بحران کمبود آب در ایران به مرحله‌ای تازه وارد شده و همزمان با پیش‌بینی تشدید بی‌سابقه خشکسالی در پاییز ۱۴۰۳، دولت حتی از تأمین آب لوله‌کشی نیز ناتوان است و شهروندان در چند شهر با مشکل قطع آب روبرو هستند.
قطع هفت ساعته آب در شهر اصفهان طی روز گذشته هشدار جدی دیگری در زمینه کمبود منابع آبی کشور بود. روزنامه «شرق» گزارش داده که تانکرهای آب که به عنوان راه حل موقت برای رفع نیازهای فوری مردم اعزام شده بودند، نتوانستند بطور کامل پاسخگوی نیاز شهروندان باشند.
علی اکبری کارشناس منابع آب در گفتگو با شرق، «تأخیر در بهره‌برداری از سامانه‌های جدید»، «برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب» و «افزایش کم‌سابقه دمای هوا» را از جمله دلایل بحران آب در اصفهان دانسته است.
برخی محلات اصفهان
هفت ساعت بدون آب!بحران آب در اصفهان به مرحله‌ی نگران‌کننده رسیده بطوری که برخی محلات این شهر با قطع هفت ساعته آب مواجه شده‌اند. این بحران که به تازگی به منازل مسکونی نیز کشیده شده، موجب نگرانی و نارضایتی گسترده در میان شهروندان شده است.
طبق گزارش روزنامه… pic.twitter.com/hoZFwwH8nB— KayhanLondon کیهان لندن (@KayhanLondon) August 13, 2024
سه‌شنبه ۲۳ امردادماه علیرضا مطهری‌نژاد رئیس اداره آب و فاضلاب شاهرود نیز با اشاره به رسیدن حجم مخازن تأمین آب به پنج‌هزار مترمکعب و وضعیت قرمز تأکید کرد که «صرفه‌جویی در مصرف آب برای عبور از بحران کم‌آبی و پیک مصرف ضروری است.»
او گفته منابع آبی شاهرود از چاه‌های عمیق تأمین می‌شود و در حال حاضر سطح آب در این چاه‌ها نیز با کاهش شدید مواجه است.
در چند شهر دیگر ایران از جمله زاهدان مرکز استان سیستان و بلوچستان، باخرز در استان «خراسان رضوی» و کرمانشاه نیز گزارش‌هایی درباره قطع آب طی روزهای گذشته منتشر شده است.
بهلول علیجانی بنیانگذار «آب و هواشناسی سینوپتیک» در ایران نیز گفته که علت اصلی افزایش دما در ایران را باید در عواملی مانند تخریب محیط زیست، حذف پوشش گیاهی، مصرف سوخت‌های فسیلی و اسراف در حوزه انرژی دنبال کرد که بررسی‌ها نشان می‌دهد هر سال نسبت به سال قبل وضعیت بدتری به ثبت می‌رسد.
بهلول علیجانی هشدار داده که «مدیران اجرایی کشور باید بدانند که تغییرات اقلیمی و گرمایش در صورت بی‌توجهی، عواقب خطرناکی را متوجه کشور می‌کند و به صورت کلی به نظر من پدیده تغییرات از حملات نظامی و بحران‌های سیاسی به مراتب خطرناک‌تر است.»
پیش از این خشکسالی بخش کشاورزی را نشانه گرفته بود اما اکنون قطع طولانی آب در چند شهر کشور، زنگ خطر جدی‌تری را در زمینه کمبود منابع آبی به صدا درآورده است.
پژوهشگران دانشگاه اصفهان می‌گویند اقتصاد بیش از ۹۷ درصد از کشاورزان کشور در شرایط خشکسالی تحت تأثیر مستقیم قرار می‌گیرد.
محمد نیک سیرت، کارشناس بحران، به عدم پرداخت خسارات مالی کشاورزان پس از خشکسالی اشاره کرده و معتقد است که اگر دولت در برآورد خسارات اقتصادی خشکسالی دقت کرده و جبران مالی را در اسرع وقت انجام دهد، معیشت کشاورزان حفظ خواهد شد.
