتر به عنوان نیروی ذخیره و یا پشتیبانی مورد استفاده قرار گرفته‌اند. طی عملیات نظامی نه چندان موفق که در ۲۵ ماه مارس سال ۲۰۱۵ به بهانه دفاع از دولت منصور هادی رییس جمهور پیشین یمن و علیه حوثی‌ها آغاز شد نیروهای سعودی به صحنه جنگ تازه‌ای داخل شدند. با وجود دخالت گسترده نیروی هوایی پادشاهی سعودی، و کشورهای عضو اتحادیه همکاری‌های خلیج فارس، در جنگ یمن، نیروی زمینی عربستان تا کنون مشارکت محدودی در جنگ داشته و در مجموع مداخله عربستان در یمن از لحاظ نظامی تا کنون موفقیت آنچنانی نداشته است.
شاید به دلیل همین کم تجربگی نیروهای زمینی پادشاهی سعودی است که حسین سلامی، جانشین فرمانده کل سپاه پاسداران، معتقد است که پادشاهی سعودی «توان نظامی برای ایجاد تغییر در وضعیت کنونی سوریه را ندارد». سلامی در یک برنامه تلویزیونی جمهوری اسلامی حضور سپاه در سوریه و عراق را «بخشی از سیاست های راهبردی جمهوری اسلامی» دانست و افزود «موضع ما در سوریه و عراق صرفا امنیتی نیست و منافع راهبردی و ارتقا تراز جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک قدرت بزرگ منطقه‌ای واقعیت‌هائی است که در دستور کار ما قرار دارد». حسین سلامی عملیات نظامی مشترک روسیه- سوریه- ایران در حلب را پیامی قاطع به مذاکره کنندگان صلح در ژنو دانست و گفت «این عملیات تاثیر بسیاری در معادلات منطقه‌ای داشته و خواهد داشت.»
سوریه، کشور بدون امنیت
البته هزینه های انسانی بمباران حلب که ده‌ها هزار نفر ار ساکنین این شهر را راهی مرزهای بین سوریه و ترکیه کرد، در این معادلات نقشی ندارند، آنچنان که قربانیان این جنگ ۵ ساله هرگز مورد نظر قرار نگرفتند. مرکز پژوهش‌های سیاسی سوریه در آخرین گزارش خود صحبت از تقریبا ۵۰۰ هزار کشته در ۵ سال گذشته می کند. ۴۰۰ هزار نفر قربانی مستقیم درگیری‌ها و ۷۰ هزار نفر نیز که در اثر کمبود آب، مواد غذائی و دارو جان خود را از دست داده‌اند. بر اساس گزارش همین نهاد که با کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل همکاری دارد، یک میلیون و ۹۰۰ هزار سوری نیز در این ۵ سال مجروح شدند که با احتساب کشته‌شدگان، ۱۱.۵ درصد از کل جمعیت سوریه را تشکیل می دهند. مرکز پژوهش‌های سیاسی سوریه در این گزارش خسارت‌های وارد شده به این کشور در پیامد جنگ ۵ ساله را ۲۵۵ میلیارد دلار برآورد کرده است. در این ۵ سال ۴۵ درصد از ساکنان سوریه مجبور به ترک شهر و کاشانه‌ی خود شده‌اند. شمار کسانی که در خارج از مرزهای سوریه به دنبال سرپناهی هستند از مرز ۴ میلیون نفر گذر کرده است. شمار آوارگان داخلی نیز بیش از ۶.۶ میلیون نفر تخمین زده می‌شود.
تبدیل جنگ نیابتی به جنگ مستقیم
در این چنین صحنه‌ای ورود نیروهای جدیدی به جنگ نه تنها می‌تواند هزینه‌های انسانی را افزایش دهد، بلکه باعث دگرگونی‌های خطرناکی در منطقه خواهد شد. جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی سعودی سال‌هاست که در کشورهائی مثل لبنان، بحرین، عراق، یمن و از سال ۲۰۱۱ در سوریه درگیر جنگی نیابتی هستند. با ورود مستقیم پادشاهی سعودی به جنگ در سوریه، برای اولین بار نیروهای تهران و ریاض مستقیم روبروی هم قرار می‌گیرند. ورود ترکیه به این جنگ نیز بر شدت بحران خواهد افزود و تعادل شکننده‌ی کنونی را به هم خواهد زد. با ورود ترکیه و پادشاهی سعودی به جنگ سوریه، با توجه به حضور ترکیه در پیمان آتلانتیک شمالی یا ناتو و اتحاد استراتژیک پادشاهی سعودی با برخی از دولت‌های غربی چون بریتانیا و آمریکا، عملا دامنه این جنگ وسیع‌تر خواهد شد.