رضا نیکزاد مدیرکل امور عشایر شمال استان کرمان هم روز گذشته اعلام کرد ۸۰ درصد مراتع استان به دلیل خشکسالی از بین رفته و منابع آبی و معیشت عشایر نیز به شدت تحت تاثیر قرار دارد.
جواد دهنوی کارشناس کشاورزی می‌گوید که مدیریت پس از بحران در مواجه با خشکسالی کفایت نمی‌کند و باید پیش از وقوع با تطبیق مدل‌های مدیریت آب و اقلیم، اثر خشکسالی را کاهش دهیم تا خسارات به کشاورزان به حداقل برسد.
شمارش معکوس برای مرگ دریاچه ارومیه؛ نابودی بزرگترین دریاچه کشور حاصل تباهکاری و ناکارآمدی
خشکسالی و کمبود منابع آب در ایران همراه با حوزه کشاورزی، امنیت غذایی را نیز تحت تأثیر قرار داده است. این در حالیست که به تازگی خبرهایی درباره خشکسالی کم‌سابقه دیگری در پاییز امسال منتشر شده است.
بر اساس پیش‌بینی سامانه‌های جهانی هواشناسی، گستره ایران به احتمال ۵۰ تا ۷۰ درصد در پاییز سال ۱۴۰۳ خشکسالی و کاهش چشمگیر بارندگی را تجربه می‌کنند.
بر این اساس یک سوم از بارندگی سالانه ایران در فصل پاییز رقم می‌خورد و خشکسالی در این فصل به معنای کاهش ۱۰۰ میلیارد متر مکعبی آب ورودی کشور است.
صادق ضیائیان رئیس مرکز ملی پیش بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوای سازمان هواشناسی در واکنش به این خبر به خبرگزاری «ایرنا» گفته « بارش‌های کمتر از نرمال در اغلب مناطق کشور در پاییز امسال پیش‌بینی می‌شود» اما این خبر را تأیید نکرده است.
صادق ضیائیان افزوده که ««دقت این پیش‌بینی‌ها بالا نیست و در بهترین حالت احتمال وقوع آنها حدود ۶۰ درصد است. مطابق آنچه نقشه‌های هواشناسی نشان می‌دهد، بارش‌ها در پاییز امسال گرایش به کمتر از نرمال دارد و کمتر از میانگین بارش بلندمدت ۳۰ ساله خواهد بود. هرچند در مناطق مختلف کشور متفاوت خواهد بود.»
در گزارشی که به تازگی در مجله علمی «نیچر» منتشر شده آمده پدیده خالی‌شدن سریع سفره‌های آب زیرزمینی در سراسر جهان رخ داده و نرخ‌های اُفت تراز آب زیرزمینی در دهه‌های اخیر شتاب گرفته است، به گونه‌ای که در برخی مناطق، سالانه ۵۰ سانتی‌متر یا بیشتر اُفت می‌کند.
این گزارش افزوده با وجود این روند، نمونه‌های بسیاری را می‌توان نشان داد که اقدامات سنجیده توانسته است به روند کاهش منابع آب زیرزمینی پایان دهد. این نتایج نشان می‌دهد که جوامع، لزوماً محکوم به خالی‌شدن منابع آب زیرزمینی خود نیستند و با اقدامات به‌موقع، می‌توانند این منبع مهم را احیاء کنند.
درباره ایران اُفت تراز آب زیرزمینی از سال ۲۰۰۰ در بسیاری از مناطق افزایش یافته بطوری که در مناطق خشک با زراعت و آبیاری شدید، تراز آب زیرزمینی بیش از پنج متر در سال کاهش می‌یابد.
توسعۀ منابع جایگزین جدید مانند رودخانه‌های محلی، درپیش‌گرفتن سیاست‌های کاهش تقاضا از منابع آب زیرزمینی و پرکردن هدفمند سفره‌های زیرزمینی با آب سطحی» راهکارهای ارائه شده برای پر شدن سفره‌های زیرزمینی آب هستند.
خشکسالی در ایران؛ مهاجرت به علت خشکسالی از اصفهان به شمال کشور
بطور کلی جمهوری اسلامی چهار دهه است توسعه آبی کشور را رها کرده و در مقابل با اقداماتی مانند سدسازی‌های بی‌رویه به بحران خشکسالی در ایران دامن زده است.
در همین رابطه عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب کشور و مدیرکل دفتر برنامه ریزی کلان منابع آب و تلفیق بودجه شرکت مدیریت منابع آب ایران معتقد است که بارش ها در ایران یک سوم بارش های جهانی است و بیش از ۷۵ درصد ایران خشک و نیمه خشک و فراخشک است اما تأکید می‌کند که «بخشی از نواقص در کشور ناشی از این است که کشور ما در این ۵۰ یا ۶۰ سال گذشته مدیر توسعه نداشته است.»
به گفته این کارشناس ما ساخت و ساز را معادل توسعه گرفتیم درحالیکه ساخت و ساز معادل توسعه نیست. رشد اقتصادی معادل توسعه نیست. توسعه امری فراگیرتر از ساخت و ساز است.
او توضیح داده که «سالها ساخت‌وسازها روی آمایش جلو نرفته است. یعنی برنامه‌ریزی‌ها بر اساس محدودیت‌ها و دارایی‌های زیست بوم منطقه پیش نرفته است. این موضوع اصلا ربطی به کمبود آب ندارد. اگر از شرق تا غرب دنیا از توکیو تا نیویورک را بررسی کنید تمام کلان شهرهای دنیا به استثنا تهران یا یکی دو تا شهر، در کنار دریاها توسعه پیدا کردند و یا رودخانه‌ای از وسط این کلان شهرها می‌گذرد. ما تهران را در کنار برخی رودخانه که رودخانه هم به حساب نمی‌آید مثل کن و دارآباد بنا کردیم و کلانشهر بزرگی ساختیم و مجبوریم کیلومترها دورتر از تهران از کرج و طالقان آب روانه این منطقه کنیم. در واقع تهرانِ آبی، تهران مناطق ۲۲گانه نیست تهران آبی از آبیک قزوین شروع می‌شود چون از همان منابع آبی طالقان استفاده می‌کند. تمام استان البرز و تمام استان تهران از اسلام شهر و بومهن و .. از آن منابع استفاده می‌کنند.»
عیسی بزرگ‌زاده گفته «ما بر اساس منابع آبی مناطق، شهرسازی نکردیم. البته نه تنها منابع آب بلکه بر اساس دیگر منابع محیط زیستی هم شهرها را بنا نکردیم. کشاورزی را رونق دادیم و نسبت به استفاده از منابع آبی در بخش کشاورزی از هم سبقت گرفتیم. در واقع بر اساس ملاحظات آمایش سرزمین نباید در مناطق خشک و نیمه خشک کلان شهرها شکل بگیرد زیرا با مشکلات بحران آبی مواجه می‌شوند. باید در کنار رودخانه ها یا دریا گسترش یابند. در بسیاری از مناطق ما شاید بتوانیم شهرهای با جمعیت کم تا متوسط را با بارش‌ها و منابع آب منطقه مدیریت کنیم اما بیشتر از این را نمی‌توانیم. به جای کلان شهرها در مناطق درون سرزمینی باید به سراغ سواحل می‌رفتیم و یا شهرهای کوچک و متوسط بیشتر در نواحی درون سرزمین ایجاد می‌کردیم.»
سخنگوی صنعت آب کشور افزوده که «اساسا نباید می‌گذاشتیم شهر مشهد با این میزان جمعیت تشکیل شود. جمعیت شهر مشهد با یک تا دو میلیون جمعیت منابع آبی تضمین شده‌ای دارد اما با گسترش این میزان جمعیت آن هم در منطقه خشک، امروز مشکلات تامین آب دارد. یا شهر اصفهان، شیراز شاید تأمین آب ۵۰ درصد جمعیت کنونی را به راحتی پاسخ دهد و یا تهران فقط یک چهارم این جمعیت را می‌تواند به راحتی تضمین آب کند و پایدار هم باشد. اما چه کردیم؛ شهرهای گسترده ای را ایجاد کردیم فارغ از اینکه آب پایدار این شهرها را قرار است چگونه تأمین کنیم. این موضوعات از دست وزارت نیرو خارج بوده و جزو تصمیمات این نهاد دولتی نبوده است.»