حضور نظامی مستقیم روسیه در صورتی که حملات جنگنده‌های این کشور نیروهای زمینی متحدین غرب چون پادشاهی سعودی و یا ترکیه را هدف گیرند باعث خواهد شد که جنگ داخلی سوریه ابعادی بین‌المللی پیدا کند و به رودرروئی مستقیم روسیه با آمریکا و یا ناتو بیانجامد. از هم اکنون برخی تحلیل‌گران سیاسی، جنگ سوریه را پیش درآمد جنگ جهانی سوم در ابعادی ویرانگر می‌دانند. در همین رابطه باید ورود البته فعلا سیاسی و نه نظامی، دیگر بازیگر مهم منطقه، یعنی اسرائیل را نیز نادیده نگرفت. در جریان آخرین کنفرانس امنیتی مونیخ، در مقابل چشمان بهت‌زده حاضرین، وزیر دفاع اسرائیل موشه یعلون، دست مهم‌ترین مقام امنیتی پادشاهی سعودی، ترکی بن فیصل ال سعود را فشرد. پوشیده نیست که این تنها اعراب و اسراییل نیستند که در مقابل بلندپروازی‌های رژیم ایران، خود را به یکدیگر نزدیک احساس می‌کنند. هم زمان، یک مقام ترکیه نیز به خبرگزاری رویترز گفت دو کشور ترکیه و اسراییل به دست‌یابی به یک توافق «در تمام زمینه‌ها» نزدیک می‌شوند. دو کشور در ماه‌های اخیر بر تلاش‌های خود برای ترمیم روابط دو جانبه که بر اثر حمله کماندوهای اسراییلی به کشتی «ماوی مرمره» در سال ۲۰۱۰ رو به تیرگی گذاشته بود افزوده‌اند.
در عین حال، وزیر انرژی اسرائیل، یووال اشتاینیتز پیروزی احتمالی اسد بر مخالفانش را «هم‌مرز شدن ایران با اسرائیل» می‌داند و از این مساله به عنوان «خطری به مراتب نگران کننده‌تر از هم‌مرز شدن با داعش» نام می‌برد. یووال اشتاینیتز می‌گوید «ترکیه و قبرس هم شدیدا نگران حضور جمهوری اسلامی در سوریه و هجوم‌اش به آب‌های مدیترانه هستند».
آنچه اسرائیل را در این هفته‌ها به پادشاهی سعودی و ترکیه‌ی رجب طیب اردوغان نزدیک ساخته است، یک دشمن مشترک به نام جمهوری اسلامی است. اگرچه بعید به نظر می‌آید که اسرائیل مستقیم درگیر بحران سوریه شود، ولی همکاری‌اش با پادشاهی سعودی و ترکیه در زمینه تبادل اطلاعات نظامی و امنیتی از مدت‌ها پیش آغاز شده است.
جنگ نفت
دامنه جنگ جمهوری اسلامی و پادشاهی سعودی به دنیای نفت هم کشیده شده است. جنگی که تنها به بهای بشکه نفت خلاصه نمی‌شود. در این روزها که جمهوری اسلامی در صدد افزایش صادرات نفت به کشورهای اروپائی است، پادشاهی سعودی و متحدینش تلاش‌های خود را جهت اخلال در فروش نفت ایران گسترش داده‌اند.
خبرگزاری رویترز می‌نویسد برخی از شرکت‌های بیمه از ورود نفت‌کش‌هائی که نفت ایران را انتقال می‌دهند به بنادر پادشاهی سعودی و بحرین ممانعت می‌کنند. شرکت بیمه نروژی گارد اعلام کرده است بحرین حتی به کشتی‌هائی که بنادر ایرانی یکی از سه آخرین بندری باشند که در آن توقف کرده‌اند اجازه ورود به آب‌های خود را نمی‌دهد.
در چنین شرایطی، ایران و جمهوری اسلامی درگیر انتخابات دو مجلسی هستند که قرار است به زودی در هفتم اسفندماه برگزار شود. یکی، مجلسی که سرنوشت رهبری آینده‌ی رژیم را در دست خواهد داشت و دیگری، مجلسی که سرنوشت دولت روحانی به آن وابسته است. همه‌ی اینها را آنچه در سوریه در حال روی دادن است می‌تواند از معادلات عادی خارج کند.
